غرضی: آفت دولت رئیسی رانت قانونی است

آرمان ملی نوشت: مدیران دولت چه اقداماتی برای حل مشکلات اقتصادی مردم انجام داده‌اند؟ آیا رویکردی که دولت در پیش‌گرفته می‌تواند مشکلات اقتصادی را در سال۱۴۰۱ کاهش دهد؟ در این زمینه چه چالش‌ها و فرصت‌هایی وجود دارد؟«آرمان ملی» برای تحلیل و بررسی این موضوع با مهندس سیدمحمد غرضی وزیر سابق نفت گفت‌وگو کرده است. غرضی معتقد است: «برخی در دولت از تجربه کافی برخوردار نیستند. برخی مدیران از جمله افرادی هستند که در گذشته تجربه مدیریتی در سطح کلان را نداشته‌اند. این وضعیت می‌تواند در آینده برای دولت مشکل‌آفرین باشد. به‌هر حال تجربه کشورداری و مدیریت در سطح کلان می‌تواند در بهبود وضعیت مدیریتی کشور تأثیرگذار باشد. این در حالی است که این وضعیت درباره برخی مدیران دولت صدق نمی‌کند. در چنین شرایطی یک یا دو سال ابتدایی مدیریت صرف شناخت مشکلات و پیدا کردن راه‌حل می‌شود. به همین دلیل در حدود نیمی از دوران مدیریت این افراد صرف شناخت مشکلات و نحوه مدیریت آنها می‌شود. پس ‌از آن نیز فرصت کوتاهی در اختیار دارند که بتوانند مشکلات را حل کنند.» در ادامه ماحصل این گفت‌وگو را می‌خوانید.

رویکردی که دولت از نظر اقتصادی در پیش‌گرفته چه چشم‌اندازی را در سال۱۴۰۱ پیش روی کشور قرار می‌دهد؟ آیا دولت می‌تواند به وعده‌های اقتصادی که به مردم داده عمل کند؟

مشکلات اقتصادی کشور یک‌شبه به وجود نیامده که بتوان یک‌شبه آن را از بین برد. کسانی نیز که عنوان می‌کنند مشکلات کشور را می‌توانند در کوتاه ‌مدت از بین ببرند، اشتباه می‌کنند و به ‌صورت کارشناسی به موضوع نگاه نمی‌کنند. پایه پولی کشور پــس از دهه ۶۰ ضعیف شد و این وضعیت تا امروز و در دهه‌های مختلف وجود داشته است. پشتوانه اسکناس در کشور که روزی۶۷ ریال بود، به‌مرور زمان به ۳۰۰هزار ریال رسید. دلیل اصلی این موضوع نیز این بود که برخی قوانین مجلس و تصمیماتی که در دولت‌ها گرفته می‌شد، درنهایت به رانت منجر می‌شد. در همه کشورهای جهان پایه پولی به ‌قاعده جامعه کمک می‌کند و اجازه نمی‌دهد آسیب ببیند. این در حالی است که رانتی ‌که در کشور شکل گرفت، باعث شد پایه پولی به‌ قاعده جامعه آسیب بزند. واقعیت این است که اگر دولت سیزدهم قصد دارد وضعیت اقتصادی کشور را بهبود ببخشد و اقداماتی انجام بدهد که اقتصاد کشور در مسیر صحیح قرار بگیرد باید رانت‌خواری را در کشور از بین ببرد و نگذارد این وضعیت ادامه داشته باشد. اقداماتی مانند دادن یارانه به اقشار ضعیف جامعه و سفره دولت را بزرگ‌تر کردن اگرچه اقدامات مثبتی است، اما پاسخگوی نیازهای مردم جامعه نیست. تنها راه بهبود وضعیت مردم این است که رانت‌خواری که در کشور شکل‌ گرفته توسط دولت از بین برود و دولت عزم جدی داشته باشد تا این رانت‌خواری‌ها را در کشور ریشه‌کن کند. نکته حائز اهمیت دیگر اینکه میزان قاچاق در کشور افزایش پیدا کرده به شکلی است که حتی میوه و سبزیجات نیز قاچاق می‌شود. در چنین شرایطی دولت باید نرخ ارز را تثبیت کند. این در حالی است که فرآورده‌های نفتی در کشور قاچاق می‌شود. فرآورده‌هایی مانند بنزین، گازوئیل و قیر ازجمله فرآورده‌هایی است که از جیب مردم خارج می‌شود و در اختیار رانت‌خواران قرار می‌گیرد.

آیا دولت و مجلس از اراده کافی برای ریشه‌کن کردن رانت در کشور برخوردار هستند؟

بنده ۲۰ سال در دولت حضور داشته‌ام و به‌خوبی با چالش‌ها و فرصت‌هایی که دولت‌ها با آن مواجه بوده‌، آگاهم. واقعیت این است که در ۴دهه گذشته این اراده مشاهده نشده است. با این‌وجود دولت آقای رئیسی هنوز در ابتدای راه است و این امیدواری وجود دارد که ایشان و همکارانش در دولت تلاش کنند رانت‌خواری را در کشور ریشه‌کن کنند، اجازه ندهند این وضعیت همچنان ادامه داشته باشد و به اقتصاد کشور آسیب بزند. در شرایط کنونی دولت و مجلس در یک مشی فکری قرار دارند و این می‌تواند به‌مثابه یک فرصت قلمداد شود تا مجموعه حاکمیت با اقدامات مؤثر رانت‌خواری را در کشور از بین ببرند. در کمتر دولتی چنین وضعیتی وجود داشته که دولت و مجلس همفکر باشند. در اغلب دولت‌های گذشته دولت و مجلس از دو جریان سیاسی متفاوت بودند و به همین دلیل تصمیم‌گیری در برخی مسائل مهم و کلیدی کشور سخت بود. این در حالی است که این وضعیت در دولت آقای رئیسی وجود ندارد و همه قوا به یک جریان سیاسی تعلق دارند. درنتیجه ما امیدواریم این اتفاق در کشور رخ بدهد و با اقداماتی که دولت در این زمینه انجام می‌دهد، وضعیت اقتصادی و معیشتی زندگی مردم بهبود پیدا کند.

ارزیابی شما از کارایی کابینه و مدیرانی که آقای رئیسی انتخاب کرده چیست؟ آیا این مدیران موفق شده‌اند در مسیری حرکت کنند که مشکلات جامعه کاهش پیدا کند؟

واقعیت این است که برخی مدیران دولت از تجربه کافی برخوردار نیستند. برخی از آنها مدیرانی هستند که درگذشته تجربه مدیریتی در سطح کلان را نداشته‌اند. این وضعیت می‌تواند در آینده برای دولت مشکل آفرین باشد. به‌هرحال تجربه کشورداری و مدیریت در سطح کلان می‌تواند در بهبود وضعیت مدیریتی کشور تأثیرگذار باشد. در چنین شرایطی یک یا دو سال ابتدایی دوران مدیریت ایشان صرف شناخت مشکلات و پیدا کردن راه‌حل می‌شود. به همین دلیل در حدود نیمی از دوران مدیریت این افراد صرف شناخت مشکلات و نحوه مدیریت آنها می‌شود. پس ‌از آن نیز فرصـــت کوتاهی در اختیار دارند که بتوانند مشکلات را حل کنند. مسأله اصلی کشور این است که عده‌ای همواره از رانت دولت‌ها استفاده کرده‌اند. در دهــــه‌های گذشته رانت‌خـــــواری در بین دو جریان چپ و راست شیوع پیدا کرد که امروز نیز ادامه دارد. در طول این سال‌ها مردم از همه جریان‌های سیاسی حمایت کردند و اجازه دادند برنامه‌های خود را اجرایی کنند و بسیاری از سختی‌ها و دشـــواری‌ها را تحمل کردند. با این ‌وجود کسانی که مدعی خدمت بوده‌اند و مردم به آنها فرصت داده‌اند، از این فرصـــت به‌خوبی استفاده نکرده‌اند و از آزمونی که مردم برای آنها در نظر گرفته‌اند، سربلند بیرون نیامده‌اند. به همین دلیل نیز مردم نسبت به قدرت سیاسی چپ و راست خوش‌بین نیستند. این مسأله نشان‌دهنده عظمت مردم ایران است. عقل اجتماعی مـــــردم از عقل سیاسی برخی سیاستمداران قوی‌تر است. مردم به مدعیان خدمت فرصت می‌دهند تا اهداف واقعی خود را مشخص کنند و سپس درباره آنها قضاوت می‌کنند. یکی از شعارهای اصلی آقای رئیسی در رقابت‌های انتخاباتی مبارزه با فساد و رانت‌خواری بود. این در حالی است که هنوز در عمل شاهد مبارزه قوی با رانت‌خواری نیستیم. دولت سیزدهم هنوز موفق نشده دست رانت‌خواران را از دسترسی به منابع عمومی کوتاه کند. بدون تردید اگر این اتفاق رخ ندهد، وضعیت دولت سیزدهم نیز مانند دولت‌های گذشته خواهد شد و توفیق قابل‌توجهی به دست نخواهد آمد.

در زمینه معیشتی و اقتصادی دولت باید از چه رویکردی استفاده کند که در وضعیت زندگی مردم تغییر ایجاد شود؟

مشکلات معیشتی مردم به‌صورت مستقیم به سیاست‌های اقتصادی دولت آقای رئیسی مربوط نمی‌شود، بلکه ریشه در سیاست‌گذاری اقتصادی در گذشته دارد. قدرت‌های جهانی به دنبال رانت‌خواری سیاسی از ایران هستند و این وضعیت شامل همه کشورهای مذاکره‌کننده نیز می‌شود. از سوی دیگر ما با رانت خواران اقتصادی در کشور مواجه هستیم که به‌صورت امتیازخواهی بر دولت‌ها تسلط پیدا می‌کنند. این در حالی است که هنوز هم نشانه‌هایی از اینکه با این دو نوع رانت‌خواری مبارزه جدی شود وجود ندارد. هنگامی‌که پشتوانه داخلی وجود نداشته باشد، شرایط مذاکره سخت می‌شود. اگر تیم مذاکره‌کننده ایران با پشتوانه قوی در داخل کشور مواجه باشد و شرایط اقتصادی جامعه به شکلی نباشد که کشورهای غربی بتوانند از آن ‌سوءاستفاده کنند، امکان مذاکره منطقی و منصفانه فراهم خواهد شد. هیچ‌کدام از دولت‌ها مشکلات ساختاری و بنیادی کشور را مورد تحلیـــل و بررسی قرار نداده و برای آن راه‌حل عمیق و علمی پیدا نکرده‌اند. نکته دیگر اینکه دولت نباید با مصوبه‌های از بالا به پایین و دستوری مشکلات را حل کند، بلکه رویکرد مدیریتی دولت باید به سمتی باشد که ارتباط مستقیم با بدنه میانی و پایینی جامعه داشته باشد تا بتوان به‌صـــورت عمیق مشکلات را مورد بررسی قرار بدهد. همکاری و خدمت به مردم زمانی حاصل می‌شود که قلوب به همدیگر نزدیک باشد. از سوی دیگر همکاری باید به ‌صورت متقابل بین همه نهادهای قدرت شکل بگیرد و هر نهادی وظایف خود را به‌خوبی در پیشبرد اهداف نظام سیاسی انجام بدهد. بسیاری از روسای جمهور گذشته در مبارزات انتخاباتی خود شعارها و وعده‌هایی را به مردم داده‌اند که پس ‌از اینکه به ریاست جمهوری رسیده‌اند، رویکرد دیگری در پیش‌گرفته‌اند. بنده معتقدم خط‌ ‌کشی‌ها و باندبازی‌ها باید جای خود را به تعامل و همکاری بین جریان‌های سیاسی بدهد. همه جریان‌های سیاسی باید این نکته را در نظر داشته باشند که منافع عوام بر منافع خواص ارجح است و کسی نمی‌تواند به نام مردم دعوای سیاسی در کشور راه بیندازد. حق مردم بر صاحبان قدرت ترجیح دارد. این در حالی است که برخی حق صاحبان ثروت و قدرت را بر حق مردم ترجیح می‌دهند که برخلاف فرمایش صریح حضرت امام(ره) و مسیر انقلاب اسلامی است. مردم به‌خوبی می‌دانند باید در شرایط کنونی چه اقدامی انجام بدهند. مردم از جریان‌های سیاسی می‌خواهند صداقت و شفافیت داشته باشند. کسانی که دارای چنین صفاتی نیستند باید این نکته را در نظر داشته باشند که مردم آنها را ناکام خواهند گذاشت.

این احتمال وجود دارد که ایران و کشورهای غربی درنهایت در زمینه پرونده هسته‌ای به توافق دست پیدا کنند. برجامی که احتمـــالا در آینده امضا خواهد شد چه تفاوت‌هایی با برجام سال۲۰۱۵ دارد و چه تأثیری در فرآیند زندگی مردم خواهد داشت؟

مذاکرات ایران و کشورهای غربی با فراز و نشیب‌های زیادی همراه بود. با این‌وجود اخبار منتشرشده نشان می‌دهد طرفین مذاکره موفق شده‌اند اختلافات را به پایین‌ترین سطح کاهش بدهند و در آستانه توافق قرار گرفته‌اند. نکته منفی‌ای که در شرایط کنونی وجود دارد، دخالت‌های برخی کشورها در سرنوشت برجام است که قابل‌قبول نیست. به‌هرحال ایران در مذاکرات هسته‌ای رویکردی را در پیش‌گرفته بود که در حال نتیجه دادن است. این رویکرد نیز از دولت گذشته آغاز شد و تا به امروز به شکل‌های مختلف ادامه داشته است. ما امیدواریم دولت در این زمینه به خواسته‌ها و برنامه‌های خود برسد و بتواند آنها را اجرایی کند. بدون تردید اگر برجام امضا شود با پیامدهایی اقتصادی که به همراه خواهد داشت، باری از روی دوش مردم برداشته شود. برای یک دولت لحظات سخت و دشوار وجود دارد و در عالم سیاست یک امر طبیعی است. به‌هرحال دولت‌ها به دلایلی در برخی مقاطع با چالش‌هایی مواجه می‌شوند و مجبور می‌شوند با راهبردهایی که به کار می‌برند از چالش‌ها عبور کنند. این وضعیت تا حدودی برای دولت به وجود آمده است.