خاطرات هاشمی | از دیدارهای نوروزی تا بالاگرفتن اختلاف های جناحی

انصاف نیوز: خاطرات روزنوشت آیت‌الله اکبر هاشمی در فروردین سال ۱۳۷۹ را در ادامه می‌خوانید:

دوشنبه ۱ فروردین  1379    |   13 ذیحجه ۱۴۲۰                 20 مارس ۲۰۰۰

‌‌ساعت شش صبح، منظره شکوهمند طلوع خورشید در شرق جزیره کیش و همزمان غروب ماهِ رو به تمام را در مغرب جزیره می‌دیدم که زیبایی منظره را مضاعف کرده بود؛ مجموع این دو منظره، آن هم در افق دریا، با هوای صاف، از نوادر حوادث است. تمام روز در اقامتگاه بودم. با شروع باد، هوا که کمی شرجی بود، خوب‌تر شده است.

موقع تحویل‌سال، به پیام‌ها گوش دادم. [آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای،] رهبری، در اظهارات‌شان، از اوضاع کشور اظهارنگرانی‌کردند؛ علی‌رغم معمول پیام‌های هر تحویل‌سال قبلی‌که امیدبخش بود و برخلاف معمول از دولت و [آقای سیدمحمد خاتمی،] رییس‌جمهور، اسمی نبردند و اقدامات آنها را برای رفع تنگناهای معیشتی مردم که در سال گذشته تشدید شده، ناموفق خواندند و برضرورت تلاش در سال آینده برای تحکیم وحدت ملی و امنیت تأکید‌کردند و به عوامل مخرب وحدت و امنیت داخلی و خارجی اشاره‌کردند و در حُسن‌نیت بعضی از عناصر شناخته‌شده داخلی‌که قطعاً به اطرافیان دولت تعبیر می‌شود، اظهارتردید نمودند.[۱]

در مجموع نامه دیشب[۲] و پیام امروز، علامت بدی از روابط رهبری و رییس‌جمهور تفسیر می‌شود، ولی رسانه‌های خارجی که معمولاً این‌گونه مضامین را تفسیر می‌کنند، به‌صلاح‌شان نیست که دامن بزنند. رسانه‌های چپ و لیبرال نیز و رسانه‌های راست هم این روزها منتشر نمی‌شوند و این مسایل در ایام تعطیلات نوروزی، در حد شایعه و حدس و گمان می‌ماند.

تفسیر و تحلیل در مورد آثار اظهارات [مادلین] آلبرایت، وزیر امورخارجه آمریکا در مورد ایران هم ادامه دارد.[۳] محافل غرب‌گرا، آن را مثبت معرفی می‌کنند، ولی نیروهای انقلابی آن را منفی و عقبگرد می‌دانند؛ به خصوص که در آن به رهبری اهانت شده و این نهاد، غیردموکراتیک خوانده شده؛گرچه اعتراض به خطای آمریکا در حمایت از عراق در جنگ هشت ساله تحمیلی و نیز حمایت از شاه و کمک به سرنگونی دولت مصدق در [۲۸ مرداد] سال ۱۳۳۲ مهم و مثبت است، ولی مربوط به گذشته است.

اشاره او به احتمال تصرف بعضی از اموال ایران، برای پرداخت احکام غرامت شاکیان آمریکایی، منفی و احتمال بررسی برای آزادکردن دارایی‌های مسدود شده ایران، مثبت – ولی وعده سرخرمن- تفسیر می‌شود. حمایت صریح از نیروهای غیرارزشی و به اصطلاح خودشان اصلاح‌طلب، در نظر بعضی مثبت و از نظر انقلابی‌ها منفی است! انتظار می‌رفت که رهبری و رییس‌جمهور، در پیام‌های عید سال در این مورد چیزی بگویند؛ نگفتند.

محافظان و دفتری‌ها و خانواده‌ها، برای تبریک عید آمدند. به هر یک از کارکنان و  پاسداران، پنج هزار تومان و به بچه‌های خودمان، هزارتومان عیدی دادم. آقای [مصطفی] هاشمی‌طبا، رییس سازمان تربیت بدنی و خانواده‌اش، همراه با آقای [بهرام] افشارزاده، مسئول ورزش کیش آمدند. گفتند، طرح ساخت ۱۳۷۷ سالن ورزشی که در برنامه دوم [دولت سازندگی] شروع شد، گام بی‌سابقه‌ای در تاریخ ورزش کشور است که اکثر شهرها را بی‌نیاز کرده و هنوز ادامه دارد و ورزش کیش هم فعال شده است.

آقای [محمدرضا] یزدان‌پناه، [مدیرعامل منطقه آزاد کیش] و معاونانش هم آمدند. گزارش وضع کیش را دادند و گفتند، در سال ۱۳۷۸ هفتاد درصد درآمدها تحقق یافته؛ مسافرکمتر از سال ۱۳۷۷ آمده که در این سال هم کمتر از سال ۱۳۷۶ بوده است. به شدت نگران اجرای دستور رهبری هستند؛ [رهبری،] پس از گزارشی از وضع فرهنگی جزیره به ایشان و اعزام بازرس و گزارش نهایی مبنی بر اشکالات فرهنگی و اخلاقی، دستور داده‌اند که ظرف یک هفته اصلاح شود. به آنها گفتم، چالش اساسی در سال جاری، مسایل فرهنگی است؛ مواظب باشند و مراقبت کنند.

سه‌شنبه ۲ فروردین  1379    |   14 ذیحجه ۱۴۲۰                21 مارس ۲۰۰۰

دیشب اعلان شد که ضاربان آقای [سعید] حجاریان، [نایب‌رییس شورای اسلامی شهر تهران و مدیرمسئول روزنامه صبح امروز] شناخته و دستگیر شده‌اند. شش نفرند و بعضی‌هایشان اعتراف کرده‌اند. خبرگزاری فرانسه از قول یک منبع آگاه، اعلام کرده است که یکی از آنها سپاهی است، از شهرری.[۴]

از پارک هتل آقای [حسین] ثابت[۵] در جنوب شرقی جزیره بازدیدکردیم. کار توسعه فضای سبز آن پیشرفت خوبی دارد و استخرهای حیوانات دریایی هم در حال تکمیل است؛ چند استخر فعال شده و تعدادی فیل‌آبی، شیرآبی، سگ دریایی  و دلفین هم از اوکراین وارد کرده است. جمعی از افراد اوکراینی که آن حیوانات را اداره می‌کرده‌اند، برای راه‌اندازی و آموزش ایرانی‌ها، همراه آنها هستند. در بازدید از استخرها، سرپرست‌ هر یک از حیوانات، هنرهای آموخته را نمایش می‌دادند؛ جالب است. سرپرست‌کل آنها، توضیح‌های خوبی داد. خبر رسانه‌های غربی را که این حیوانات برای مین‌ریزی یا مین‌روبی در دریا، آموزش نظامی دیده‌اند و ایران برای این منظور آنها را خریده است، تکذیب کرد و گفت، به دادگاه شکایت کرده‌ایم و به زودی دادگاه اقدام می‌کند.

گفت، عمر اکثر آنها معمولاً حدود چهل سال است. چند زایمان در عمر خود دارند. خوراک‌شان ماهی و میگو و گوشت‌های دیگر دریایی است. فیل‌ها، وزنشان تا دو تُن می‌رسد و شیرها تا یک تُن و نهنگ تا سه تُن. برای انسان هم بی‌خطر هستند. می‌توانند بین دو تا هفت دقیقه، زیر آب  زندگی کنند، ولی سگ دریایی تا ۴۵ دقیقه می‌تواند زیر آب  بماند. اکثر آنها را از آب‌های سرد شمال دریای قطبی آورده بودند و ناچار در تابستان باید آب استخرها را سرد کنند. گربه دریایی، مرتب بدنش را با بالک خود خارش می‌داد. همه آنها با هوش‌اند؛ فرمان‌های سرپرستان را خوب دریافت می‌کنند و دستورات را اجرا می‌کنند، ولی در مورد اجرای موسیقی، دلفین‌ها دستور را اجرا نکردند. احتمالاً از مراکز پُربیننده کیش خواهد شد. آقای [بیژن نامدار] زنگنه، [وزیر نفت] و اعضای خانواده‌مان هم با ما بودند.

از بیمارستان ۲۰۰ تختخوابی هسته‌‌ای در حال ساخت، برای بار سوم بازدیدکردم. بناست، ساختمان در سال جاری تکمیل شود و مدیریت و بهره‌برداری آن مورد بررسی است. به منظور جذب بیمار از کشورهای جنوب خلیج فارس ساخته شده، ولی با احداث بیمارستان‌های پیشرفته در آنجاها، بعید است این هدف تأمین شود.گفتند، ۵/۳ میلیارد تومان صرف ساختمان  و ۱۰ میلیارد تومان، صرف تجهیزات می‌شود.

از پایاب[۶] در حال احداث در قنات قدیمی کیش بازدیدکردیم. تونل‌های طولانی و وسیع احداث کرده‌اند که اطراف آن را غرفه‌هایی  برای عرضه صنایع دستی ایرانی و جذب  توریست می‌سازند. هوای نسبتاً خنک، آرام و مرطوب آن هم عامل دیگری برای جذب تماشاگران خواهد بود.  از یک بُعد، شبیه غار علی‌صدر همدان خواهد بود. آقای روستایی، از اهالی ملایر، سرپرست آن است و اخیراً یک ملایری ساکن آلمان، سرمایه‌گذاری طرح را به عهده گرفته است.

	بازدید از طرح های توسعه جزیره کیش

از کارخانه اتومبیل‌سازی سینا بازدیدکردیم. نمونه‌های اولیه آماده شده، حدود ۶۰ درصد آن ساخت داخل است و ابتکارات هم دارد. موتور و متعلقات آن از کارخانه رنو فرانسه گرفته می‌شود. مهندس [محمد] صفاری، [مدیرعامل کیش‌خودرو] و بانک صنعت و معدن شریک‌اند. کار خوبی است. این سومین دیدار من است و از حمایت‌های من ممنون‌اند.

شام را میهمان سازمان [عمران کیش]، در رستوران پایاب بودیم. دکتر [حسن] روحانی، [دبیر شورای عالی امنیت ملی] هم آمد و گفت، چپ‌ها از مصاحبه‌اش در جواب [خانم مادلین آلبرایت]، وزیر امورخارجه آمریکا ناراضی‌اند و دفتر رهبری تشکرکرده است. آقای [محمد] خاتمی، [رییس‌جمهور]، از انتشار نامه رهبری در مورد پیگیری مسأله ترور و قتل‌های زنجیره‌ای ناراحت است و گفته قرار نبوده متنشر شود. خارجی‌ها تفسیرکرده‌اند، چون عاملان ترور با سپاه ارتباط دارند، این نامه جواز دستگیری است. و نیز برای تبرئه سپاه و بسیج اعلان شد که یکی از ضاربان، دانشجوی [رشته] شیمی، دانشگاه آزاد اسلامی [واحد تهران جنوب] است. خارجی‌ها گفته‌اند که عضو اطلاعات سپاه هم هست. آقای مرتضی رضایی، مسئول حفاظت اطلاعات سپاه، ضاربان آقای حجاریان را شناسایی کرده و قبلاً این گروه را به عنوان گروه تُند افراطی زیرنظر داشته و گویا نمی‌خواهند، به صراحت این را بگویند.[۷]

دکتر روحانی اضافه کرد که در مورد روابط با آمریکا، رهبری به نحوی مصوبه شورای عالی امنیت ملی را ردکرده‌اند؛ بدون صراحت و آقای خاتمی از او خواسته که در این باره با رهبری صحبت کند. او هم صحبت کرده و رهبری گفته‌اند که شورای عالی [امنیت ملی]، به نحوی متن را تنظیم کرده که قابل رد نباشد، ولی ایشان هم به جای رد صریح، نوشته‌اند که این مصوبه در عمل قابل اجرا نیست و در عمل،گونه دیگری پیاده خواهد شد! گفت، چپ‌ها و لیبرال‌ها دیگر خیلی از رهبری نمی‌ترسند و می‌گویند، هر وقت بخواهیم ایشان را عقب می‌زنیم و نگرانی‌شان بیشتر از شماست و لذا عمده توان خودشان را صرف تضعیف شما می‌کنند و این را به صراحت می‌گویند.

پاپ [ژان پل دوم، رهبر کاتولیک‌های جهان]، به فلسطین رفته و همزمان اسراییل، شش درصد اراضی ساحل غربی را براساس توافق شرم‌الشیخ به دولت خودگردان فلسطین واگذار کرده؛گرچه در مورد اراضی اطراف بیت‌المقدس، توافق را اجرا نکرده است.

وزارت امورخارجه ایران، برای جبران ضعف برخورد با اظهارات [مادلین] آلبرایت، [وزیر امورخارجه آمریکا] که از سوی رهبری مورد سرزنش قرار گرفته، امروز در مقابل اظهارات یک مقام امنیتی آمریکا، موضع نسبتاً تُندی گرفته است.

چهار‌شنبه ۳ فروردین  1379    |   15 ذیحجه ۱۴۲۰             22 مارس  2000

تمام وقت در اقامتگاه بودم. کتاب اسناد منع حجاب و متحدالشکل شدن لباس در زمان رضاخان را خواندم.[۸] از سری کتاب‌های اسناد تاریخ معاصر است که وزارت اطلاعات منتشر می‌کند[۹] و کارخوبی است. مقداری وقت هم صرف مطالعه یادداشت‌های مذاکرات شورای انقلاب شد. دکتر [عباس] شیبانی، [عضو شورای انقلاب] یادداشت‌کرده؛ متأسفانه ناقص است.[۱۰] مقداری وقت هم صرف اصلاح نهایی خاطرات سال ۱۳۶۱ [= کتاب پس از بحران] شد که با فاطی کار کردم. او تنظیم کتاب را به عهده گرفته است.

آقایان [حسین] نصیری، [دبیر] و [محمدرضا] واقفی، [قائم‌مقام]، از دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد آمدند. در مورد دستور اخیر رهبری درباره کیش، به دنبال گزارش منفی بازرسان ویژه خودشان صحبت بود؛ ناراحت‌اند،گرچه خطر را رفع شده می‌یبیند، ولی از اصل سختگیری‌ها در مورد مناطق آزاد ناراحت‌اند. نیروهای چپ، در گذشته خودشان هم مخالف بودند و اکنون طرفدار تساهل و تسامح‌اند.

عصر خانواده شهید تیمسار [منصور] ستاری، [فرمانده سابق نیروی هوایی ارتش] آمدند. احوال‌پرسی کردم؛ وضع خوبی دارند. فرزندان شهید، بااستعداد و درس‌خوان‌اند و پسرشان [سورنا] با مهدی کار می‌کند. عصر در دریا شنا کردم. چون جمعی از محافظان هم با من بودند، مقدار بیشتری از روزهای قبل، از ساحل به طرف عمق دریا پیش رفتم.

روزنامه «صبح امروز» را آوردند؛ از روزنامه‌های چپ است. برای پوشش‌کارهای تبلیغی جناحی، در تعطیلات [نوروز] هم منتشر می‌شود. اکثر مقالات، به نحوی در مخالفت با رهبری و به خصوص در مورد اظهارات رهبری درباره امنیت است. نوشته است که دولت، بدون دردست داشتن نیروهای مسلح و صداوسیما، نمی‌تواند امنیت را برقرارکند. مدتی است، جناح چپ فشاری را شروع کرده که اختیارات رهبری در مورد نیروهای مسلح به رییس‌جمهور واگذار شود و نیز در مورد معرفی عاملان ترور آقای حجاریان، تردید ایجاد می‌کنند و ‌ به حساب سپاه می‌گذارند.

پنج‌شنبه ۴  فروردین  1379    |   16 ذیحجه ۱۴۲۰            23 مارس  2000

تمام وقت در مقر بودم. مطابق معمول، بعد از نماز صبح در ساحل پیاده‌روی کردم؛ در ناحیه شرق اسکله که سنگ‌های بزرگی برای گرفتن ضربه امواج به کار رفته، منطقه‌ای‌که خرچنگ‌ها جمع می‌شوند و سال‌هاست که به همین وضع است. نمی‌دانم علت انحصار به زیست خرچنگ‌ها چیست. گربه‌ای هم در شیار سنگ‌ها، آنها را کمین و صید می‌کند. با تابیدن آفتاب، تحرک خرچنگ‌ها زیاد می‌شود.

پیش از ظهر، دکتر [حسن] روحانی، [دبیر شورای عالی امنیت ملی] آمد. دو ساعتی درباره مسایل مهم کشور و انقلاب مذاکره‌کردیم. هر دو قبول داریم، اگر وضع به همین منوال پیش برود، انقلاب اسلامی جای خود را به حکومت سکولار خواهد داد و اگر سختگیری شود، مردم‌سالاری نظام ممکن است آسیب ببیند و [رعایت] اعتدال و دادن امتیازاتی از سوی رهبری، ضمن‌کنترل جریان‌های غیردینی، می‌تواند وضع را مهار کند.

ایشان از قول آقای عباد [= علی ربیعی]  گفت که یکی از محافظان آقای [سیدمحمد] خاتمی، [رییس‌جمهور]، قصد ترور ایشان را داشته که دستگیر شده است. می‌گویند، به‌خاطر مشاهده جریان‌های غیراسلامی و عدم قدرت تحلیل وضع، به این فکر افتاده و از یکی از مراجع هم سئوال کرده است؛ گرچه ایشان او را نصیحت کرده که این افکار را از سر بیرون کند، ولی او منع را نفهمیده است. مقداری هم راجع به راهکارهای جلوگیری از افراط و تفریط مذاکره‌کردیم؛ به نظر واحدی ‌رسیدیم. درباره بازشماری صندوق‌های [رأی] تهران و [انتخابات] مجلس ششم هم بحث و تبادل نظر شد. درباره روحیه ارتش و سپاه و نظرات [آقای علی شمخانی]، وزیر دفاع هم بحث شد.

اسامی شش نفر متهم به ترور آقای [سعید] حجاریان، امروز اعلان شد. چپ‌ها به عدم تحویل آنها از سپاه به [وزارت] اطلاعات، معترض‌اند و توجهی به تذکرات رهبری ندارند.[۱۱] درگزارش‌ها بودکه دولت عربستان [سعودی]، آقای [محمد محمدی] ری‌شهری، [نماینده رهبری و سرپرست حجاج ایرانی] را از مراجعت به مدینه منع کرده و تلاش آقای [محمدرضا] نوری‌شاهرودی، [سفیر ایران در ریاض]، هنوز نتیجه نداده است. نمی‌دانم چرا؟ شاید به خاطر [برگزاری] مراسم برائت [از مشرکین] و سالگرد شهدای ایران در مکه و تظاهرات در خانه خدا [باشد].

[آقای بیل‌کلینتون]، رییس‌جمهور آمریکا، سفر دوره‌ای به هند، بنگلادش، پاکستان، عمان و سوییس را شروع کرده است؛ هم برای فشار جهت اضافه تولید اوپک و هم برای مسایل دیگر.

آقای پارسایی، از مدیران [سازمان عمران] کیش آمد. توضیحاتی برای طرح‌های توسعه کیش و سوابق کاری خودش داد. ظهر جمعی از بستگان، میهمان ما بودند.

جمعه ۵  فروردین  1379    |   17 ذیحجه ۱۴۲۰                24 مارس  2000

تا عصر در اقامتگاه به استراحت و مطالعه گذشت. پیش از ظهر آقای [سیدحسین] موسویان، [رییس‌کمیته سیاست خارجی دبیرخانه شورای‌عالی امنیت ملی] آمد. گفت، اگر وضع به همین منوال باشد، تا چند سال دیگر حکومت دینی نداریم و باید اقداماتی برای تغییر روال بشود؛ منجمله برخورد با مطبوعات منحرف، تأسیس مطبوعات قوی و سالم، تقویت احزاب مستقل و صالح، کم‌شدن دخالت رهبری در امورکشور و رفع اشکال‌های ناشی از دادگاه ویژه روحانیت و فرماندهی ناجا [= نیروی انتظامی] و جلوگیری از تضعیف سپاه و بسیج و فکری برای قوه قضاییه.  

ساعت شش و نیم بعد از ظهر به تهران رسیدیم. در بسیاری از شهرهای کشور، باران می‌بارد. عراق، اعلام کرده که اصابت خمپاره‌ها به شهر بغداد، توسط عُمال ایران انجام شده و شاید به عنوان مقابله به مثل، اصابت خمپاره به تهران ارزیابی شود. در پاکستان، از طرف بعضی از احزاب، علیه آمریکا اقداماتی شده است؛ به مناسبت سفر کوتاه فردای [بیل] کلینتون، [رییس‌جمهور آمریکا] به اسلام‌آباد در داکا، [پایتخت بنگلادش] هم چنین بود. کلینتون، پنج روز در هند و نصف روز در پاکستان و بنگلادش اقامت داشته است.

بعضی از محافل راست می‌گویند که ترور آقای [سعید] حجاریان، نتیجه اختلافات درون‌گروهی خود چپ‌هاست و آنها به شدت رد می‌کنند و ارتباط فردی که قبل از ترور، در جریان انتخابات، نامه‌ای به او داده و همکاری با آنها به این نظریه دامن می‌زند.[۱۲]

مرگ دسته‌جمعی اعضای یک فرقه مذهبی در اوگاندا سئوال‌برانگیز است[۱۳] که خودکشی براساس آیین‌شان است، یا عامل دیگری در کار است.

شنبه ۶  فروردین  1379    |   18 ذیحجه ۱۴۲۰                 25 مارس  2000

در خانه بودم. بخشی از یادداشت‌های مذاکرات شورای انقلاب و نیز خطبه‌های خودم در سال ۱۳۶۱ درباره دستاورد‌های انقلاب را مطالعه کردم. رهبری امروز در مشهد سخنرانی مفصلی داشتند؛ نسبت به آمریکا بسیار تُند و جواب اظهارات منفی [مادلین] آلبرایت، [وزیرامور خارجه آمریکا] است. نسبت به دولت هم تلخ است و مخصوصاً تعبیر «دیوار بی‌اعتمادی» بین ایران و آمریکا را غلط دانستند و مسأله را از نوع خصومت می‌دانند و نه بی‌اعتمادی؛ اولین بار آقای [سیدمحمد] خاتمی، [رییس‌جمهور] این تعبیر را داشت و آمریکایی‌ها هم تکرارکرده‌اند. با توجه به پیام نوروزی و نامه‌شان به آقای خاتمی، مجموعاً بوی عدم رضایت از کار دولت استشمام می‌شود.[۱۴]

ظهر و عصر و شب، بستگان و بچه‌ها برای دیدار عید آمدند.کامپیوتر [= لپ‌تاب] اشکال پیدا کرده بود. از دفتر آمدند، اصلاح کردند. برای دریافت اخبار هنگام سفر به کیش، آن را خاموش کرده بودم که این اشکال ناشی از آن است.

چین تعدادی قایق ماهیگیری به بعضی جزایر مورد تصرف تایوان اعزام کرده که شروع یک فشار است. پاپ [ژان پل دوم، رهبر کاتولیک‌های جهان] در بیت‌المقدس، باز هم از بدرفتاری‌های دو هزار ساله مسیحیان با یهودیان عذرخواهی‌کرد، ولی بعضی از خاخام‌های یهود آن را کافی نمی‌دانند. توقف کوتاه شش ساعته [بیل کلینتون]، رییس‌جمهور آمریکا در پاکستان و مذاکرات با دولت ژنرال [پرویز] مشرف، [رییس‌جمهور پاکستان]، بی‌نتیجه اعلام شده است؛ هم در مورد سلاح هسته‌ای و هم در مورد کشمیر و هم در مورد تجدید دموکراسی، انتخابات روسیه و ملاقات امروز کلینتون و …. در ژنو، مورد توجه است.

یکشنبه ۷  فروردین  1379    |   19 ذیحجه ۱۴۲۰               26 مارس  2000

امروز اولین روز کاری سال است. از ساعت نُه صبح تا یک بعد از ظهر، یکسره ملاقات‌های عید نوروز بود؛ وزرای سابق و فعلی، معاونان، نمایندگان مجلس، مدیران و شخصیت‌های متفرقه آمدند. ملاقات‌ها تمام نشد، به فردا موکول کردیم.

آقای علی لاریجانی، [رییس سازمان صدا و سیما] گفت، بعد از پخش گزارش واحد مرکزی خبر صداوسیما در مورد ماهیت چپ و دوم خردادی دانستن بعضی از افراد گروه ضارب [سعید] حجاریان، فشار زیادی از سوی محافل در رسانه‌های آنها، علیه صداوسیما می‌شود.گفت، اطلاعات دقیق است و از پرونده گرفته‌شده و چون سپاه ابتدا آنها را شناسایی‌کرده و گزارش را به رهبری و رییس‌جمهور هم داده و با پخش این اخبار، تبلیغات فراوان آنها برای زیر سئوال بردن سپاه و بسیج و حزب‌الله ناکام مانده؛ در بسیاری از ملاقات‌ها هم این مطلب، جزو مذاکرات است. عصر و شب، در دفترم کار کردم و شب را هم ماندم.

 یک گور دسته‌جمعی دیگر در اوگاندا، مربوط به فرقه مذهبی پیدا شده که مسأله این مرگ چند صد نفری را جدی‌تر کرده است. محاکمه ده‌ها نفر از جمعیت اسلامی التحریر[۱۵] در اُزبکستان و زندان‌های طولانی آنها، مورد توجه محافل مذهبی و جهانی است.

«یورو»، پول [مشترک] کشورهای اروپایی که شروع چاپ خود را با حدود ۵/۱ درصد  گران‌تر از دلار آغازکرد، کم‌کم ارزان شد و مدتی است به زیر قیمت دلار سقوط کرده و کارشناسان، این را دلیل قوی‌تر بودن اقتصاد آمریکا از اروپا می‌دانند.

دوشنبه ۸  فروردین  1379    |   20  ذیحجه ۱۴۲۰            27 مارس  2000

امروز هم مثل دیروز، پیش از ظهر صرف ملاقات‌های عید شد و کارکنان مجمع [تشخیص مصلحت نظام] هم آمدند. در ملاقات‌های امروز، [موضوع] قیمت نفت[۱۶] و مقدار تولید برجسته بود؛ به خاطر جلسه اوپک که بناست مقداری تولید را اضافه کند و به خاطر اضافه تولید عراق و مکزیک، خطر سقوط قیمت نفت وجود دارد. بارندگی‌های خوب نوروزی هم باعث خوشحالی مدیران و مخصوصاً کشاورزان شده است. اعضای شورای نگهبان هم در ملاقات، در مورد بازشماری صندوق‌های آرای تهران بحث کردند؛ بعضی طرفدار بازشماری کامل هستند.

از آقایان [عطاءالله] مهاجرانی، [وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی] و [سیف‌الله] داد، [معاون امور سینمایی]، در ملاقات درباره فیلم‌های امسال که مورد سرزنش رهبری قرار گرفته، پرسیدم. گفتند،گزارشی که به ایشان داده‌اند، مثل گزارش وضع [منطقه آزاد] کیش، یک‌جانبه و نادرست است.

اختلاف‌نظر دو جناح در مورد وابستگی ضاربین [سعید] حجاریان هم در اوج است و بخشی از مذاکرات ملاقات‌ها بود. افشاگری صداوسیما، دوم خردادی‌ها را خشمگین کرده و به آن می‌تازند و وابستگی بعضی از افراد را به خودشان نفی می‌کنند. گویا در انتخابات به نفع آنها در شهرری فعالیت می‌کردند و پدر سعید عسگر، [ضارب آقای حجاریان]، رییس آموزش و پرورش شهرری و محور فعالیت‌های آنها بوده است. به شایعات فراوانی از دو طرف دامن زده می‌شود.[۱۷]

انعکاس سخنرانی رهبری در مشهد و حملات صریح و تُندشان به آمریکا هم دولتی‌ها و دوم خردادی‌ها را ناراحت‌کرده، ولی نمی‌شود تقصیر [خانم مادلین] آلبرایت، [وزیر امورخارجه آمریکا] را هم منکر شد؛ زیرا او در اظهاراتش اهانت به رهبری و نظام اسلامی ایران کرده است.

مذاکرات امروز حافظ اسد، [رییس‌جمهور سوریه] و [بیل] کلینتون، [رییس‌جمهور آمریکا] در ژنو، ناموفق اعلام شد و نتیجتاً مذاکرات سوریه و اسراییل در بن‌بست است. پیروزی آقای [ولادیمیر] پوتین در انتخابات [ریاست‌جمهوری] روسیه، قابل توجه است.[۱۸]

دیروز عفت و یاسر و امروز فاطی و مهدی به بم رفتند.

سه‌شنبه ۹  فروردین  1379    |   21  ذیحجه ۱۴۲۰            28 مارس  2000

امروز هم عمده وقت، صرف دیدارهای عید شد. ضمن دیدارها، از بسیاری امور کشور هم سئوال و جواب بود. آقای [حسین] علایی، رییس ستاد مشترک سپاه گفت، با فرد فرد متهمان ترور آقای [سعید] حجاریان، زمانی که در اختیار سپاه بودند، شخصاً مصاحبه کرده است؛ همگی به نقش خود اعتراف دارند و از عمل خود دفاع می‌کنند و سه نفر آنها از لحاظ سیاسی، متمایل به جریان چپ هستند و در انتخابات‌های اخیر برای آنها تبلیغ کرده‌اند و با توجه به نقشی که یکی از آنها – [محمدعلی] مقدمی- درکمک به رساندن آقای حجاریان به بیمارستان داشته، تردید جدی در هدف اصلی آنها پیش‌آمده، ولی [آقای علی یونسی]، وزیر اطلاعات، موافق با این نتیجه‌گیری نیست و این احتمال را مطرح می‌کند که ضارب فرد دیگری هم باشد و می‌گوید، بررسی‌های مقدماتی وزارت، فرد دیگری را مورد توجه قرار داده بود که فعلاً هم بازداشت است و می‌گوید، سپاه اینها را کشف نکرده، بلکه دو نفر از اینها، خودشان را معرفی‌کرده‌اند.

آقای [علی] آقامحمدی، [معاون سیاسی سازمان صدا و سیما] نیز پیشنهاد تشکیل ستادی  برای هماهنگ کردن تبلیغات در مقابل سمپاشی‌های چپ‌ها و لیبرال‌ها داشت؛ با حالت تهاجمی، همان‌گونه که آنها هماهنگ عمل می‌کنند. شب در دفترم خوابیدم.

شب میهمان آیت‌الله خامنه‌ای بودم. هنگامی که وارد شدند، قدری برآشفته بودند و گفتند، بعد از نماز با آقای [علی] یونسی، وزیر اطلاعات، اوقات تلخی کرده‌اند که چرا وزارت با افراد شرور مطبوعاتی، مثل [اکبر] گنجی، برخورد نمی‌کند و عذر او را که گفته قوه قضاییه همکاری نمی‌کند، نپذیرفته‌اند. ایشان از آقای [غلامحسین] کرباسچی هم به خاطر مطالبی که در روزنامه هم‌میهن[۱۹] می‌نویسند، ناراضی است. در مورد وضع مطبوعات و راهکار اصلاح هم مذاکره شد. در مورد دادگاه ضاربان آقای [سعید] حجاریان صحبت شد. چپ‌ها، خواستار تأخیر زمان دادگاه‌اند. آقای دکتر [حسن] حبیبی، [معاون اول رییس‌جمهور] هم امروز از من خواست که برای تأخیر کمک‌کنم؛ گویا برای استفاده سیاسی و ابهام‌ها، طرفدار تأخیرند و قوه قضاییه می‌خواهد، سرعت به خرج دهد. در مورد اختلافات در اوپک و خطر سقوط قیمت نفت هم مذاکره‌کردیم. اکثریت اعضای اوپک، تحت تأثیر فشار آمریکا، طرفدار اضافه شدن تولید هستند.

چهارشنبه ۱۰  فروردین  1379    |   22  ذیحجه ۱۴۲۰        29 مارس  2000

امروز هم وقت زیادی برای دیدارهای عید صرف کردم؛ متقاضی زیاد است و بیشتر از مدیران کشور هستند و با اینکه وقت را محدود کرده‌ایم، خارج از برنامه هم می‌آیند. آقای [رسول] زرگر، معاون آب وزارت نیرو گفت، هشت سد تکمیل شده در هفته‌های آینده افتتاح می‌شود و طرح مهم شیروان هم در فاز مطالعات فعال است.

معاون وزیر راه و ترابری، از وضع طرح‌های مهم‌شان گفت؛ به خصوص اتوبان‌ها و تونل کندوان که طرح وسیع کردن آن در یک نقطه دچار مشکل شده؛ ۱۸۰۰ متر آن کامل شده و ۶۰ متر آن مشکل آفریده است؛ نقطه گسل فعال است و خاک‌های مُرده که از کوه سرازیر است، مهلت نمی‌دهد. معاونان [وزارت] جهاد [سازندگی] هم درباره طرح‌های [تولید] میگو که مورد علاقه من است، توضیح دادند. آقایان [محمدرضا] عباسی‌فرد و [محمدرضا] علیزاده، [دو عضو شورای نگهبان]، در مورد بازشماری آرای تهران مشورت کردند؛ گفتم اصلح این است، شمارش شود که ابهامی نماند.[۲۰]

شکست مذاکرات اوپک، باعث تنزل قیمت نفت شده و پیروزی مهمی برای آمریکا است. نُه عضو تصمیم به افزایش تولید در سطح قبل از محدودکردن گرفته‌اند. در عمل، عربستان سعودی، نقش اساسی اجرای سیاست آمریکا را به عهده داشته است. طبعاً ما و سایر اعضا که مخالف افزایش تولیدند، ناچار تولیدشان را اضافه خواهندکرد، چون دیگران بازار را اشباع خواهند کرد و ریاضت ما به تنهایی‌کارساز نیست. شب در دفترم ماندم. کمی‌کسالت داشتم و با مُسکّن خوابیدم.

پنج‌شنبه ۱۱  فروردین  1379    |   23  ذیحجه ۱۴۲۰         30 مارس  2000

آقایان [علی] لاریجانی، [رییس سازمان صدا و سیما]، [علی] آقامحمدی، [معاون سیاسی صدا و سیما] و [محمد] سرافراز، [معاون برون مرزی صدا وسیما] آمدند. اصرار داشتند که مصاحبه‌ای در مورد نظر اسلام و انقلاب راجع به ترور بنمایم که نپذیرفتم و از افراط در مطرح‌کردن اخبار ترور انتقادکردم. آیت‌الله خامنه‌ای هم انتقاد دارند؛ انفعالی عمل‌کرده‌اند و نتوانسته‌اند آنها را هم راضی کنند. در مورد نحوه هماهنگ‌کردن تبلیغات و راهکارها هم مذاکره شد. نگران بودند از تسلیم قوه قضاییه برای تأخیر دادگاه و تجدید طرح پرونده قتل‌های زنجیره‌ای در اینجا و از نقش وزارت اطلاعات در این خصوص هم نگران‌اند که پرونده را به موقع تحویل قوه قضاییه ندهد.

آقای [امیر] تهرانی، [معاون پارلمانی] از وزارت اطلاعات آمد. گفت، متهمان صریحاً اعتراف‌کرده‌اند و [سعید] عسگر، ضارب آقای حجاریان، انگیزه‌های خود را اشکالات عقیدتی و رفتاری او در تضعیف انقلاب و اسلام و روحانیت و امام و اهانت به اهل بیت و پیغمبر(ص) می‌گوید. او هم نگران است که عوامل چپ در جریان رسیدگی به پرونده، اعمال غرض کنند و اهداف سیاسی را تعقیب کنند.

 گفت، با اینکه آقای [علی] یونسی، [وزیر اطلاعات]، برای تأمین نظر دوم خردادی‌ها مصاحبه کرده و حرف‌های مورد نظر آنها را گفته، ولی به خاطر اینکه گفته است، متهمان وابستگی سیاسی و جناحی ندارند و خودسر عمل کرده‌اند، مورد انتقاد شدید چپ‌‌ها است و ناراحت است و به آقای عباد [= علی ربیعی] گفته، اگر مردانگی داشتی، اعلان می‌کردی که آن مصاحبه، مضمون پیشنهادهای خود تو است.

گفت، چپ‌ها به آقای [محمد] شفیعی، قائم مقام وزارت [اطلاعات] هم نظر خوبی ندارند و آقای خاتمی به آقای یونسی‌گفته که پرونده دست او نباشد و اکنون پرونده دست آقای [علی] باقری، معاون ویژه است که او هم چپ است، ولی می‌خواهند به فرد دیگری که بیشتر مورد اعتمادشان است، واگذار کنند؛ به همین دلیل در این باره، در وزارت دودستگی است.

عفت و بعضی از بچه‌ها که به کرمان، بم و رفسنجان رفته بودند، شب مراجعت کردند.

جمعه ۱۲  فروردین  1379    |   24  ذیحجه ۱۴۲۰              31 مارس  2000

پیش‌از ظهر، درمنزل برای خطبه‌ها مطالعه داشتم. در نمازجمعه، خطبه‌‌ای از دستاوردهای انقلاب اسلامی و خطبه‌ای در سایر مسایل روز مثل ترور و اظهارات [خانم مادلین آلبرایت]، وزیر امورخارجه آمریکا و فشار آمریکا بر اوپک خواندم.[۲۱] از مطالب خطبه جمعه، آن قسمت که راجع به آمریکاست، انعکاس جهانی وسیع داشته و مورد تجزیه و تحلیل است. عصر به استراحت گذشت.

در اوگاندا، کشف گورهای دسته‌جمعی فرقه رستاخیز ادامه دارد و تعداد مُرده‌ها به ۹۰۰ نفر رسیده است. این فرقه عقیده داشت، در سال ۲۰۰۰ [میلادی]، عمر دنیا تمام می‌شود. وقتی که نشد، دچار مشکل و بحران شدند و خودکشی‌های دسته‌جمعی با نابودکردن پیروان شروع شده؛ اسم آن فرقه «احیای ده فرمان خدا» است.

مطالب رادیوهای بیگانه و رسانه‌های داخلی، در مورد احضار چند نفر از نویسندگان به دادگاه، از قبیل آقایان اکبرگنجی، عمادالدین باقی و [محمد]رضا خاتمی، زیاد است.

شنبه ۱۳  فروردین  1379    |   25  ذیحجه ۱۴۲۰                1 آوریل  2000

[سیزده بدر] در خانه ماندم و بیشتر در حیاط منزل، کنار باغچه مطالعه می‌کردم. مذاکرات مجلس خبرگان بعد از فوت امام را خواندم که منجر به انتخاب آیت‌الله خامنه‌ای به عنوان رهبری شد؛  مذاکرات جالبی است و عمدتاً جلسه را من اداره کرده‌ام. آقای [ابراهیم] امینی، [نایب رییس دوم مجلس خبرگان] گفتند که رهبری با انتشار آن مخالفت کرده‌اند. به این منظور خواندم که نظر بدهم. مجموعاً نشر آن مفید است؛ گرچه ممکن است دو سه نقطه منفی هم داشته باشد.

مقداری وقت هم صرف آشتی‌دادن فاطی و سارا کردم. چند روز قبل، برسرکاهلی سارا در درس خواندن، اوقات تلخی‌کرده و قهرکرده بودندکه الحمدالله امروز به خوبی ختم شد. عفت با جمعی از بچه‌ها به مزرعه‌ای در جاده ساوه رفته‌اند که متعلق به جمعی از بستگان است. چاه عمیقی با ۸۰  هکتار زمین خریده‌اند و پسته‌کاری می‌کنند. محسن و یاسر هم مشارکت کرده‌اند.

در اخبار جهانی، انتخاب آقای [ولادیمیر] پوتین به ریاست‌جمهوری روسیه، مورد توجه است؛ به خاطر جوان‌تر و نیرومند بودن و طرفدار قدرت جهانی بودن روسیه و امکان تجدید قدرت آن به عنوان ابرقدرت و نیز تصمیم روسیه به فعال‌کردن مجدد ایستگاه میر که هشت ماه قبل، به خاطر هزینه‌های سنگین، آن را به حال خود در فضا رها کرده‌ بودند و امروز دو نفر را مجدداً به آنجا اعزام کرده‌اند که آن را آماده کنند. شورای امنیت سازمان ملل تصویب کرده که به عراق اجازه بدهند، برای ترمیم مشکلات صنایع نفت خود، سالانه ۶۰۰ میلیون دلار نفت اضافه بفروشد. این کار هم در جهت فشار بر قیمت نفت و با خواست آمریکا انجام شده است.[۲۲]

محسن آمد. گزارش سفر به رفسنجان و وضع باغ پسته نوق، جلگه کشکوییه، قم و موزه رفسنجان و مترو را داد. عصر، دکتر حمید لاهوتی، [همسر فائزه] آمد و از وضع مطب خود و امور کارخانه‌شان گفت.

یکشنبه ۱۴  فروردین  1379    |   26  ذیحجه ۱۴۲۰             2 آوریل  2000

پیش از ظهر با ملاقات چندگروه – از سپاه حفاظت و دبیرخانه [مجمع تشخیص مصلحت نظام] و شخصیت‌های مختلف- که برای دیدار عید آمدند،گذشت. اکثر بحث‌ها در مورد مشکلات امنیتی و شغلی و سیاسی کشور است. آقای حسین مرعشی، [نماینده کرمان] هم جداگانه آمد. درباره مجلس آینده صحبت کرد و گفت، در ملاقاتش با آقای [سیدمحمد] خاتمی، [رییس‌جمهور]، او را تحت تأثیر مذاکرات ۲۸ اسفند من دیده که گفتم، بحث مهمی که تحت تأثیر قرارگیرد، نداشتم.[۲۳] به آقای [غلامحسین] کرباسچی، [مدیرمسئول روزنامه هم‌میهن]، پیغام دادم که در روزنامه‌اش تُندروی نکند؛ رهبری چند بار ابراز ناراحتی کرده‌اند.

ظهر محسن، [سرپرست دفتر ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام] آمد. گفت، در ملاقات با بستگان آقای خاتمی، آنها را از مقاله امروز در [روزنامه] عصرآزادگان، ناراحت دیده؛ گویا در جواب به آقای محمد قوچانی، مقایسه‌ای بین من و آقای خاتمی‎کرده و نتیجه منفی گرفته و نمونه‌های غیرقابل‌دفاعی را آورده است.گفت، موضوع ردکردن شیرینی‌های ارسالی از سوی آقای [محمدعلی] صدوقی، [امام‌جمعه یزد] توسط عفت، سروصدا در خانواده آنها به پا کرده است.[۲۴]

عصر آقای [محمدحسن] تولایی، [رییس هیأت نظارت بر انتخابات استان تهران]، برای مشورت در نحوه بازشماری آرای تهران آمد.گفتم، بهتر است‌که به طورکامل بازشماری شود. به آقای [احمد] جنتی، [دبیر شورای نگهبان] هم تذکر دادم؛ به نظر می‌رسد مشکل دارند.

 گفته می‌شود، [محمد] اسماعیل‌خان، [والی هرات افغانستان]، از زندان طالبان در قندهار فرارکرده و به ایران آمده و در راه مشهد است. انگلیس اعلان کرده که با تصرف بیت‌المقدس از سوی اسراییل، مخالف است و نیز مخالف ساخت شهرک در کرانه غربی رود اردن توسط اسراییل است.

دوشنبه ۱۵  فروردین  1379    |   27  ذیحجه ۱۴۲۰            3 آوریل  2000

آقای [محمدرضا] مخبر [دزفولی]، رییس کمیسیون [مشورتی] شورای عالی انقلاب فرهنگی آمد وگفت، شورای عالی را بی‌خاصیت کرده‌اند و شاید می‌خواهند منحل شود، یا کاملاً در اختیار خودشان باشد. پیشنهاد داشت که به گونه‌ای اعضای جدید اضافه شوندکه اکثریت ارزشی باشند؛ باتوجه به اینکه افرادی که از مجلس آینده هم می‌آیند، احتمالاً چپ باشند. آقای دکتر [هادی] منافی آمد. از بی‌مهار شدن روزنامه‌ها، اظهارنگرانی و حیرت نمود. آقای [علی] لاریجانی، [رییس سازمان صدا و سیما] آمد و در مورد انتخابات [مجلس ششم] تهران، پیشنهادی داشت.

آقای [محسن] نوربخش، [رییس‌کل بانک مرکزی] آمد و گفت، وضع تصمیم‌گیری در دولت کُند و بی‌رونق است و وضع سیاسی در کشور هم بد است و اختلاف بین وزارت اطلاعات و قوه قضاییه، در زمان محاکمه ضاربان آقای [سعید] حجاریان جدی شده است؛ وزارت به نفع چپ‌ها، خواستار مهلت بیشتر است و قوه قضاییه به نفع دستور تسریع رهبری، طرفدار سرعت است و نگرانی این است که چپ‌ها می‌خواهند با تأخیر محاکمه، مثل قتل‌های زنجیره‌ای، آن را سوژه تبلیغات سیاسی کنند.

عصر آقای [غلامحسین] رهبرپور، [رییس دادگاه انقلاب] آمد. گزارشی از دادگاه ویژه محاکمه ضاربان داد وگفت، آقای [عباسعلی] علیزاده، [رییس‌کل دادگستری استان‌تهران]، با پیشنهاد دادگاه ویژه، دادگاه انقلاب را دور زده است و شنیده است که بنا دارند، خود او را عوض‌کنند.گفت، در مکه یک استاد دانشگاه از موریتانی، وقتی‌که دانست او ایرانی است، از انحراف انقلاب در ایران، اظهار نگرانی‌کرد.

آقای [مرتضی] الویری، [شهردار تهران] آمد.گفت، ساخت و ساز در تهران، دارد رونق می‌گیرد. از بخشی از اعضای تُند شورا[ی اسلامی شهرتهران]، انتقاد داشت. آقای طه ‌هاشمی، [مدیرمسئول روزنامه انتخاب و نماینده قم] آمد. از دفتر رهبری انتقاد داشت؛ به خاطر سختگیری در مورد مطالب روزنامه انتخاب و از جامعه مدرسین [حوزه علمیه قم] هم گله داشت. گفت، آقای [عبدالرضا] ایزدپناه، [معاون اجتماعی قوه قضاییه]، از بی‌عملی قوه قضاییه ناراحت است و برگشت به قم را مطرح می‌کند.گفتم، بروند آقای [سیدمحمود] هاشمی‌شاهرودی، [رییس قوه قضاییه] را نیز برای مقابله با شانتاژهای سیاسی، تقویت روحی کنند.

آقای [سیدعلی‌اصغر]حجازی، از دفتر رهبری آمد. اشکال‌های‌ روزنامه‌ها و راه علاج را گفت و نمونه‌‍‌های زیادی از اهانت به رهبری را بیان کرد. من نیز موارد مخالفت با اظهارات رهبری را ذکرکردم.

سه‌شنبه ۱۶ فروردین  1379    |   28  ذیحجه ۱۴۲۰              4 آوریل  2000

آقای [محمد محمدی] ری‌شهری، [نماینده رهبری و سرپرست حجاج ایرانی] آمد و گزارشی از برگزاری حج داد و از ممانعت عربستان برای سفر مجدد ایشان به مدینه اظهار تعجب کرد و از اوضاع سیاسی کشور، اظهار نگرانی نمود. آقای [عبدالله] نظری، از علمای مازندران آمد. ایشان هم از اوضاع فرهنگی کشور اظهار نگرانی نمود و جویای راه چاره بود.

آقایان [محمد] شفیعی و [امیر] تهرانی از وزارت اطلاعات آمدند و از مسایلی که منجر به تحویل متهمان ترور به قوه قضاییه شده، گزارشی دادند. آقای شفیعی، ابراز کرد که آقای خاتمی نخواسته که پرونده زیر نظر او باشد و او هم به همین دلیل به شیراز سفرکرده است.

عصر [آقای حسین کمالی]، وزیرکار [و امور اجتماعی] آمد و برنامه‌اش برای اصلاح قانون وضع کارگران کارگاه‌های کوچک را گفت. [آقای علی عبدالعلی‌زاده]، وزیر مسکن [و شهرسازی] و معاونان آمدند و گزارش برنامه مسکن‌سازی و روابط با [جمهوری] آذربایجان را گفت.

آقایان [محمدجواد] ایروانی و [کاظم] نجفی‌علمی آمدند و از وضع سیاسی و فرهنگی و اقتصادی کشور، شکوه‌کردند. آقای ایروانی گفت که فرزندش، در ایام عید برای برنامه امدادی به زابل رفته بوده و مردم زابل از دست دولت، به خاطر کم‌توجهی به زابل ناراحت‌اند و از تلاش‌های دولت سازندگی که با طرح‌های مهم عمرانی آنان را یاری‌کرده‌ام، ممنون‌اند. خواستند که برای انسجام نیروهای وفادار به انقلاب، فکری کنم.

شب میهمان رهبری بودم. ضیافت ازدواج دخترشان بُشری، با فرزند آقای [غلامحسین] محمدی گلپایگانی، [رییس دفتر رهبری] هم بود. آقای [سیدمحمود] هاشمی‌شاهرودی، [رییس قوه قضاییه]، از دست وزارت اطلاعات و چپ‌ها و روزنامه‌های طرفدار دولت، کلافه شده و کم‌کم رو در روی آنها قرار می‌گیرد. از دست آقای [سیدمحمدعلی] ابطحی، رییس دفتر آقای خاتمی و آقای [علی] باقری، معاون ویژه وزارت اطلاعات، ناراحت است و احتمال دخالت آقای [احمد] حکیمی‌پور، [عضو شورای اسلامی شهر تهران]، در مسأله سوءقصد به آقای حجاریان را قابل بررسی می‌داند. بحث عجله دستگاه قضایی برای تحویل متهمان، مورد انتقاد شدید روزنامه‌های چپ است؛ رسانه‌های خارجی نیز دامن می‌زنند.

چهار‌شنبه ۱۷  فروردین  1379    |   29  ذیحجه ۱۴۲۰         5 آوریل  2000

علامه سیدمرتضی عسکری[۲۵] آمد. گزارشی از وضع دانشکده‌هایش داد و از من به خاطر دادن اجازه تأسیس آنها، با کمک پنج میلیون تومانی در زمان ریاست‌جمهوری، قدردانی نمود و نیز از برنامه سازندگی دولت من، به عنوان مهم‌ترین خدمات در تاریخ ایران، یاد کرد و گله‌کرد از انتقاداتی که بعضی از خشکه‌مقدس‌ها در مورد او دارند که حاضر نیست به اهل‌سنت اهانت کند و یا افکار آقای سید [محمدحسین] فضل‌الله در مورد عدم آتش‌سوزی بیت حضرت زهرا (س) را رد نماید.[۲۶] کتاب‌هایش را در مورد رد روایات تحریف قرآن آورد.

آقای [جواد] مقصودی، [رییس ستاد برگزاری نمازجمعه تهران] آمد. گفت نوه‌اش‌که در شاهرود دانشجو بوده، در اثر نشت‌گاز خفه شده و به همین جهت، سفر حج خود را ناتمام گذاشته و مراجعت کرده است. از وضع سیاسی و فرهنگی و اقتصادی دولت آقای خاتمی انتقاد نمود و راه علاجی ارایه داد؛ منجمله حضور بیشتر من در اقامه [نماز] جمعه [تهران].

آقای [کریم] زارع، رییس دانشگاه آزاد اسلامی [واحد] تهران مرکز آمد و گفت، بیش از ۶۰ هزار دانشجو دارند و کارهای مهم دانشگاه را گزارش داد. آقایان جواد رفیق‌دوست و محمود کریمی، [از مسئولان کمیته امداد امام خمینی] آمدند؛ با اظهار نگرانی از اوضاع کشور و مخالفت با افکار اقتصادی رهبری و راهکارهایی ارایه دادند.

از پریروز [آقای کیزو اوبوچی]، نخست‌وزیر ژاپن، در اثر سکته مغزی در حال اغما است؛ [آقای یوشیرو موری]، نفر جدید امروز انتخاب شد. امروز در قاهره، کنفرانس سران کشورهای آفریقایی و اروپایی، با صدور قطعنامه و اتخاذ تصمیمی در مورد حمایت از آفریقایی‌ها پایان یافت. در اتیوپی، در اثر جنگ و خشکسالی، قحطی رخ داده و به طورکلی شاخ آفریقا وضع بحرانی دارد. در زیمبابوه، تجاوز به اراضی سفیدپوست‌ها آغاز شده و  [رابرت] موگابه، رییس‌جمهور هم کاری برایشان نمی‌کند؛ به خاطر عدم حمایت اکثریت مردم از او در انتخابات اخیر.[۲۷]

بگومگو بین وزارت اطلاعات و قوه قضاییه بر سر متهمان ترور [آقای سعید حجاریان] ادامه دارد. احضار آقای محمدرضا خاتمی، [مدیرمسئول روزنامه مشارکت] به دادگاه هم انعکاس وسیعی داشته است؛ به طورکلی قوه قضاییه از سوی مطبوعات چپ، به خاطر  مسأله دادگاه ضاربان حجاریان و تعقیب مطبوعات، تحت فشار است.

پنج‌شنبه ۱۸  فروردین  1379    |   1 محرم ۱۴۲۱             6  آوریل  2000

جامعه مدرسین [حوزه علمیه قم]، اطلاعیه تُندی در مورد اشکالات کار دولت صادر کرده و اعتراضات زیادی به عملکرد دولت و مطبوعات مطرح نموده است.[۲۸] سپاه هم دیروز اطلاعیه تُندی در خصوص مسأله برخوردهای جناحی چپ‌ها در مورد ترور حجاریان صادرکرده؛ بعد از عید، انتقاد و حملات نسبت به دولت زیاد شده است.

مجادله وزارت اطلاعات و قوه قضاییه بر سر متهمان ترور ادامه دارد و همدیگر را متهم کرده‌اند که آقای [محمدعلی] مقدمی، یکی از اعضای تیم ترور را تعزیر کرده‌اند. نگرانی چپ‌ها از اثبات دخالت آقای [احمد] حکیمی‌پور، [عضو شورای اسلامی شهرتهران]، در طراحی ترور است و قوه قضاییه اصرار دارد که تحقیقات برای کشف حقیقت، جدی‌تر بشود. کشف دو نامه از آقای حکیمی پور و اظهارات متضاد او، شبهه را قوی کرده و پدر آقای مقدمی هم مسأله را پیگیری می‌کند.

از ساعت یازده تا پنج بعد از ظهر، در دفتر کوشک بودم. بیشتر وقت امروز به اصلاح نهایی خاطرات سال ۱۳۶۱ [= پس از بحران] گذشت. دادگاهی در پاکستان، آقای [محمد] نوازشریف، نخست‌وزیر سابق را به دو بار حبس ابد و مصادره اموال و دو میلیون روپیه جریمه محکوم کرد؛ احتمال اعدام می‌رفت و آماده باش نیروهای مسلح پاکستان هم احتمال اعدام را تقویت کرده بود.

خانم مری رابینسون، فرستاده ویژه [سازمان ملل] به چچن،گزارشی از وضع بد حقوق بشر در چچن داده و احتمال تعیین مجازاتی علیه روسیه در پارلمان آلمان مطرح است. آب رودخانه هیرمند، در اثر خشکسالی قطع شده و بی‌آبی، منطقه سیستان را در معرض خطر جدی قرار داده است. بلوچستان هم وضع مشابهی دارد. در زیمبابوه، مشکل ادامه دارد و طرفداران [رابرت] موگابه، [رییس‌جمهور]، می‌خواهند زمین‌های سفیدپوست‌ها را پس بگیرند؛ با اینکه پس از انقلاب، افتخارشان این بود که سفیدها را تحمل‌کرده‌اند و همین باعث رشد اقتصاد و رفاه و همزیستی مسالمت‌آمیز شده است.

جمعه ۱۹  فروردین  1379    |   2 محرم ۱۴۲۱                7  آوریل  2000

در خانه بودم و عمده کارم، اصلاح نهایی خاطرات سال ۱۳۶۱ [= پس‌از بحران] بود. عصر احساس خستگی شدید نمودم و تب و لرز عارض شد.

در مقابل درخواست [آقای علی یونسی]، وزیر اطلاعات از رییس‌جمهور، برای تعیین‌گروهی برای رسیدگی‌به مرتکب تعزیر یکی از متهمان ترور، آقای [سیدمحمود] هاشمی‌شاهرودی، [رییس قوه قضاییه]، حکمی خطاب به آقای [هادی] مروی، [معاون اول قوه قضاییه] صادرکرده که رسیدگی‌کنند؛ چون در بیانیه وزارت اطلاعات، صحبت از کشف حقیقت برای آقای مروی شده بود.

با اعلان جابه‌جا شدن نماینده مردم خلخال، با ابطال ۲۱ صندوق رأی، دیشب جمعی از مردم در خیابان‌ها دست به آشوب زده‌اند و بعضی از ادارات دولتی و نهادهای انقلابی را تخریب کرده‌اند و جناح راست را متهم به اعمال غرض کرده‌اند؛ شبیه‌کاری‌که در گچساران‌کردند.[۲۹] در دماوند هم که انتخابات باطل شده، جمعی از مردم اعتراض کرده‌اند، اما مرتکب تخریب و آشوب نشده‌اند. در اکثر نمازهای‌جمعه امروز، حملات تُندی به انحرافات اخلاقی و اسلامی شده است.

شورای اروپا از نهادهای زیرمجموعه پارلمان اروپا، عضویت روسیه در شورای اروپا را به خاطر نقض حقوق بشر در چچن، به طور موقت تعلیق کرده  و تجدید عضویت را مشروط به اصلاح وضع کرده است. عکس‌العمل‌ها در مورد محکومیت نوازشریف، [نخست‌وزیر سابق پاکستان] متفاوت است؛  اکثراً آن را ظالمانه می‌دانند و بعضی‌ها هم از اینکه حکم اعدام داده نشده، راضی‌اند.

دولت ترکیه که می‌خواست قانون اساسی را به گونه‌ای اصلاح نماید که آقای [سلیمان] دمیرل، بتواند بار دیگر رییس‌جمهور شود، در پارلمان شکست خورد و احتمال دوره‌ای بی‌ثبات را مطرح می‌کنند.

در برلین،کنفرانسی‌که از سوی حزب سبز آلمان، برای بررسی وضع ایران پس از انتخابات، برگزار شده، بعضی از سخنرانان آن که چپ‌ها و لیبرال‌های ایران بودند، با مخالفت و هوکردن‌های مخالفان انقلاب در خارج مواجه شد و معلوم شدکه اختلافات در ضدانقلاب اسلامی زیاد است.[۳۰] ظهر و عصر، بچه‌ها و بستگان اینجا بودند.

شنبه ۲۰  فروردین  1379    |   3  محرم ۱۴۲۱                    8  آوریل  2000

مجمع تشخیص مصلحت نظام جلسه داشت. اختلاف مجلس و شورای نگهبان در چند ماده آیین‌نامه، در دستور بود؛ به نفع شورای نگهبان تصویب شد. در حق تذکر و تحقیق و تفحص نمایندگان، محدودیت‌هایی به وجود آمد و اجبار جواب رییس‌جمهور از زاویه تذکرات هم حذف شد.[۳۱]

ظهر آقایان [عباس واعظ] طبسی، [قربانعلی] دُرّی [نجف‌آبادی، محمدعلی موحدی کرمانی]، [احمد] جنتی، [محمد] یزدی و [علی‌اکبر] ناطق [نوری]، میهمانم بودند. درباره انتخابات تهران، مطبوعات و مسأله اختلاف وزارت اطلاعات و قوه قضاییه بحث شد. شب در برنامه زنده‌ای با عنوان «بشارت» [از شبکه دو سیما] که به معرفی تفسیر راهنما[۳۲] پرداخت، شرکت کردم.[۳۳]

در آلمان، نیروهای ضدانقلاب، مانع ادامه کار کنفرانس برلین شدند که به منظور ترویج دوم خردادی‌ها برقرار شده بود و دو گروه علیه یکدیگر اقدام کردند؛ برای اصلاح‌طلب‌ها، سرشکستگی به بار آورد. اعلان شد که جسد یکی از سرداران جانباز سپاهی، به نام [حسین] بوربور پیدا شده است؛ چند روز قبل مفقود شده بود.[۳۴]

یکشنبه ۲۱  فروردین  1379    |   4  محرم ۱۴۲۱                9  آوریل  2000

به مرکز بنیاد مسکن برای افتتاح همایش رفتیم. آقای مهندس [حسینعلی] روحانی، [رییس بنیاد مسکن انقلاب اسلامی] گزارش داد و خیرمقدم گفت. من هم درباره ارزش اقدام امام در تأسیس بنیاد و حساب ۱۰۰ و اهمیت ساخت مسکن در تأمین نیاز مردم و جمع نقدینگی و ایجاد اشتغال و رونق به اقتصاد و صنایع مصالح‌سازی، حرف زدم و از ۱۴ نوع خدمت بنیاد و پوشش هفت میلیون نفر قدردانی‌کردم.[۳۵]

به دفترم رفتم. آقای [سیدمحمود] دعایی، [نماینده تهران و سرپرست مؤسسه اطلاعات] آمد. از سرزنشی که عفت در بیت امام به اوکرده، اظهار ناراحتی‌کرد و تأکید بر وفاداری و عدم استفاده از امکانات ریاست‌جمهوری نمود. گفت، شخصی به اوگفته که سرهنگ بوربور که چند روز پیش شهید شده، دنبال عتیقه‌جات بوده است.

دکتر [عبدالله] جاسبی، [رییس دانشگاه آزاد اسلامی] آمد و اظهار نگرانی‌کرد، از احتمال برنامه‌ریزی چپ‌ها برای کنترل دانشگاه آزاد اسلامی و گفت، بنا دارد چکاد[۳۶] را فعال‌ترکند. عصر آقای مجید انصاری، [نماینده تهران] آمد و برای اصلاح مصوبه دیروز مجمع [تشخیص مصلحت نظام] که با تأیید نظر شورای نگهبان، حق تحقیق و تفحص مجلس نسبت به نهادهای تحت امر رهبری را سلب کرده است، چاره‌جویی می‌کرد و نیز گفت، در انتخابات اخیر، مردم به روحانیون و روحانیت رأی ندادند و این خطر بزرگی است و از اختلافات بین گروه‌های داخلی دوم خردادی و انحراف بعضی از آنها خبر داد و پیشنهاد چاره‌جویی نمود؛ جواب روشنی ندادم و نگرانی او را بجا خواندم. آقای مجید انصاری در گفته‌هایش، راه علاج خطر را خواست و من نظر او را خواستم؛ نتوانست یا نخواست راهی بگوید. گفت، اگر مجلس حق تفحص از نهادهای تحت امر رهبری را نداشته باشد، عکس‌العمل نشان می‌دهد و شاید بعضی بودجه‌ها را تصویب نکنند.

در سایت روزنامه فتح و جبهه مشارکت در اینترنت، سناریوگونه‌ای در خصوص ترور آقای خاتمی و حکم تشکیل کابینه جدید توسط من و … ثبت شده که رسانه‌های رقیب آن را فاش کرده‌اند و آنها را در موضع انفعالی قرار داده‌اند؛ البته می‌گویند دشمن خارجی این کار را کرده است.[۳۷]

آقای دکتر [حسن] روحانی، [دبیر شورای عالی امنیت ملی] آمد. درباره مطبوعات و اختلاف قوه قضاییه و [وزارت] اطلاعات و وضع دولت و مجلس و طرح مطبوعات در مجلس و راهکارهای اصلاح مسیر وضع سیاسی و فرهنگی و اقتصادی کشور، مذاکره  کردیم. مطالب‌دیگری هم داشت، منجمله اینکه آقای [سیدمحمد] خاتمی، [رییس‌جمهور]، در مذاکره با او، از مذاکراتش با من اظهارخوشحالی‌کرده و گفته، حرف‌های مهمی از من شنیده و معتقد است، مثل من در روحانیت کس دیگری نداریم؛ شبیه این حرف‌‌ها را به آقای [حسین] مرعشی هم گفته‌اند؛ احتمالاً نظر خاصی دارند، چون در آن ملاقات، حرف‌های مهمی نزدم. و نیز گفت، در شورای عالی امنیت ملی گفته است که این نحو اعلامیه‌پرانی بین [وزارت] اطلاعات و [قوه] قضاییه و…، نشان از گسستگی نظام است و خیلی ضرر دارد؛ چرا با هم حرف نمی‌زنند.آقای [مجید] انصاری هم همین را گفت و گفت، آقای شاهچراغی گفته، آقایان [مهدی] کروبی و [سیدمهدی] امام جمارانی، عید در دُبی بوده‌اند و آقای [سیدمهدی] جمارانی گفته که با نظرات حاکمیت،کاری به پیش نمی‌رود.

فرماندار و شهردار نیشابور [با اعضای ستاد برگزاری کنگره جهانی حکیم عمرخیام نیشابوری] آمدند.گزارش برنامه همایش بین‌المللی خیام را دادند و از من راهنمایی خواستند.گفتم، روی جنبه اسلامی‌بودن افکار خیام و نیز افتخارات نیشابور، بیشتر تکیه کنند.[۳۸] از خدمات مهم عمرانی دولت سازندگی برای نیشابور، منجمله نیروگاه و فولاد و امکانات فرهنگی و ورزشی، قدردانی نمودند و از قطع اعتباراتی که برای سد اختصاص شده،گله‌کردند. همایش «ایران بعد از انتخابات مجلس ششم» در برلین، باعث افتضاح بانی و گوینده و مستمع شد و اختلافات دوم خردادی‌ها و ضدانقلاب بیرونی را علنی‌کرد. 

دوشنبه ۲۲ فروردین  1379   |  5  محرم ۱۴۲۱                   10 آوریل  2000

آقای [محمدباقر] نوبخت، نماینده رشت آمد و برای تشکیل گروه مستقلان در مجلس ششم مشورت کرد. آقای [عزت‌الله] اکبری، نماینده قائم‌شهر آمد؛ در انتخابات مجلس ششم رأی نیاورده است و درخواست شغلی بعد از دوره نمایندگی داشت.

[آقای محمدفرهاد کلینی]، سفیرمان در ارمنستان آمد. تحلیلی از اهمیت ژئوپلیتیکی منطقه قفقاز و اولویت اول آن در سیاست آمریکا و شوروی و امکانات حضور مؤثر ما در آنجا ارایه داد وگفت، در زمان ریاست‌جمهوری شما، سیاست معقولی در جذب همسایه‌ها بود و امروز وضع ما در مرزهای غرب، شمال و جنوب شرقی خوب نیست. در جنوب هم نیروهای آمریکا مستقرند؛ تقریباً محاصره‌ایم. آقای مهندس [سیدمحمد] غرضی آمد. صحبت‌ها سیاسی بود و درباره وضع جاری کشور.

روزنامه‌های جناح چپ، به خاطر فشاری که از ناحیه احضار و بازداشت بعضی مطبوعاتی‌ها در جریان است و مصوبه مجمع تشخیص مصلحت، مبنی بر سلب حق تحقیق و تفحص مجلس از نهادهای زیر نظر رهبری و مشکل آقای [احمد] حکیمی‌پور، [نماینده شورای اسلامی شهر تهران] و افتضاح در [کنفرانس] برلین و خبر طرح مطبوعات در مجلس و بیانیه‌های تُند وزارت‌کشور و شورای نگهبان علیه همدیگر، ملتهب‌اند. به نظر می‌رسد اختلافات جناحی، روز به روز تشدید می‌شود. بعضی روزنامه‌ها، حمله مستقیم به آقای [سیدمحمد] خاتمی، [رییس‌جمهور] را هم آغازکرده‌اند. لیبرال‌ها هم صحبت از جدا‌کردن صف خود از آنها می‌کنند. در همایش برلین، چند نفر این را گفته‌اند و [بخش فارسی رادیو] بی‌بی‌سی، آن را پخش‌کرده است.

	مصاحبه با اساتید معارف

عصر مصاحبه دو ساعته‌ای با گروهی از محققان و اساتید دانشگاه [= اعضای گروه تدوین دروس معارف و اخلاق اسلامی دانشگاه‌های سراسرکشور و نمایندگی‌های نهاد رهبری در دانشگاه‌ها]، درباره آسیب‌شناسی انقلاب داشتم؛ قبلاً دو مصاحبه دیگر با آنها در مورد عوامل محدثه و تداوم انقلاب کرده بودم. [۳۹]

خبرنگاران اعلان کرده‌اند، فردا در روزنامه عصر آزادگان، برای اعلان حمایت از آقای [ماشاءالله] شمس‌الواعظین، [سردبیر روزنامه توقیف‌شده نشاط] که بازداشت و محکوم  به دو سال و نیم زندان شده، اعتراض خواهند داشت. مطبوعات چپ، فشار زیادی علیه آقای [محمدتقی] مصباح یزدی و بیانیه جامعه مدرسین [حوزه علمیه قم] وارد می‌کنند.

 سه‌شنبه ۲۳  فروردین  1379    |   6  محرم ۱۴۲۱              11 آوریل  2000

دکتر [محمدعلی] کی‌نژاد، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی آمد. گزارش کارهای انجام شده و در دستور را داد و خواست که در جلسه هیأت امنای دانشگاه آزاد اسلامی، آقای [عبدالله] جاسبی، [رییس دانشگاه آزاد اسلامی]، مکلف به اجرای کامل و دقیق اساسنامه شود.

[آقای هدایت لطفیان]، فرمانده ناجا و معاونان آمدند. هر یک گزارش‌کار حوزه مسئولیت خود را دادند و اظهار امیدواری کردند که در مجمع [تشخیص مصلحت نظام]، با تعیین سیاست‌های کلان مربوط به آنها، کارشان را تسهیل کنیم؛ در مواردی سردرگمی و تداخل دارند.

دکتر [علی] لاریجانی، [رییس سازمان صدا و سیما] آمد. در مورد مطبوعات و مصوبه اخیر مجمع [تشخیص مصلحت نظام] مطالبی داشت و مسأله قتل سرهنگ [حسین] بوربور که چپ‌ها می‌گویند، قتل او مربوط به قاچاق عتیقه‌جات بوده و روزنامه ایران، امروز این را بزرگ کرده است.

عصر آقایان [محمد] فلاح و [محمد] محمدی [= شریف‌زاده]، [مدیرکل امنیت داخلی] از وزارت اطلاعات آمدند. گفتند، در وزارت، سیاست منزوی‌کردن نیروهای ارزشی به نفع چپ‌‌ها جریان دارد و توضیحاتی در مورد ضاربان و پرونده ترور آقای [سعید] حجاریان دادند.

آقای مسیح مهاجری، [مدیرمسئول روزنامه جمهوری اسلامی] آمد. در مورد گستاخی مطبوعات دوم خردادی و راهکارهای علاج، مطالبی داشت. آقایان [علی] لاریجانی، [محمدرضا] باهنر، علی اخوی‌زاده و مهدی [هاشمی] آمدند. گفتند، با بررسی نمایندگان مجلس ششم، به این نتیجه رسیده‌اندکه نیمی از آنها طرفدار ریاست من هستند وگفتند، اگر تصمیم به پذیرش ریاست بگیرم، افراد دیگری اضافه می‌شوند؛ قول ندادم وگفتم، باید شرایط را ببینم و حتی هنوز تصمیم به رفتن به مجلس هم نگرفته‌ام.

شب میهمان رهبری بودم. در مورد مصوبه اخیر مجمع [تشخیص مصلحت نظام در خصوص سلب حق تحقیق و تفحص مجلس از نهادهای زیر نظر رهبری] و پرونده ترور آقای [سعید] حجاریان و محاکمات و دستگاه قضایی و مجلس و انتخابات تهران و وزارت اطلاعات و آقای خاتمی و امامت‌جمعه مذاکره کردیم. آقای [رضا] امراللهی، [رییس دانشگاه خواجه نصیر طوسی]، امروز به من گفته بود که جلسه اخیر رهبری و آقای خاتمی، تلخ بوده و خواسته بود که برای تفاهم بیشتر به ایشان کمک کنم. پرسیدم، گفتند جلسه تلخی نداشته‌اند، اما مطبوعات آن روز را به او نشان داده‌اند و با خواندن تیترهای مضر بخشی از آنها، فساد مطبوعات منحرف را به او تذکر داده‌اند.

چهار‌شنبه ۲۴  فروردین  1379    |   7  محرم ۱۴۲۱           12 آوریل  2000

آقایان دکتر [علی‌اکبر] ولایتی و دکتر [علی] لاریجانی آمدند. در مورد مطبوعات و مصوبه اخیر مجمع [تشخیص مصلحت نظام] در مورد تحقیق و تفحص [مجلس از نهادهای زیر نظر رهبری] صحبت شد. اصرارکردند که مجمع در مقابل انتقادات ناحق چپ‌ها، نباید عقب‌نشینی کند.

جمعی از سرداران سپاه قم و خانواده‌های سرداران شهیدشان و استاندار و نماینده مجلس آمدند. گزارشی در مورد برنامه یادواره شهدای قم -که حدود ۵۲۰۰  نفرند- دادند. من هم درباره اهمیت زنده نگه‌داشتن یاد شهدا و اهمیت آثار سازنده ایثارگران در تاریخ، صحبت کردم و از رسانه‌ها به خاطر عدم توجه شایسته به مقام سرهنگ [حسین] بوربور، با هفت سال سابقه جهاد، انتقاد نمودم.[۴۰] سپس مراسم عزاداری با نوحه‌خوانی و سینه‌زنی و روضه داشتیم.

	ملاقات با سرداران سپاه

[آقای مجتبی رحماندوست]، مشاور رییس‌جمهور در امور ایثارگران آمد و از اقداماتش گزارش داد؛ خودش جانباز قطع پا و دست و استاد دانشگاه است و یکی از همکارانش، مصدوم شیمیایی بود. اخوی محمد، [معاون اجرایی رییس‌جمهور] آمد و گفت، در جلسه [هیأت] دولت در غیاب آقای [عطاءالله] مهاجرانی، آقای [سیدمحمد] خاتمی از کم‌کاری او در سخنگویی دولت انتقاد کرده و او رنجیده و استعفا داده، ولی آقای خاتمی استعفا را نپذیرفته است؛ قرار شده برای تعیین سخنگو، وزرا نظر بدهند.

عصر عموزاده احمدآقا هاشمیان، مدیرعامل شرکت تعاونی [تولیدکنندگان و صادرکنندگان] پسته رفسنجان و اکبر صفریان آمدند. از مشکلات شرکت گفتند که در اثر بهانه جویی غربی‌ها در ژاپن، پسته‌ها به زحمت فروش می‌رود؛ به‌علاوه به‌خاطرگران خریدن پسته از باغداران، شرکت ضرر دارد؛ در فکرند که امتیازاتی از دولت بگیرند. اطلاع دادندکه کانال دو سیما، به خاطر تقاضای زیاد مردم، برنامه مصاحبه تفسیر راهنما را شب هم پخش می‌کند. آقایان فرمد و مرتضوی از سپاه آمدند و برای سهمیه نیازهای حساس دفاعی، پیشنهادهایی داشتند.

آقای [محمدرضا] عباسی‌فرد، [عضو شورای نگهبان و مدیرکل اجرایی مجمع تشخیص مصلحت نظام] آمد. درباره بازشماری آرای تهران مذاکره شد. گفت، ما اشکالات انتخابات تهران را می‌دانیم و اگر ملاحظات سیاسی در کار نباشد، نظر اکثر شورای نگهبان بر بطلان است و گفت، دوم خردادی‌ها هم به شدت نگران ابطال انتخابات‌اند و آقای [سیدمحمدعلی] ابطحی، [رییس دفتر رییس‌جمهور]، به او تلفن کرده و در این خصوص ابراز نگرانی کرد.

در رسانه‌های چپ، انتقادهای شدیدی به قوه قضاییه و نظام، به خاطر تعقیب بعضی از نویسندگان آمده است. آقای [رجبعلی] مزروعی، [روزنامه‌نگار و مشاور اقتصادی رییس‌جمهور]، امروز در اثر تصادف ماشین،آسیب‌ دید. اعلان شد که فردا در شیراز، محاکمه ۱۳ یهودی متهم به جاسوسی شروع می‌شود و موج تبلیغات صهیونیست‌ها اوج گرفته و وکلای تسخیری متهمان، خواستار تعویق محاکمه شده‌اند؛ با اینکه درگذشته فشار بود که زودتر انجام شود.[۴۱]

	ائمه جمعه اصفهان

پنج‌شنبه ۲۵  فروردین  1379    |   8  محرم ۱۴۲۱              13 آوریل  2000

بروز اختلاف بین اسراییل و آمریکا بر سر فروش هواپیمای مجهز به رادار هوایی «آواکس»[۴۲] از سوی اسراییل به چین بروز کرده و آمریکا می‌گوید، توازن قوا بین چین و تایوان به هم می‌خورد. همزمان دیروز [آقای جیانگ زمین]، رییس‌جمهور چین، برای بازدید از اسراییل، وارد تل‌آویو شد.

در دو سه روز گذشته، ایران دو هزار اسیر عراقی را به صورت یک طرفه آزاد کرده است. دیروز در مشهد، دو بمب مقابل هتل هما و درکوچه [سیدجواد] خامنه‌ای منفجر شده؛ تلفات جانی نداشته است. دیروز در پاکستان، سُنّی‌های متعصب به مرکز دینی شیعه حمله کرده و ده‌ها نفر را شهید و مجروح کرده‌اند؛ معمولاً در محرم‌ها، این‌گونه حوادث شوم در پاکستان بروز می‌کند.

دیروز در آمریکا، تظاهراتی علیه جهانی شدن اقتصاد و تجارت جهانی انجام شده. رسانه‌های غربی با استناد به روزنامه شرق‌الاوسط و از زبان [علیرضا] نوری‌زاده،  ضدانقلاب فراری ایرانی، سروصدایی راه انداخته‌اند که محافظه‌کاران و سپاه و …کودتایی علیه آقای خاتمی تدارک دیده‌اند و ابطال انتخابات‌ بعضی از شهرها و احتمال ابطال انتخابات تهران و حمله به مطبوعات را از مقدمات آن معرفی می‌کنند و حتی تصادف و مصدوم شدن آقای [رجبعلی] مزروعی را که با آمدن سگی در مسیر اتومبیل ‌او پیش آمده، به آن مربوط می‌کنند.

عفت و [خواهرش] اشرف، به جلسه زیارت عاشورا رفتند و من برخلاف پنج‌شنبه‌های دیگرکه دفتر کوشک می‌رفتم، برای انجام و تکمیل‌کارها قبل از تعطیلی‌ها، به دفتر مجمع رفتم. تا عصر به مطالعه گزارش‌ها و جراید و بولتن‌ها و انجام امور دفتر پرداختم.

تلفنی با رهبری، در مورد جواب نامه آقای مجید انصاری و مصوبه مجمع [تشخیص مصلحت نظام]، درخصوص تحقیق و تفحص [از نهادهای زیر نظر رهبری] صحبت‌کردم؛ گفتند، نفیاً و اثباتاً چیزی نمی‌گویند. عصرآقای [سید علی‌اصغر]حجازی از دفتر رهبری آمد. در مورد برنامه سخنرانی رهبری و مسایل مطبوعات و قوه قضاییه، تذکراتی دادم.

شام را آقای [محمد] جمعه‌ای از محافظان، از نذری مسجدشان، قُرمه سبزی و پلو فرستاده بود. دکتر سعید لاهوتی، [همسر فاطی] هم آمد. هنگام شام، مواردی از کرامت‌ مرحوم سیدمحمدتقی معصومی[۴۳] را نقل کرد و گفت، قبرش در یکی از قبرستان‌های متروکه مشهد است؛ گویا سال گذشته که می‌خواسته‌اند، قبرستان را به پارک تبدیل کنند، بولدوزرها در نزدیک قبر او پیش نرفته‌اند و لذا به دستور آقای [عباس واعظ] طبسی، [تولیت آستان قدس رضوی]، قبر او را حفظ کرده‌اند.

جمعه ۲۶  فروردین  1379   |  9  محرم ۱۴۲۱                  14 آوریل  2000

بیشتر وقت فعالم، صرف اصلاح نهایی [کتاب] خاطرات سال ۱۳۶۱ [= پس از بحران] شد. فاطی اسناد مربوط به خاطرات را آورد و مشورت کرد. قسمتی از وقت صرف تکمیل جواب به نامه‌ آقای مجید انصاری، [نماینده تهران] در مورد تحقیق و تفحص [از نهادهای زیر نظر رهبری] شد.[۴۴] عماد، [فرزند محسن] و حسن، [فرزند فائزه] و علی، [فرزند فاطی]، برای راه انداختن دسته عزاداری،کمک خواستند.

آیت‌الله خامنه‌ای در نمازجمعه، به دوم خردادی‌ها تاختند؛ با توضیح در مورد مفهوم خشونت و اصلاح‌طلبی در اسلام، عملاً مخالفت با آنها را شروع کرده‌اند.[۴۵] بسیاری از ائمه‌جمعه به‌خصوص در رشت، زاهدان، سمنان و ارومیه هم به دولت و به خصوص وزارت ارشاد و مطبوعات، حملات تُندی داشته‌اند. منافقین اعلان کرده‌اند که طرح عملیاتی برای ترور آیت‌الله خامنه‌ای، در مسیر نمازجمعه کشف و خنثی شده است.

در رسانه‌های غربی، جو سنگینی علیه محاکمه ۱۳ متهم یهودی در شیراز به وجود آمده است. اسراییل از سازمان ملل خواسته که واقعیت مرزهای لبنان و اسراییل در سال ۱۹۸۷ را به رسمیت بشناسد و این تقاضا رد شده؛ هفت روستای لبنان، در آن زمان به اشغال اسراییل درآمده است.

خبرگزاری‌ها و رسانه‌های بیگانه، سخنان امروز رهبری در نمازجمعه را مخالفت آشکار با دولت آقای خاتمی و به اصطلاح اصلاح‌طلبان خواندند و روی این نکته که رهبری گفتند، حرف‌های مهمی را در آینده خواهند گفت، تکیه جدی کرده‌اند و بخش عمده صحبت‌ها را با تحریف‌هایی نقل نمودند.

شنبه ۲۷  فروردین  1379   |  10  محرم ۱۴۲۱                   15 آوریل  2000

در منزل بودم. بیشتر وقت، صرف تنظیم [کتاب کارنامه و] خاطرات ۱۳۶۱ [= پس از بحران] شد. اسراییل اعلان کرده، به زودی با تشکیل دولت فلسطین در ۶۵ درصد اراضی اشغالی فلسطین موافقت می‌کند و مذاکرات با سوریه به بن‌بست رسیده است.

دیروز پارلمان روسیه، پیمان سالت دو[۴۶] را پس از هفت سال تردید، تصویب کرد. براساس آن، دو سوم سلاح‌های هسته‌ای شرق و غرب باید کاهش یابد، ولی شروطی گذاشته‌اند که ممکن است آمریکا نپذیرد.

انعکاس اظهارات رهبری در مورد خشونت و اصلاح‌طلبی در نمازجمعه در رسانه‌های خارجی ادامه دارد، ولی در داخل، چپ‌ها و لیبرال‌ها سعی دارند زهر آن را بگیرند و به نقطه مثبتی که محکوم‌کردن خشونت‌های غیرقانونی است، تکیه می‌کنند. دکتر [حبیب‌الله] پیمان، [فعال ملی‌ مذهبی و دبیرکل جنبش مسلمانان مبارز] هم در مصاحبه با [بخش فارسی رادیو] بی‌بی‌سی، همین را گفت.

سلمان رشدی، [نویسنده کتاب آیات شیطانی]، پس از یازده سال، اجازه ورود به هندوستان یافته، ولی جمعی از مسلمانان، در دهلی علیه او تظاهرات کرده‌اند. آقای [احمد] حکیمی‌پور، [عضو شورای اسلامی شهر تهران]، دیروز به اتهام دست داشتن در ترور آقای سعید حجاریان بازداشت شده و این می‌تواند جناح چپ را مسئول ترور معرفی کند.[۴۷]

در نیویورک، تظاهرات وسیعی علیه بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول که کنفرانس مشترک دارند، در اعتراض به سیاست‌های اقتصادی آنها راه افتاده و بیش از ۶۰۰  نفر دستگیر شده‌اند. سهام بورس‌های مهم آمریکا، به صورت بی‌سابقه‌ای سقوط کرده است. در افغانستان، طالبان زن‌ها را از کارهای دولتی اخراج کرده‌اند. محسن و مهدی آمدند و راجع به امور سیاسی، صحبت شد.

یکشنبه ۲۸ فروردین  1379   |  11  محرم ۱۴۲۱                16 آوریل  2000

آقای [غلامرضا] فروزش، [عضو شورای اسلامی شهر تهران] آمد. از تُندروی بعضی از اعضای شورای شهرتهران انتقاد کرد و نیز از وضع کشور اظهارنگرانی‌کرد. آقای [قاسم] سلیمانی، فرمانده نیروی قدس آمد. ضمن ارایه گزارشی از افغانستان، لبنان و آذربایجان، از وضع کشور و روحیه ارتش اظهارنگرانی‌کرد و راهکارهایی برای علاج ارایه داد و گفت، در ملاقات فرماندهان سپاه با آقای خاتمی، [رییس‌جمهور]، ایشان پذیرفته که کشور به سوی لائیسم حرکت می‌کند، ولی علاجی را مشخص نکرده است.

عصر آقای [رضا] طلایی [نیک]، نماینده جدید بهار و کبودرآهنگ آمد. سوابق سیاسی و بسیجی خود را گفت و اظهارآمادگی برای همکاری کرد. جمعی از انجمن اسلامی دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی آمدند. صحبت‌ها و سئوالات‌شان، بیشتر همان محورهای تبلیغات منفی دفتر تحکیم وحدت بود و از موضع‌گیری رهبری در مورد کوی دانشگاه هم انتقاد داشتند.

آقای حسین مرعشی، [نماینده کرمان] آمد. در مورد برنامه مجلس من سئوال کرد؛ گفتم هنوز مشخص نیست. گفت، در جلسه مشاوران ویژه آقای خاتمی شرکت کرده است. آنها نگران عکس‌العمل تُند رهبری هستند و بنا دارند کوتاه بیایند، تا اطمینان ایشان را جلب کنند.گفت، آقایان [سیدمحمد] موسوی‌خویینی‌ها و محمدرضا خاتمی، در آن جلسه موضع تُندی داشتند و با کوتاه آمدن مخالفت کردند، ولی آقای خاتمی جمع‌بندی خوبی‌کرد؛ گرچه پیشنهاد دادند، اعلامیه گروه‌ها به مضمون اطاعت از رهبری، به تأخیر افتد.

روزنامه‌ها، امروز مشکل مسأله آقای [احمد] حکیمی‌پور، [عضو شورای اسلامی شهر تهران] و مصوبه مجمع [تشخیص مصلحت نظام در خصوص تحقیق و تفحص از نهادهای زیرنظر رهبری] و اظهارات رهبری در نمازجمعه را با سلیقه خود درج و تفسیرکردند. اختلاف شورای نگهبان و وزارت کشور هم دوباره اوج گرفته است. بیانیه سپاه پاسداران پس از اظهارات رهبری در نمازجمعه، مورد توجه محافل سیاسی خارجی و داخلی است؛ خیلی تُند علیه دوم خردادی‌هاست و رادیو انگلیس [= بی‌بی‌سی]، از آن تعبیر به مقدمه کودتا کرده است.

دوشنبه ۲۹ فروردین  1379   |  12  محرم ۱۴۲۱                 17 آوریل  2000

آقای [سیدرضا] زواره‌ای، [عضو شورای نگهبان] آمد.گزارشی از نحوه تصمیم شورای نگهبان برای بازشماری آرای تهران داد و گفت، اگر محافظه‌کاری نکنند، ممکن است انتخابات تهران باطل شود و درخواست نمود که از قوه قضاییه، مأمورکار در مجمع [تشخیص مصلحت نظام] شود.

آقای [محمد] رضایی، نماینده بندرعباس، همراه با آقای مهندس فرصت آمدند. آقای فرصت، طرحی برای ساختن یک هتل سه طبقه روی آب داد که به صورت کشتی باشد. با جزیره کیش وارد مذاکره شده و خواست که من تأیید کنم. گفتم، احتیاج به قانع شدن به صحت کار دارم؛ قبل از انقلاب، ایران دو کشتی تفریحی به صورت هتل داشت که اقتصادی نبودند.

دسته عزاداری کارکنان نهاد ریاست‌جمهوری آمدند. مقداری سینه زنی و عزاداری کردند و من هم برایشان صحبت کوتاهی نمودم.[۴۸] عصر آقای [سیدمطهر] کاظمی، نماینده خلخال که با حکم شورای نگهبان، از نفر دوم به اول برگشته، همراه رییس مدرسه علمیه و امام‌جمعه خلخال آمدند و گزارشی از شرارت‌های بعد از ابطال ۲۱ صندوق رأی دادند که سرنوشت را عوض کرده؛ خرابی‌های زیادی بارآورده و خانه امام‌جمعه و مدرسه، سوخته است. از فرمانداری شکایت دارند و خواستار پیگیری قوه قضاییه‌اند.

جمعی از مدیران وزارت اطلاعات، [آقایان تهرانی، پاکدامن، رضایی، مشایی و امیرخانی] آمدند و گزارشی از تحرکات مرموز قتل‌های قومی و مذهبی دادند. آن را خطرناک می‌دانند و معلول سیاست‌های لیبرالی دولت آقای خاتمی و چاره‌جویی نمودند. خبر آزاد شدن جمعی از متهمان قتل‌های زنجیره‌ای را تکذیب کردند و گفتند،کسی آزاد نشده است. بحث خسارت‌های خشکسالی، در صداوسیما به صورت وسیع مطرح می‌شود که نگران کننده است.

سه‌شنبه ۳۰ فروردین  1379   |  13  محرم ۱۴۲۱                 18 آوریل  2000

آقای دکتر [احمد] احمدی، استاد دانشگاه و عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی و رییس سمت [= سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها] آمد. از سیاست‌های آقای خاتمی، [رییس‌جمهور] و اقدامات چپ‌‌‌ها و لیبرال‌ها  انتقاد کرد. آنها را بر باد دهنده انقلاب می‌داند؛ با اینکه خود ایشان تا همین اواخر، از عناصر جدی چپ بوده و فرزندش عضو دفتر تحکیم وحدت. معتقد است، باید آنها را مهارکرد و نباید آقای خاتمی، بار دیگر رییس‌جمهور شود. معتقد است، رهبری باید کارهای جنبی، مثل درس دادن و … را کنار بگذارند و با جدیت بیشتر به اداره انقلاب  بپردازند. دکتر [عبدالکریم] سروش را خطرناک می‌داند و از من خواست که کانونی تشکیل دهم و از نیروهای انقلاب، برای مقابله با این وضع استفاده کنم و خود ایشان اظهار آمادگی برای همکاری کرد.

دکتر مجید عباسپور، [مسئول امور صنایع ویژه در وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح]  آمد. گزارشی از صنایع ویژه تحت اداره‌اش داد و از تغییرات در مدیریت‌های ساصد [= سازمان صنایع دفاع] و در مورد رفتن من به مجلس نظر داد که با احتیاط عمل شود و بی‌گدار به آب نزنم.

آقای [حمید] طهایی، استاندار اردبیل آمد و گزارشی از انتخابات خلخال و اظهار نظر شورای نگهبان و جابجایی نماینده و شورش طرفداران نماینده محذوف و خرابی‌ها داد. کار شورای نگهبان را درست نمی‌داند، ولی نمی‌خواهد آنها را تضعیف کند و نگران است که مسئولان را به اتهام عدم جلوگیری از خرابکاری آشوب‌طلبان، تحت تعقیب قرار دهند. از اعتباراتی که آخر سال گذشته برای عمران استان گرفته، راضی است.

عصر آقایان [کریم] فتاح‌پور و رحمانی، منتخبان مردم ارومیه و اشنویه که با نظر شورای نگهبان به دور دوم افتاده‌اند، آمدند و شکایت‌کردند و ابراز وفاداری؛ کُرد و اهل سنت هستند و احساس مظلومیت می‌کنند.

مهندس [رضا] سجادی، [ رییس دفتر همکاری‌های فناوری ریاست‌جمهوری] و مهندس وکیلی از دفتر جذب تکنولوژی‌های حساس [= های‌تک] آمدند. گزارشی از کارهایشان را دادند و از من به خاطر تأسیس این دفتر در نهاد ریاست‌جمهوری قدردانی کردند و خواستار ادامه حمایت شدند.

دانشجویان بسیجی تهران، امروز مراسم وسیعی علیه سیاست‌‌های ضدارزشی دولت و به تعبیر خودشان به اصلاحات آمریکایی داشته‌اند؛ پرخاش‌های زیادی کرده و نیز از کنفرانس برلین و شرکت جمعی از دوم خردادی‌ها در آن و به خصوص اظهارات  اکبر گنجی که گفته است، امام خمینی را روزی به موزه تاریخ می‌فرستیم، این حرف مورد انتقاد شدید در رسانه‌ها و محافل داخل شده و گرچه تکذیب کرده است، ولی روزنامه‌ها مجدداً بر واقعی بودن آن اظهارات تأکیدکرده‌اند و پس از مراجعت از آلمان به دادگاه احضار شده است؛ گرچه دفترنشر اندیشه‌های امام [= مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی]، از روزنامه کیهان که این مطلب را در داخل کشور منتشرکرده، انتقادکرده است.[۴۹]

در مقابل، دوم خردادی‌ها هم جلسه‌ای در تالار دانشگاه داشته‌اند و فشار بر روزنامه‌نگاران و بیانیه سپاه و مصوبه امروز مجلس در مورد مطبوعات را محکوم کرده‌اند.  بحث وسیعی هم درباره احتمال کودتا علیه دولت به دنبال بیانیه تُند سپاه و اظهارات کذب روزنامه شرق الاوسط [در خصوص کودتای سپاه علیه دولت] درگرفته است؛ تا آنجا که سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی، رسماً بیانیه‌ای صادرکرده‌اند.

امروز در سروستان شیراز هم به خاطر نظر شورای نگهبان درباره انتخابات شهرستان که یک نامزد دوم خردادی را محروم کرده، خرابکاری در جاده بوده و بازار بزرگ اصفهان هم در اعتراض به ناامنی‌ها و سرقت‌ها، تعطیل کرده؛ روی هم رفته وضع امنیت و آزادی کشور متزلزل شده است.

ظهر محسن آمد و مبلغ بیست میلیون تومان، بابت فروش یک قطعه زمین من از قم آورد. برای پرداخت قرض‌هایم فروخته‌ایم.

چهار‌شنبه ۳۱ فروردین  1379  |  14  محرم ۱۴۲۱             19 آوریل  2000

آقای [صدرالدین] شریعتی، رییس بازرسی شورای نگهبان در انتخابات آمد و گزارشی از اشکالات انتخابات داد و گفت، مدیر این انتخابات بعد از انقلاب است و از مظلومیت من شرحی داد و ابراز تأسف کرد. آقای محسن رضایی، [دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام] آمد و گفت، بیانیه سپاه پس از آن صادر شده که رهبری به آنها گفته‌اند که چرا از خودتان دفاع نمی‌کنید. اخوی محمد، [معاون اجرایی رییس‌جمهور] آمد و گفت، طرح ادغام بعضی از وزارتخانه‌ها در دولت رد شده، چون ابهام‌های زیادی داشته و اکثر وزرا را مسأله‌دارکرده است.

عصر آقای [مهدی] صفری، سفیرمان در مسکو آمد و گفت، بعد از انتخاب آقای [ولادیمیر] پوتین، موقعیت روسیه بهتر شده و ثبات پیدا کرده‌اند. گفت، برای کنفرانس امنیت قفقاز آمده است و آنجا گفته که آمریکا و ترکیه و … نمی‌گذارند ایران در آنجا نقشی داشته باشد و روس‌ها هم سیاست‌شان، عدم اجازه ورود دیگران در این منطقه است؛ نه ترکیه، نه ایران.

آقای [محمد] امامی‌کاشانی، [عضو فقهای شورای نگهبان و امام‌جمعه موقت تهران] آمدند و برای خطبه‌های جمعه آینده، مشورت کردند. می‌خواهند درباره [کنفرانس] برلین و صحبت‌های فردای رهبری [در مصلای امام‌خمینی تهران در خصوص مطبوعات دوم‌خردادی]، اصلاحات و خشونت که رهبری مطرح کرده‌اند، صحبت کنند.

شب به خانه آمدم. فیلم کنفرانس برلین را که برای بار دوم [از تلویزیون] پخش می‌شد، دیدم؛ خفت‌بار و افشاگر است. از دیشب که پخش شده، باعث ناراحتی مردم از لیبرال‌ها و دوم خردادی‌ها شده و آنها را سخت عصبانی کرده است. امروز روزنامه‌های چپ، اعتراض کرده‌اند و روزنامه‌های راست، برعکس تشویق کرده؛ حزب‌الله مجلس و مجمع حزب‌الله و تعدادی از چهره‌های چپ هم کنفرانس برلین را محکوم کرده‌اند و خبرگزاری جمهوری اسلامی [ایرنا]، برای محکوم کردن صداوسیما، تلاش می‌کند، اما موفق نیست.

---

[۱] – در بخشی از پیام نوروزی رهبر معظم انقلاب، چنین آمده بود: «اگر نگاهی به سال گذشته بیندازیم، خواهیم دید که سال گذشته شامل شیرینی‌ها و تلخی‌هایی بود… اگر بخواهیم شیرینی‌های این سال را بشمریم، برترینش عبارت بود از حضور مردم؛ گرمی و شور و شوقی که مردم در هر صحنه‌ای که به آنها ارتباط پیدا می‌کرد و از آنها مسئولیتی می‌طلبید، از خود نشان دادند… البته تلخی‌هایی هم داشتیم؛ تلخی‌ها ناشی از ضعف‌های ما و توطئه‌های دشمنان ماست. سال گذشته سالی بود که همه در آن، بُروز توطئه دشمنان را مشاهده کردند و تهدید امنیت ملی را که با سلسله‌جنبانی دشمنان انجام می‌گرفت، به چشم خود دیدند. مردم از لحاظ وضع معیشت و مسایل اقتصادی، دشواری‌های بزرگی داشتند و تلاش‌هایی که انجام گرفت، نتوانست این مشکل را برای مردم، آن‌گونه که شایسته و مورد انتظار بود، برطرف کند… من گمان می‌کنم بزرگترین شعار ما در سالی که در پیش داریم، می‌تواند «وحدت ملی و امنیت ملی» باشد. این برای ما دو شعار اساسی است. «وحدت ملی»، همان چیزی است که می‌تواند پشتوانه همه تلاش‌های دولتمردان و مسئولان و مبارزان و دلسوزان این کشور و این انقلاب باشد.» منبع: تارنمای دفترحفظ و نشرآثارآیت‌الله خامنه‌ای، بخش پیام‌های ۱۳۷۹.

[۲] – رهبرمعظم انقلاب در تاریخ ۲۸ اسفند ۱۳۷۸، در ‌نامه‌ای خطاب به آقای سیدمحمد خاتمی، رییس‌جمهور، خواستند که تعقیب عاملان ترور آقای سعید حجاریان، جدی و سریع‌تر انجام شود و مثل قتل‌های زنجیره‌ای دچار تأخیر نشود و به نحوی از پیگیری او در این مسأله انتقاد کردند و نیز خواستند که با شایعات، باعث تضعیف اشخاص و سپاه و بسیج نشوند. متن کامل نامه در کتاب «هاشمی‌رفسنجانی، کارنامه و خاطرات ۱۳۷۸؛ حضور و انصراف» درج شده است.

[۳] – خانم مادلین آلبرایت، وزیر امورخارجه آمریکا،  در روز ۲۷ اسفند ۱۳۷۸در سخنرانی مفصلی، برای حل اختلافات آمریکا و ایران و ایجاد رابطه، اظهار تمایل کرد و به عنوان اظهار حُسن‌نیت و حمایت از دولت، اجازه ورود پسته، فرش و خاویار ایران به آمریکا را اعلان کرد و ضمناً بر مواضع سابق آمریکا در مورد اتهام ایران به حمایت از تروریسم و تلاش برای تهیه سلاح اتمی و مخالفت ایران با صلح خاورمیانه تأکید نمود و وجود قدرت‌ اصلی در دست رهبری را مورد اعتراض قرار داد و نیز وضع حقوق بشر در ایران را زیر سؤال برد. آقای هاشمی در خاطرات شنبه ۲۸ اسفندÃ Ä۱۳۷۸ چنین نوشته است: «آقای خاتمی، رییس‌جمهور آمد. درباره اظهارات دیروز وزیر امورخارجه آمریکا بحث شد. گفت، قبلاً از طریق سفارت سوییس، متن نطق را برای ایران فرستاده بودند که عکس‌العمل ایران، با توجه به متن دقیق نطق باشد و نه نقل خبرگزاری‌ها و گفته‌اند که به قصد تلطیف فضای سیاسی صحبت می‌کنند، اما مطالبی که در مورد رهبری و نهاد رهبری را غیردموکراتیک خوانده و نیز مطالبی که علیه سپاه و اطلاعات و قوه قضاییه گفته است، وضع را بدتر خواهد کرد. رسانه‌های چپ استقبال کرده‌اند و محافل راست، برخورد منفی دارند و صداوسیما هم نکات منفی را برجسته کرده ‌است.» منبع: کتاب هاشمی‌رفسنجانی، کارنامه و خاطرات ۱۳۷۸؛ حضور و انصراف، به اهتمام عفت مرعشی، دفتر نشر معارف انقلاب، ۱۴۰۱.

[۴] – آقای حجاریان، از اعضای اولین شورای اسلامی تهران و مشاور سیاسی آقای سیدمحمد خاتمی، رییس‌جمهور، در اسفند سال ۱۳۷۸ توسط سعید عسگر در مقابل شورای شهر تهران، مورد سوءقصد قرارگرفت. آقای احمد حکیمی‌پور، عضو دیگر شورای شهر، او را به بیمارستان سینا رساند و از خطر مرگ نجات داد. آقای سعید حجاریان، ملقب به سعید مظفری، از مؤسسان وزارت اطلاعات و نیروهای اطلاعات نخست‌وزیری بود و در فضای سیاسی، حجاریان را با دو عنوان مغز متفکر اصلاحات و نیروی امنیتی می‌شناسند. او در دهه ۶۰ توسط سازمان مجاهدین خلق (منافقین) ترور شد و جان سالم به در برد، اما تجربه تلخ ترور برای حجاریان، به سال‌های دهه ۶۰ ختم نشد و دوباره سراغ او آمد.

[۵] – آقای حسین ثابت بکتاش (۱۳۱۳ –    )، کارآفرین و سازنده و مالک پیشین هتل بزرگ داریوش است. وی در سال‌های قبل در جزایر قناری نُه هتل داشته و در ایران نیز هتل بزرگ داریوش را به‌ سبک تخت جمشید در کیش ساخته‌است. او علاوه بر این هتل، چهار هتل دیگر نیز در کیش داشت. شرکت تجارت بین‌المللی ثابت و مجموعۀ پارک دلفین‌های کیش (دلفیناریوم و باغ پرندگان با مساحت بیش از ۶۵ هکتار) متعلق به آقای حسین ثابت بود. کلنگ سرمایه‌گذاری هتل کوروش که قرار بود با انرژی خورشیدی کار کند – به‌عنوان نخستین هتل سبز ایران- با ۵۰۰ اتاق نیز در جزیرۀ کیش بر زمین زده شد که ساخت آن در سال ۱۳۸۹ متوقف شد.

[۶] – پایاب‌ها به راهروها و دهلیزهایی گفته می‌شود که شیب تُندی دارند و در کنار دهانه چاه قنات واقع شده‌اند. این پایاب‌ها چند پله دارند که با عبور از آنها می‌توان به سطح آب جاری قنات در زیر زمین رسید. تعداد پله‌های پایاب، بستگی به عمق چاه دارد. یعنی هرچقدر عمیق‌تر باشد، پله‌های آن بیشتر می‌شود. پایاب جزیره کیش، از جمله آثار ارزشمند جزیره و یکی از جاهای دیدنی کیش است. در پایاب کیش، زاویه حفر دهلیز به گونه‌ای است که آخرین پله به انتهای میله قنات می‌رسد و نور از دهانه بر روی سطح آب می‌تابد. این تابش نور باعث شده تا سطح درون پایاب روشن باشد. در اطراف آخرین پله، محوطه‌ بزرگی ایجاد شده تا در تمامی روزهای گرم تابستان، هوای ملایم و دلپذیر داشته باشد. از آنجایی که این مکان در تماس با آب قنات است، بسیار خنک است و برای استراحت در روزهای گرم استفاده می‌شود.

[۷] – «سعید عسگر»، کسی ا‌ست که آقای سعید حجاریان، عضو شورای شهر تهران را در ۲۲ اسفند ۱۳۷۸ با اسلحه ماکاروف و از ناحیه صورت، ترور کرد و پس از آن به ۱۵ سال حبس محکوم شد، اما در کمتر از یک سال مورد عفو قرارگرفت و از زندان آزاد شد. سعید عسگر مدعی شد، علت حمله به حجاریان، توهین روزنامه صبح امروز به رهبر انقلاب بود. عسگر، به همراه سیدمحسن مجیدی، همدست او که موتور را می‌راند، آقای حجاریان را در روی پلکان ساختمان شورای شهر، مورد سوءقصد قرارداد. گلوله شلیک‌شده، به گونه آقای حجاریان اصابت‌کرد و وارد گردن او شد ولی به طرز معجزه‌آسایی زنده ماند، با این وجود وی تا به امروز از عوارض این حادثه رنج می‌برد. آقای حجاریان پس از ترور، ضارب خود را بخشید. عسگر در زمان ترور، بیست سال داشت و دانشجوی مهندسی شیمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب بود. همچنین وی اظهار داشت که خود مستقلاً دست به این اقدام زده و صاحب موتورسیکلت، خودش بوده‌است. سیدمحسن (مرتضی) مجیدی نیز در زمان ترور، دارای ۳۰ سال سن و تحصیلاتÃ Äدیپلم بود. وی مغازه فروش لوازم یدکی و تعمیرگاه موتورسیکلت‌های قدرتمند داشت. او به ۱۰ سال زندان محکوم شد. سعید حجاریان، ۱۵ سال بعد در مصاحبه‌ای، نقش سعید عسگر در ترور خود را، همچون نقش ماشه دانست و گفت: «معتقدم سعید عسگر در جریان ترور من،کاره‌ای نبود. عسگر تنها ماشه بود. آنهایی که ماشه را کشیدند، مهم هستند.»

[۸] – کتاب «تغییر لباس و کشف حجاب به روایت اسناد» توسط مرکز بررسی اسناد تاریخی، آماده‌سازی و در سال ۱۳۷۸ در ۷۵۶ صفحه منتشر شده است. در این کتاب، اسنادی منحصر به فرد از مخازن اسناد وزارت دربار سابق که پس از انقلاب اسلامی و تشکیل وزارت اطلاعات، در اختیار این وزارتخانه قرارگرفته، به همراه گویاسازی‌ها و پاورقی‌های مفصل با بیش از ۱۶۰ مأخذ و منبع دست اول، فراهم آمده است. در این کتاب، تصاویر مؤثری را کهÃ Äدر اسناد، نامی از آنان برده شده، در متن آورده‌اند و افزون بر آن عکس‌ها، تعدادی عکس مربوط به تغییر لباس مردان و کشف حجاب زنان نیز در پایان کتاب به صورت آلبوم آمده است.

[۹] – مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات که با هدف انتشار و قراردادن اسناد ساواک در اختیار تاریخ پژوهان و علاقه‌مندان تأسیس شده است، از نهادهای مهم در زمینه پژوهش نهضت مبارزاتی حضرت امام خمینی(س) است که از زمان تأسیس خود مجموعه‌های اسنادی مهمی را منتشر نموده و در اختیار علاقه‌مندان قرار داده است. مجموعه‌هایی نظیر یاران امام (س)، رجال انقلابی و مراجع عظام تقلید، روزشمار انقلاب اسلامی، پایگاه‌های انقلاب اسلامی، قیام پانزده خرداد، چپ در ایران، رجال، زنان و مطبوعات و احزاب عصر پهلوی که برای بررسی و نگاه دقیق‌تر بر گوشه‌هایی از تاریخ انقلاب اسلامی، حائز اهمیت هستند.

[۱۰] – شورای انقلاب، نهادی است که یک ماه قبل از پیروزی انقلاب اسلامی توسط امام خمینی(ره) تأسیس و پس از گذشت ۱۸ ماه و آغاز به فعالیت مجلس شورای اسلامی، در تیرماه سال ۱۳۵۹، فعالیت آن خاتمه یافت. مأموریت شورای انقلاب، در مقطعی تصمیم‌گیری و قانون‌گذاری برای کشور بود و در فاصله میان استعفای دولت موقت در آبان ۱۳۵۸ و تشکیل نخستین دولت جمهوری اسلامی در تیرماه ۱۳۵۹، وظیفه قوه مجریه نیز بر عهده شورای انقلاب گذاشته شد. آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی که با حکم امام خمینی، عضو هسته اولیه پنج‌نفره شورای انقلاب گردید، پس از انتخاب به‌عنوان رییس دوره اول مجلس شورای اسلامی، نسبت به تدوین جامع مصوبات شورای انقلاب و جمع‌آوری و حفظ اسناد شورای انقلاب اقدام کرد و مصوبات شورای انقلاب، در قالب مجموعه‌ای سه‌جلدی توسط مجلس شورای اسلامی منتشر شد. ازآنجا که به‌دلیل شرایط خاص ابتدای انقلاب، مذاکرات شورای انقلاب، ضبط نگردیده بود، تنها اسناد باقی‌مانده خلاصه مذاکرات شورای انقلاب بود که بخشی توسط شهید محمدجواد باهنر و بخش عمده آن توسط دکتر عباس شیبانی، به‌ عنوان دبیر شورای انقلاب تحریر شده بود. این خلاصه مذاکرات که به‌صورت دستنویس و در دفاتر متعددی ثبت شده بود، توسط دکتر شیبانی در اختیار آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی قرار گرفت که پس از رحلت ایشان، مجموعه مذکور توسط «دفترنشر معارف انقلاب»، متولی انتشار آثار آیت‌الله هاشمی‌ رفسنجانی، جهت تصویربرداری، نگه‌داری و انتشار، در اختیار کتابخانه ملی و مرکز اسناد جمهوری اسلامی قرار گرفت. از لوح فشرده این اسناد، طی مراسمی در هشتم بهمن‌ماه ۱۳۹۷، در خانه‌موزه آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی، با حضور رییس کتابخانه ملی، برخی اعضای شورای انقلاب و تعدادی از خانواده‌های اعضای مرحوم‌شده شورای انقلاب، رونمایی گردید. در مراسم رونمایی کتابخانه ملی و مرکز اسناد جمهوری، اعلام شد که این اسناد، توسط کارشناسان مرکز، بررسی تدوین و طبقه‌بندی شده و در دسترس علاقه‌مندان و پژوهشگران قرار می‌گیرد.

[۱۱] – رهبر معظم انقلاب در ۲۸ اسفند ۱۳۷۸ نامه‌ای خطاب به رییس‌جمهور نوشتند و تذکراتی در ارتباط با پیگیری عوامل ترور آقای حجاریان دادند، از جمله اعلام کردند: «در این قضیه مشاهده می‌شود که متأسفانه برخی زبان‌ها و قلم‌ها به شدت سرگرم التهاب‌آفرینی و شایعه‌پردازی‌اند. بی‌تعهدی را به آنجا رسانده‌اند که علاوه بر نام‌آوردن از افراد و اشخاص، با اتهام‌های بی‌دلیل، حتی سازمان‌های مسئول و مورد اعتماد و حتی سپاه و بسیج، یعنی مطمئن‌ترین حافظ امنیت ملی را زیر سؤال برده‌اند.»

[۱۲] – بعد از ترور آقای حجاریان، روزنامه‌های جناح راست، آقای احمد حکیمی‌پور، عضو اصلاح‌طلب شورای شهر تهران را متهم می‌کردند که در ترور دست داشته و خود جناح چپ برای مظلوم‌نمایی و متهم‌کردن نظام به ترور و امتیازگیری سیاسی، این کار را کرده است. یکی از عوامل ترور به نام مقدمی، نامه‌ای از آقای حکیمی‌پور گرفته بود که به حجاریان بدهد و ضارب هنگام دادن نامه شلیک کرده بود. روزنامه‌های کیهان و رسالت، با مرتبط دانستن عوامل ترور با دوستان حجاریان، این سناریو را تا جایی پیش بردند که حکیمی‌پور بازداشت شد و مورد بازجویی قرارگرفت. حجاریان بعد از به ‌هوش‌آمدن از کُما گفت: «با دستگیری حکیمی‌پور، مسیر پرونده من دارد منحرف می‌شود». دادگاه حکم برائت او را صادر کرد. طبق اعترافات متهمان، آنها در یکی از هیأت‌های محله‌ شهرری به نام دخمه شهدا فعالیت داشته‌اند. روزنامه‌های جناح چپ، برخی روحانیان حوزه را به تئوریزه‌کردن خشونت و تشویق به حذف مخالفان، متهم می‌کردند که ضارب حجاریان هم تحت‌تأثیر آن سخنان، مبادرت به ترور کرده بود. 

[۱۳] -کلیسای جنبش احیای ده فرمان خدا، در دهه ۱۹۸۰ میلادی در اوگاندا، توسط سه نفر بنیان نهاده شد که می‌گفتند، مریم مقدس بر آنها ظاهرشده و گفته است‌که آنها باید بروند و موعظه کنند. رهبران فرقه، پیش‌بینی‌هایی در مورد روز قیامت، پیشگویی کرده بودند که آخرالزمان در دسامبر ۱۹۹۹ به وقوع می‌پیوندد. اعضای فرقه، در انتظار آخرالزمان، دارایی‌های خود را فروختند، اما درآن روز خاص، جهان به پایان نرسید. رهبران فرقه پیشگویی خود را تغییر دادند و گفتندکه مریم مقدس در ۱۷ مارس ۲۰۰۰ [= 27 اسفند ۱۳۷۸]، برای نجات مؤمنان و بُردن آنها به بهشت، ظهور خواهد کرد. اعضای فرقه که همچنان به پیشگویی‌ها اعتقاد داشتند، جشن بزرگی ترتیب دادند و تعداد زیادی از گاوهایشان را سربریدند. در روز معین شده، بیش از۵۰۰ نفر درکلیسا جمع شدند. دعا کردند، آواز خواندند و کباب خوردند. پس از ساعتی، ساختمان کلیسا منفجرشد و همه کشته شدند. بعد از آن در خانه‌هایشان، اجساد تعدادی دیگر از پیروان فرقه پیدا شد. هنوز جای بحث است که آیا این اتفاق، خودکشی جمعی، یا قتل‌عام بوده است؟! در ابتدا تصور می‌شد، این یک خودکشی دسته‌جمعی باشد، اما به زودی شواهد دیگری کشف شد. رهبران فرقه، اعضای فرقه را به قتل رسانده بودند؛ چرا که در صورت شکست پیشگویی دوم، آنها از جواب‌دادن به پیروانی که اموال خود را فروخته بودند، عاجز می‌ماندند. تاکنون مشخص نشده است که رهبران فرقه هم خودکشی‌کردند، یا از اوگاندا گریخته‌اند.

[۱۴] – آیت‌الله خامنه‌ای، در بخشی از این سخنرانی، تهدید امنیت‌ اجتماعی‌ را بالاترین‌ مورد ناامنی‌ داخلی‌ و زمینه‌ساز ناامنی‌ ملی‌ بیان‌ کردند و با اشاره‌ به‌ تلاش‌ دشمنان‌ برای‌ ایجاد ناامنی‌ اجتماعی‌ در کشور به ویژه‌ اظهارات‌ اخیر مقام‌های‌ آمریکایی‌ در مورد ناامنی‌ در ایران‌ تأکید کردند: «دشمن‌ بارها تلاش‌ کرده‌ است‌ در محیط‌های‌ مختلف،‌ از جمله‌ محیط‌های‌ کاری‌ و دانشگاهی،‌ ناامنی‌ ایجاد کند تا کشور را از فعالیت‌ سازنده‌ و پُرنشاط، بازدارد، اما تاکنون‌ ناموفق‌ بوده‌ و در مورد اخیر [= 18 تیر ۱۳۷۸] نیز دانشجویان‌ توطئه‌ دشمن‌ را برای‌ ایجاد ناامنی‌ در محیط دانشگاه‌ ناکام‌Ã Äگذاشتند.» ایشان‌ تأکید کردند: «حفظ امنیت‌ و جلوگیری‌ از ناامنی،‌ مهم‌ترین‌ مطالبه‌ مردم‌ از دستگاه‌ حکومت‌ و مهمترین‌ مطالبه‌ من‌ از دستگاه‌های‌ ذیربط است‌.» رهبر معظم‌ انقلاب‌ اسلامی‌ در بخش‌ دیگری‌ از سخنان‌ خود با اشاره‌ به‌ اظهارات‌ وزیر امورخارجه‌ آمریکا، این‌ سخنان‌ را فریبنده‌ و اعترافاتی‌ دیرهنگام‌ خواندند و افزودند: «آمریکایی‌ها، بعد از گذشت‌ حدود نیم‌ قرن،‌ به‌ توطئه‌ کودتای‌ ۲۸ مرداد و همچنین‌ حمایت‌ از رژیم‌ دیکتاتور و سرکوبگر پهلوی‌ و حمایت‌ از عراق‌ در جنگ‌ برضد ایران‌ اعتراف‌ می‌کنند، در حالی‌ که‌ این‌ اعتراف‌ بسیار دیرهنگام،‌ اکنون‌ فایده‌ای‌ برای‌ ملت‌ ایران‌ ندارد.

آمریکایی‌ها، تصور می‌کنند که‌ ملت‌ ایران‌ با این‌ اعتراف‌هایی‌ که‌ حتی‌ عذرخواهی‌ هم‌ در آن‌ نبود، خیانت‌ها، دشمنی‌ها و حق‌کشی‌های‌ آمریکا را از یاد خواهد برد. بزرگترین‌ عیب‌ آمریکا، این‌ است‌ که‌ در تمام‌ موارد، از موضعی‌ قلدرمابانه‌ برخورد می‌کند که‌ در این‌ اعتراف‌ها و سخنان‌ نیز موضع‌ قلدری،‌ همچنان‌ به‌ چشم‌ می‌خورد. آمریکا و هر ابرقدرت‌ دیگری،‌ در مقابل‌ چنین‌ ملت‌ شجاعی،‌ هیچ‌ غلطی‌ نمی‌تواند بکند. ملت‌ ایران‌ و مسئولان‌ کشور، آمریکا را دشمن‌ خود می‌دانند، زیرا گذشته‌ این‌ کشور مملو از دشمنی‌ها و خیانت‌های‌ آمریکاست‌ که‌ به‌ برخی‌ از آنها اعتراف‌ کرده‌ و به‌ برخی‌ دیگر نیز در آینده‌ اعتراف‌ خواهند کرد.

قصد این دشمنان خارجی، ایجاد ناامنی و اختلاف و ایجاد تردید و تزلزل است. اگر امروز ملت ایران و مسئولان کشور به آمریکا به چشم دشمن نگاه می‌کنند، این یک عملِ بی‌دلیل نیست. گفتند، بیایید دیوار بی‌اعتمادی را برداریم. مسأله اعتماد و عدم اعتماد نیست؛ مسأله این است که ملت ایران به گذشته خود که نگاه می‌کند، تا اولِ انقلاب، از دولت آمریکا یکسره دشمنی نسبت به خودش مشاهده می‌کند. بعد، از اولِ انقلاب هم تا امروز، یکسره دشمنی‌های آمریکا را نسبت به خودش، نسبت به مصالح ملی و نسبت به حکومت مورد علاقه خودش ملاحظه می‌کند. البته بعضی از این دشمنی‌ها را هنوز هم انکار می‌کنند؛ اما به بعضی دیگر معترف‌اند.» آیت‌الله‌ خامنه‌ای،‌ طرح‌ مسأله‌ مذاکره‌ با ایران‌ را فریبکارانه‌ و ایجاد زمینه‌ برای‌ دشمنی‌های‌ بیشتر و به‌‌دست‌آوردن‌ منافع‌ گذشته‌ خود در ایران‌، ارزیابی‌ و تصریح‌ کردند: «ملت‌ ایران‌ با اتکا به‌ شجاعت‌ و نیروهای‌ ذاتی‌ خود و همچنین‌ با تدبیر مسئولان‌، تمام‌ دشمنان‌، به ویژه‌ آمریکا را از دشمنی‌ با این‌ ملت‌، پشیمان‌ خواهدکرد.» منبع: تارنمای دفترحفظ و نشرآثارآیت‌الله خامنه‌ای، بخش بیانات ۱۳۷۹.

[۱۵] – ظهور حزب التحریر در آسیای میانه، حاصل تضعیف کنترل اتحاد شوروی بر مذهب وسیاست در اواخر دهه ۸۰ میلادی بود. سرکوب گروه‌های اسلامی از سوی دولت‌های منطقه، به ویژه در اُزبکستان، امکان تکثر مذهبی را به حداقل رساند و در عوض راه برای گروه‌های مخفی هموار شد. خبر فعالیت حزب التحریر در اُزبکستان، اولین‌بار در اواسط دهه ۱۹۹۰ منتشر شد. خاستگاه این حزب در اُزبکستان بود و بعدها به تاجیکستان و قرقیزستان سرایت کرد. اندیشه‌های این جنبش برگرفته از آرای اخوان‌المسلمین است، هرچند مؤسس آن، نظریات جدید به آن اضافه کرده است. این حزب، خواهان خلافت در آسیای مرکزی است و شعبه‌های آن در اروپا، خاورمیانه و دولت‌های عربی نیز وجود دارد. خط‌ مشی مسالمت‌آمیز دارد و خواهان سرنگونی رژیم‌های آسیای مرکزی است. محل فعالیت آن در دره فرغانه است که بخش اعظم آن در اُزبکستان قرار دارد.

[۱۶] – قیمت نفت، طی بیش از سه دهه گذشته، فراز و فرودهای بسیاری داشته است؛ به طوری که در سال ۱۹۹۸ به پایین‌ترین سطح یعنی ۹۷/۱۱ دلار رسید. در سال ۲۰۰۰ میلادی (زمان نگارش این خاطرات)، قیمت سبد نفتی اوپک، ۶۰/۲۷ دلار بود.

[۱۷] – بنا بر اعلام مقامات، مباشرین ترور آقای سعید حجاریان، عبارت بودند از: سعید عسگر که به حجاریان شلیک کرده بود؛ پورچالویی، طلبه و از اعضای فعال بسیج شهرری که دارای باشگاه ورزشی رزمی نیز بود، به عنوان همدست عسگر؛ مهدی روغنی که طبق صورتجلسه مربوط به بازشماری آرای انتخابات مجلس ششم، نماینده هیأت نظارت شورای نگهبان بود. مقدمی که با دادن نامه‌ای به آقای حجاریان، وی را جلوی ساختمان شورا متوقف ساخته بود و مقصودی که به مباشرین سلاح فروخته بود.»

[۱۸] – ولادیمیر پوتین (۱۹۵۲-    )، پیش از آنکه به عنوان رییس‌جمهور روسیه انتخاب شود، به مدت شانزده سال، افسر اطلاعاتی خارجی سرویس جاسوسی اتحاد جماهیر شوروی (کا گ ب) بود. او با حمایت ویژه بوریس یلتسین، توانست ابتدا در نقش هدایتگر سرویس امنیت فدرال روسیه و وزیر شورای امنیتی، مدت کوتاهی خدمت کند و سپس به مقام ریاست‌جمهوری فدراسیون روسیه نایل شود.

[۱۹] – آقای غلامحسین کرباسچی که سابقه راه‌اندازی موفقیت‌آمیز روزنامه همشهری در دوران شهرداری تهران را داشت، پس از آزادی از زندان، مبادرت به تأسیس روزنامه هم‌میهن در بهمن ۱۳۷۸ کرد. این روزنامه بعد از چند ماه فعالیت، در بهار ۱۳۷۹ به همراه با دیگر نشریات اصلاح‌طلبان، توقیف و تعطیل شد. این روزنامه در سال ۱۳۸۵ از محاق توقیف درآمد و دوباره انتشار یافت و بعد از ۴۰ روز دوباره توقیف شد. در بهار سال ۱۴۰۱ روزنامه هم‌میهن با تیم جدیدی، انتشار خود را برای سومین دوره از سرگرفته است.

[۲۰] – انتخابات مجلس ششم در روز ۲۹ بهمن ۱۳۷۸ برگزار شد. شورای نگهبان با صدور اطلاعیه‌ای در ۱۱ اسفند۱۳۷۸ از بروز تخلف در برخی از حوزه‌های انتخاباتی از جمله در تهران خبر داد، اما ستاد انتخابات کشور، بیانیه دیگری صادر کرد که در آن تاکید شده بود، در همه صندوق‌های اخذ رأی، علاوه بر نمایندگان هیأت‌های اجرایی و بازرسان وزارت کشور و نمایندگان داوطلبان، ناظران شورای نگهبان نیز حضور داشته‌اند و صورتجلسات شمارش آرا را به همراه اعضای شعبه امضا کرده‌اند. در نهایت با موافقت هیأت مرکزی نظارت بر انتخابات، آرای یک‌سوم صندوق‌های حوزه انتخابیه تهران بازبینی و نتیجه آن اعلام ‌شد که حتی یک رأی جابه‌جا نشده است. آقای مصطفی تاج‌زاده، رییس ستاد انتخابات کشورگفت: «بازشماری آرای تهران، واجد عبرت‌ها و آموزه‌های زیادی بود که یکی از آنان لزوم احتراز از گزارش‌های خلاف واقع است.» توقف شمارش آرا به اعتراض آیت‌الله هاشمی رفسنجانی منجر شد. ایشان در نامه‌اش خطاب به دبیر شورای نگهبان، خواستار رسیدگی دقیق تا رفع ابهام شد و تأکید کرد که در شرایط موجود، بار دیگر زمینه برای رواج شایعات و حدس و گمان به وجود آمده است. شورای نگهبان نتایج انتخابات را تأیید نمی‌کرد و این موضوع اعتراض وزارت کشور و اصلاح‌طلبان را به دنبال داشت. اختلاف وزارت کشور و شورای نگهبان بر سر نتایج آرا تا ۸۰ روز پس از انتخابات ادامه یافت. پس از نامه رهبری و توصیه ایشان به شورای نگهبان مبنی بر اینکه «صندوق‌هایی که مخدوش بودن آن از نظر شورای نگهبان به اثبات رسیده است و با معیارهای شورای نگهبان قابل تأیید نیست، باید ابطال گردد»، بازشماری آرای برخی از صندوق‌ها پیگیری شد و از مجموع ۳۰۷۷ صندوق موجود بیش از ۱۳۶۲ صندوق بازشماری شد که در نهایت منجر به ابطال ۵۳۴ صندوق، از میان ۳۰۷۷ صندوق شد. پس ‌از این تغییرات، جایگاه آقای هاشمی از ۳۰ به ۲۰ تغییر یافت، اما ایشان از حضور در مجلس انصراف داد.

[۲۱] – در بخشی از خطبه اول آمده است: «حرف‌هایی که خانم آلبرایت چند روز پیش گفت، واقعاً خیلی می‌تواند تکان‌دهنده باشد و چیز عجیبی است، پس از ۲۱ سال بعد از پیروزی انقلاب این حرف‌ها را می‌زند؛ البته نکات مثبتی هم داشته است. من منکر نکات مثبت نیستم. اینکه اعتراف کنند آمریکا در کودتای ۲۸ مرداد یا در جنگ عراق علیه ایران، کوته‌نظری کرد و به ایران ظلم کرد و آمریکا را زیرسئوال ببرند، مهم است. چیزهای مثبت دیگری هم بود، اما نکات منفی خطرناک درآن بود. یک نکته بسیار خطرناک این بود که اصل حکومت اسلامی را غیردمکراتیک معرفی و گفت، این نهادها که در اختیار مقام خاصی است، از مردم رأی نگرفته است. این از آن حرف‌های باطل و خطرناک است. ظلم بزرگی به جمهوری اسلامی است که کسی بگوید، آزادی و دمکراسی ندارد. کدام رهبری در همه دنیا -آنهایی که رهبر دارند- با آرای مستقیم مردم انتخاب می‌شوند. ما انتظار داشتیم آمریکا حُسن‌نیت نشان بدهد. دست از خصومت بردارد. این بدترین خصومت است؛ اساس مبارزات ۴۰ ساله ما را زیر سئوال برده است. بنابراین باید عذرخواهی کنند. ما استقبال می‌کنیم، اگر آنها حُسن‌نیت نشان بدهند، ولی علایم آن را نمی‌بینیم. در همین نطق، در امور ما دخالت کردند. بخواهند عده‌ای را تقویت و عده‌ای را تضعیف کنند. البته این کار آنها به ضرر کسانی که می‌خواهند تقویت کنند، می‌شود…

مسأله دیگر اوپک است که متاسفانه بازآن حرکت‌های تاریخی گذشته تکرارشد و یک ابرقدرتی با استفاده از امکانات ابرقدرتی خود کشورهایی را مجبورکرد، بیایند تا کشورهایی به دست خودشان، راه غارت ثروت خودشان را فراهم کنند. اکنون یک بشکه نفت که وارد اروپا می شود، فرض کنید به کشوری مثل ما ۲۵ دلار بدهند، به دست مردم اروپا بیش از ۱۰۰ دلار و تقریباً ۱۲۰ دلار می‌رسد؛ ۷۵ درصد این پول را دولت‌های آنها می‌خورند مالیات می‌گیرند. اگر بناست که نفت گران نشود آنها از مالیات‌شان کم کنند، چرا همیشه از جیب تولیدکننده و کسانی که این همه خودشان نیاز دارند، پرداخت شود؟ این یک حرکت بدی بود که رییس‌جمهور آمریکا انجام داد، ولی انسان متأسف می‌شود. خیلی تلاش شد تا اتحادی میان اوپک به وجود آمد و کنترلی روی قیمت‌ها به وجود بیاید و به این آسانی آن را دوباره به هم بزنند.» رجوع‌کنید←کتاب «هاشمی‌رفسنجانی، خطبه‌های ۱۳۷۹»، دفتر نشر معارف انقلاب، ۱۴۰۱.

[۲۲] – پس از حمله عراق به کویت، آمریکا پس از بمباران و نابودکردن زیرساخت‌های عراق، با تکیه بر قطعنامه سازمان ملل، تحریم‌های همه جانبه سنگینی علیه این کشور اعمال کرد. آسمان عراق را منطقه پرواز ممنوع اعلام کرد و حمل و نقل پول و کالا از و به عراق را متوقف کرد. پس از بحران انسانی در عراق در اثر مواد غذایی و دارو، شورای امنیت سازمان ملل برنامه نفت در برابر غذا را اجرا کرد که خود یک فاجعه انسانی دیگر را در پی داشت. برنامه نفت در برابر غذا (Oil-for-Food Program)، برنامه‌ای بود که با صدور قطعنامه ۹۸۶ شورای امنیت در تاریخ ۱۴ آوریل ۱۹۹۵ به اجرا درآمد و تا ۲۱ نوامبر ۲۰۰۳، همزمان با اشغال نظامی عراق توسط آمریکا ادامه داشت. مطابق قطعنامه ۹۸۶ شورای امنیت، عراق می‌توانست محصولات نفتی خود را صادر کرده و از عواید آن برای بهره‌گیری در جهت نیازهای انسانی (مواد غذایی و دارویی) استفاده کند. عراق، ابتدا این قطعنامه را در ۱۵ آوریل ۱۹۹۵ رد کرد، ولی در نهایت در ۲۰ مه ۱۹۹۶ آن را پذیرفت.

[۲۳] – در خاطرات روز ۲۸ فروردین ۱۳۷۸ آقای هاشمی چنین آمده است: «آقای [سیدمحمد] خاتمی، رییس‌جمهور آمد. درباره اظهارات دیروز [خانم مادلین آلبرایت]، وزیر امورخارجه آمریکا بحث شد. گفت، قبلاً از طریق سفارت سوییس، متن نطق را برای ایران فرستاده بودند که عکس‌العمل ایران، با توجه به متن دقیق نطق باشد و نه نقل خبرگزاری‌ها و گفته‌اند که به قصد تلطیف فضای سیاسی صحبت می‌کنند، اما مطالبی که در مورد رهبری و نهاد رهبری را غیردموکراتیک خوانده و نیز مطالبی که علیه سپاه و اطلاعات و قوه قضاییه گفته است، وضع را بدتر خواهد کرد. رسانه‌های چپ استقبال کرده‌اند و محافل راست، برخورد منفی دارند و صداوسیما هم نکات منفی را برجسته کرده‌ است. آقای خاتمی از وضع جاری کشور، اظهار نگرانی کرد و گفت، به سوی سکولاریسم پیش می‌رویم و وضع اقتصادی بد است و وضع در دولت شما بهتر بود و حرکت آرام به سوی توسعه سیاسی و فرهنگی و اقتصادیÃ Äجریان داشت، ولی امروز تحولات، باعث خشم محافل مذهبی و حوزوی شده.

گفتم، بهتر است ایشان، حساب خودش را از عمل بعضی از طرفداران افراطی جدا کنند. از رهبری در چند مورد گله دارد: ۱ – عدم توجه به نظرات کارشناسان در مورد آمریکا، منجمله مصوبه اخیر شورای عالی امنیت ملی که از سوی رهبری رد شده است. ۲‌– برخورد تُند ایشان با وزیر ارشاد و پی‌نوشت تُند و منفی ایشان، در حاشیه گزارشی که اخیراً در مورد فیلم‌های دهه فجر امسال به ایشان رسیده، با اینکه فیلم خوب هم وجود داشته. ۳ –برخورد با نهضت آزادی و عدم همکاری وزارت اطلاعات برای اجرا  4 – اصرار بر ابقای تیمسار [هدایت] لطفیان، [فرمانده نیروی انتظامی]  و تیمسار [محمدرضا] نقدی، [رییس حفاظت اطلاعات نیروی انتظامی] و …. و گفت، اگر این یک سال باقی مانده، جان سالم بدر ببرد، به هیچ وجه حاضر به پذیرش مسئولیت در دور بعدی نخواهد بود و گفت، مجمع روحانیون [مبارز] هم از عدم توفیق در انتخابات [مجلس ششم] ناراحت است و می‌داند، وضع روحانیت هم بدتر است؛ گرچه جریان چپ مجموعاً برنده است.»

[۲۴] – همسر آیت‌الله هاشمی، از تخریب ناجوانمردانه رسانه‌های دوم‌خردادی و عوامل جناح چپ علیه آیت‌الله در جریان انتخابات مجلس ششم، بسیار دلگیر و ناراحت بود. او انتظار داشت که رییس‌جمهور و اعضای کابینه دولت، در برابر این تخریب‌ها موضع‌گیری کنند. آقای محمدعلی صدوقی معاون پارلمانی دولت بود و یک نسبت سببی هم با خانواده هاشمی داشت. خانم عفت مرعشی، به دلیل همین ناراحتی، شیرینی سوغات یزد را که آقای صدوقی فرستاده بود، قبول نکرده و پس فرستاده بود.

[۲۵] – علامه سیدمرتضى عسکرى (۱۲۹۳ – ۱۳۸۶)، از فقها و محققان شیعه معاصر و مؤسس دانشگاه اصول دین بود. او  با تحقیقات و تألیفات خود مانند «معالم المدرستین» و «نقش ائمه در احیاء دین»، راه نوینی در تبیین اسلام شیعی و دفاع از آن ارایه داد. وی عضو شورای عالی مجمع جهانی اهل‌بیت و از روحانیان فعال علیه رژیم بعثی عراق و مدت‌ها از اعضای کادر اصلی حزب الدعوه الاسلامیه بوده است.

[۲۶] – علامه سیدمحمدحسین فضل‌الله (۱۳۱۴-۱۳۸۹)، از مراجع تقلید شیعه ساکن لبنان بودکه از او به عنوان پدر معنوی حزب‌الله لبنان یاد می‌شود. او فعالیت‌های مذهبی و فرهنگی گسترده‌ای در لبنان انجام داد و فتاوایش در زمینه وحدت مسلمین، عزاداری و حقوق زنان مورد توجه و مناقشه بوده است. تشکیک وی در شهادت یا وفات حضرت زهرا (س)، موجی از محکومیت‌ها را به همراه آورد.

[۲۷] – دولت رابرت موگابه، رییس‌جمهور زیمبابوه از سال ۲۰۰۰میلادی، در تداوم تلاشی که از دهه ۱۹۷۰ علیه سفیدپوستان صورت گرفت، هزاران هکتار از اراضی متعلق به آنها را با خشونت، توقیف و بین سیاهپوستان توزیع کرد. زیمباوه در آغاز اجرای سیاست تصرف زمین‌ها در سال۲۰۰۰ میلادی، ۴۵۰۰ کشاورز سفیدپوست داشت، که پس از اجرای این سیاست ، این کشاورزان به کشورهای موزامبیک، زامبیا و نیجریه مهاجرت کردند. تا پیش از دهه ۱۹۸۰، زیمبابوه بزرگترین تولیدکننده محصولاتی چون ذرت، پنبه، تنباکو، گل‌رز و نیشکر بود و ناحیه‌ای حاصلخیز در میان ۱۴ عضو «جامعه توسعه جنوب آفریقا» محسوب می‌شد.

[۲۸] – این بیانیه، تحت‌عنوان «بیانیه تحلیلى فرهنگى سیاسى جامعه مدرسین حوزه علمیه قم درآستانه ماه محرم» در تاریخ ۱۶ فروردین ۱۳۷۹ صادر شد. در بخشی از این بیانیه آمده است: «متأسفانه باید اذعان داشت که در سال‌هاى اخیر تفکر دینى و اندیشه اسلامى، به طور گسترده و کم‌سابقه مورد هجوم و اهانت قرار گرفته است. آنچه که در چند سال اخیر بر سر مسایل فکرى و فرهنگى آمده است، چیزى جز آشفتگى و بى‌نظمى در حوزه اندیشه دینى و تزلزل عقاید و ابتذال فرهنگى نداشته است. احکام مسلم فقه اسلام، مورد انکار قرار مى‏گیرد، تا آنجا که اجرای حدود، بدون استناد تلقى مى‏گردد! روحانیت شیعه و مشخصاً ولایت‌فقیه نیز مورد اهانت قرارگرفته و قشرى‌گرا و انحصارطلب محسوب مى‏شود. نظام ولایت‌فقیه، نظام دیکتاتورى و استبداد معرفى مى‏شود.»

[۲۹] – در نتایج اولیه اعلام شده انتخابات مجلس ششم در حوزه انتخابیه خلخال و کوثر، آقای کیکاوس خاک‌نژاد با ۲۶۹ رأی بیشتر نسبت به آقای سیدمطهرکاظمی، منتخب مردم اعلام شد، اما در ۱۸ فروردین ۱۳۷۹، شورای نگهبان با ابطال ۲۱ صندوق، به ورود آقای کاظمی به مجلس رأی داد. این موضوع، شهرخلخال را دستخوش حوادث و شلوغی بسیار کرد. موضوع به همین جا ختم نشد و مجلس ششم در روز چهارشنبه ۲۶ مرداد ماه ۱۳۷۹ اعتبارنامه آقای سیدمطهر کاظمی را ردکرد و وی از ورود به مجلس بازماند.

[۳۰] – کنفرانس «ایران پس از انتخابات» که با عنوان کنفرانس برلین شناخته می‌شود، همایشی بود که نزدیک به دو ماه بعد از انتخابات دوره ششم مجلس، از ۱۹ تا ۲۱ فروردین ۱۳۷۹ به مدت سه روز، از سوی حزب سبز آلمان و به دعوت بنیاد هاینریش‌بل، در «خانه فرهنگ‌های جهان» در برلین برگزار شد. شرکت‌کنندگان درکنفرانس، هدف از برگزاری آن را از یک سو نشان‌دادن نظرات متنوع طیف‌های مختلف فکری اصلاح‌طلب، با هدف ایجاد پلی میان اصلاح‌طلبان و اندیشمندان داخلی و فعالان سیاسی خارج از کشور، و از سوی دیگر برگزاری گفت‌وگو بین شخصیت‌های ایرانی و آلمانی، جهت ترمیم و بهبود وضع افکارعمومی آلمان‌ها نسبت به ایران و به تبع آن، افزایش روابط اقتصادی و صنعتی طرفین اعلام کردند.کنفرانس از یک سو مورد مخالفت و اعتراض برخی گروه‌های اپوزیسیون خارج از کشور قرار گرفت و از سوی دیگر در داخل با واکنش برخی جریان‌های داخلی مواجه شد.

حزب‌کمونیست‌کارگری‌ایران، از مخالفین اصلی برنامه بود و میتینگ آلترناتیوی را هم در بیرون سالن‌کنفرانس برگزارکرده بود. برخی میهمانان کنفرانس برلین عبارت بودند از آقایان و خانم‌ها، اکبرگنجی، حسن‌یوسفی اشکوری، عزت‌الله سحابی، مهرانگیزکار، علیرضا علوی‌تبار، شهلا شرکت، محمود دولت‌آبادی، منیرو روانی‌پور و جمیله‌کدیور. در این کنفرانس، مخالفان نظام که آزادانه در محل حضور داشتند، خواستار عذرخواهی آقایان گنجی و اشکوری، به خاطر سوابق انقلابی و نظامی و امنیتی‌شان شدند. صداوسیما نیز با پخش قسمت‌هایی از کنفرانس برلین، ماهیت این افراد را افشا نمود. مجموعه پیامدهای سنگین کنفرانس برلین، به حدی بود که کام شیرین اصلاح‌طلبان را که خوشحال از پیروزی در انتخابات مجلس ششم بودند، تلخ‌کرد و به اعتراف برخی از همین جمع، کنفرانس برلین، زمینه‌ساز سقوط اصلاح‌طلبان تُندرو در افکارعمومی بود؛ به‌طوری‌که هفته‌نامه «عصرما»، اُرگان سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی، یک هفته بعد از جنجال برلین، در مقاله‌ای ازکنفرانس برلین، به عنوان «دامگه اصلاح‌طلبان» نام برد.

[۳۱] – اصل ۷۶ قانون اساسی جمهوری اسلامی می‌گوید: «مجلس شورای اسلامی، حق تحقیق و تفحص در تمام اداره امور کشور را دارد» و برابر سایر قوانین و آیین‌نامه داخلی مجلس، نمایندگان مجلس به جز وظیفه قانون‌گذاری، مسئولیت نظارتی نیز دارند و از طریق سؤال و استیضاح از وزیران و رییس‌جمهور و همچنین تصویب طرح‌های تحقیق و تفحص می‌توانند وظیفه نظارتی خود را انجام دهند، اما قانون آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی، حق تحقیق و تفحص مجلس را محدود کرده و نمایندگان در همه امور نمی‌توانند تحقیق و تفحص کنند. ممنوعیت تحقیق و تفحص نمایندگان مجلس شورای اسلامی از نهادهای زیرنظر رهبری، به مجلس ششم باز می‌گردد. در این دوره از مجلس، نمایندگان طرح تحقیق و تفحص از سازمان صدا و سیما به ریاست آقای علی لاریجانی را مصوب کردند، ولی این سازمان با استناد به تفسیر شورای نگهبان، مبنی بر ممنوعیت تحقیق و تفحص مجلس از نهادهای زیر نظر رهبری و تأیید این تفسیر توسط مجمع تشخیص مصلحت نظام، با مجلس همکاری نکرد.

این اختلافات منجر به نامه‎نگاری آقای مهدی کروبی، رییس وقت مجلس شورای اسلامی با رهبری شد. آقای کروبی در این نامه با اشاره به عام بودن حق تحقیق و تفحص مجلس از همه امور و با اشاره به سابقه تحقیق و تفحص نمایندگان مجلس چهارم از سازمان صدا وسیما و بنیاد مستضعفان، خواستار اجازه رهبر انقلاب مبنی بر تجدید نظر در مصوبه مجمع و اجازه تحقیق و تفحص از نهادهای زیر نظر او شد و آیت‌‌الله خامنه‌ای نیز در پاسخ به این نامه، مجوز تحقیق و تفحص از سازمان صدا و سیما را صادر کردند.

[۳۲] – «تفسیر راهنما»، یکی از تفاسیر موضوعی قرآن به قلم آیت‌الله اکبرهاشمی‌رفسنجانی است که از مجموعه فیش‌های تهیه شده در زندان دوره پهلوی فراهم آمده‌است. مرکز فرهنگ و معارف قرآن، در آغاز فعالیت خود برای تکمیل برداشت‌های تفسیری آقای هاشمی، کار تدوین تفسیر راهنما را زیر نظر ایشان، با روشی نو آغاز کرد که در ۲۲ جلد انجام شد. در این تفسیر، بیش از ۶۰ هزار فیش و برداشت از قرآن، بر اساس ترتیب آیات، گرد آمده است که همه دارای نمایه بوده و از فهرست موضوعی جامعی برخوردار است. آقای هاشمی بین سال‌های ۱۳۵۴ تا ۱۳۵۷ زمانی که در زندان اوین بود، این تفسیر را در ۲۲ دفتر دویست برگی- به صورت سه‌هزار برداشت، با هشت‌هزار عنوان – نوشت. این دستنوشته‌ها در سال ۱۳۶۶ به دفتر تبلیغات اسلامی قم واگذار شد و با تأسیس مرکز فرهنگ و معارف قرآن،Ã Äمحققان تدوین و نگارش آن را آغاز کردند. تفسیر راهنما دارای ویژگی‌های منحصر به فردی می‌باشد که می‌توان به این موارد اشاره کرد: ابداع سبک نوینی در تدوین تفسیر، ریزنگری در آیه‌ها و واژه‌های قرآنی و بیان نکات جدید از آنها، اضافه نمودن نمایه در پایان هرآیه و هر جلد، توجه به ساختار ادبی و قیدها و صفت‌ها و برداشت جدیدی از آن، به‌دست آوردن نکات کلی و جامع با استفاده از موضوعات جزیی. این‌ تفسیر درسال ۱۳۷۲ جایزه کتاب‌ سال جمهوری اسلامی را دریافت‌ کرد.

آقای هاشمی، درباره آغاز نگارش تفسیر خود می‌نویسد: «درآن زندان، با ناگواری‌هایش به خاطر اُنس، اُلفت و پیوندی که با قرآن پیدا کرده بودم و شور و نشاطی که در خود احساس می‌کردم، روزی چند بار مضمون «این الملوک و ابناء الملوک» را بر قلب یا زبان می‌گذراندم. در مراحل نخستین، کتاب تفسیر در اختیار نداشتم، ولی پس از مدتی به تفسیر مجمع البیان و بعد از سوره انفال به تفسیر المیزان نیز دست یافتم. بعد از نماز صبح بلافاصله مشغول می‌شدم و تا نزدیک ظهر، فقط به این کار می‌پرداختم؛ فقط برای صرف صبحانه و ورزش مختصر صبحگاهی و انجام نیازهای ضروری از کارم منفک می‌شدم؛ به جز روزهایی که مسئول کار زندان بودم و نظافت و ظرفشویی و سایرکارها، وقتم را می‌گرفت. برای استفاده بیشتر از وقت و امکانات محدود زندان و تسهیل انتقال فیش‌ها به خارج، فیش‌ها، کوتاه، مختصر و اشاره‌ای و متراکم تهیه می‌شد وکار بدین منوال پیش می‌رفت. سرانجام دوران محکومیت‌ام از شش سال، به سه سال کم شد و من تصمیم به خارج ساختن فیش‌ها گرفتم. کم‌کم ملاقات‌ها برخلاف معمول – که از پشت شیشه با تلفن بود – حضوری انجام می‌گرفت و من در هر ملاقاتی، با نگرانی و اضطراب، یک یا چند دفتر را از زیر عبا به دست همسرم در زیر چادر می‌دادم و او با شجاعت مخصوص خود، خطر را می‌پذیرفت و از زندان بیرون می‌برد..» منبع:  «هاشمی‌رفسنجانی، تفسیر راهنما، ۱۳۸۳، جلد ۱، مقدمه، ص۹- ۱۶.»

[۳۳] – آقای هاشمی در بخشی از این مصاحبه درباره سابقه انس با قرآن گفت: «سابقه من به دوران کودکى‌ام در خانه برمى‌گردد. معمولا صبح‌ها با قرائت قرآن مرحوم پدرم بیدار مى‌شدیم. ایشان براى ما خیلى احترام داشت. با همان روحیه به قم آمدم. فضاى قم هم قرآنى بود. بیشتر توجه‌ام به خاطر سابقه روحى‌ام با قرآن بود. از همان اول تحصیل که با عربى و ادبیات عرب آشنا شدم، متن قرآن به عنوان محکم‌ترین متن ادبى و عربى با محتواى عرفانى و انسانى، توجه‌ام را جلب کرده بود. فکر نمى‌کنم از آن زمان تا به حال دوره‌اى اتفاق افتاده باشد که انس با قرآن نداشته باشم. گاهى با مطالعه، گاهى با تفسیر نوشتن و گاه با کارهاى دیگر، با قرآن سروکار داشتم. فکر مى‌کنم اگر کسى روزى مرا از قرآن جدا کند- البته کسى نمى‌تواند. چون قرآن در وجودم هست- اگر بنا باشد از قرآن فاصله بگیریم، از خودم بیگانه مى‌شوم؛ زندگى‌ام به‌گونه‌اى دیگر مى‌شود.» رجوع‌کنید← کتاب «هاشمی‌رفسنجانی، مصاحبه‌های ۱۳۷۹»، دفتر نشر معارف انقلاب، ۱۴۰۱.

[۳۴] – سرهنگ پاسدار حسین بوربور، عضو لشکر۲۷ محمد رسول‌الله (ص) بود. جنازه او در روز ۱۶ فروردین، درحوالی شهر دماوند کشف شد. در مراسم بزرگداشت وی، سردار محمدکوثری، جانشین فرمانده قرارگاه ثارالله‌ گفت: «شهید بوربور با وجود هفتاد درصد جانبازی در جبهه جنگ حق علیه باطل، همیشه آرزوی شهادت می‌کرد.» در پایان مراسم هم بیانیه‌ای قرائت شد که در بخشی از آن آمده بود: «آیا مساله شهادت سرهنگ پاسدار بوربور، به اندازه‌‌ قتل قربانیان پرونده قتل‌های مشکوک که برخی از آنها به تعبیر رهبر معظم انقلاب دشمن بودند، اما دشمن بی‌خطر، اهمیت طرح و بررسی نداشت؟» آقای حبیب‌الله عسکراولادی، دبیرکل حزب مؤتلفه هم در این خصوص گفت: «چرا اصلاح‌طلبان در اعلام محکومیت به شهادت‌رسیدن مظلومانه شهید بوربور سکوت‌کرده‌اند؟» با گذشت ده روز از پیداشدن جنازه و با فعالیت اداره آگاهی تهران، اعلام شد، قتل سرهنگ بوربور، با انگیزه‌های مادی و شخصی انجام شده است. برای آگاهی بیشتر رجوع کنید: روزنامه همشهری، شماره ۲۰۹۱، چهارشنبه ۲۴ فروردین ۱۳۷۹، صفحه حوادث.

[۳۵] – در بخشی از این سخنرانی آمده است: «حدود دو ماه‌ از پیروزى انقلاب گذشته بود که امام تصمیم را گرفتند و بنیاد مسکن را تأسیس کردند. دستور دادند، حسابى باز شد و خودشان هم این مسأله را اعلام کردند و نوشتند. اوایل انقلاب، یکى از مشکلات، مسکن بود. البته با رفتن سرمایه‌دارها و تعطیل شدن بسیارى از کارها، با بیکارى بسیار بدى مواجه شده بودیم. یکى از راه‌ها، دامن زدن به ساخت و ساز در کشور، مخصوصاً در جاهایى که نیاز به صنعت پیچیده و تکنولوژى بالا نداشته باشد، بود و از دو جهت مهم بود؛ یکى از جهت امور اقتصادى و اشتغالى و دوم از جهت انسانى که در آن زمان طبقه محروم تقریباً از مسکن مأیوس بود.» رجوع‌کنید← کتاب «هاشمی ‌رفسنجانی، سخنرانی‌های ۱۳۷۹»، دفتر نشر معارف انقلاب، ۱۴۰۱.

[۳۶] – پس از دوم خرداد ۷۶ و تحقق شعار توسعه سیاسی در دادن مجوز فعالیت سیاسی به احزاب مختلف، برخی از محافل جناح راست معتدل که تا حدودی به عملکردهای کلی جناح راست سنتی انتقادهایی داشتند، در پی کسب مجوز از وزارت کشور برآمدند. درآستانه‌ مجلس ششم در روز ۲۴/۱۰/۷۸ ائتلاف جدیدی به نام «چکادآزاداندیشان» که از ائتلاف شش گروه سیاسی تشکیل شده بود، اعلام موجودیت نمود. این اعلام موجودیت با استقبال روزنامه‌های منتسب به جناح راست معتدل، مواجه و در عوض با عکس‌العمل سرد و حتی بدبینانه برخی از مطبوعات منتسب به جناح چپ روبه‌رو شد. تعداد گروه‌‌های تشکیل دهنده‌ این جبهه – چکاد به معنی جبهه می‌باشد- به شش گروه می‌رسید که تا زمان انتخابات مجلس ششم، در این ائتلاف حضور داشتند و یک تشکل دیگر نیز در همان زمان به این جمع اضافه شد. این هفت تشکل عبارتند از: ۱- جمعیت ایران فردا، ۲- حزب اسلامی رفاه کارگران، ۳- خانه‌ معلمان ایران، ۴- مجمع بزرگ هم‌اندیشی استادان، ۵- جمعیت جوانان انقلاب اسلامی، ۶- حزب استقلال ایران، ۷- جنبش اعتدال اسلامی (متشکل از اتحادیه‌ی دانشجویان و دانش‌آموختگان دانشگاه‌های کشور). برخی اعضای فعال حزب عبارتند از: سید محمدصادق مهدوی (دبیرکل)، غلامعلی افروز، سعید رجایی‌خراسانی، الهه راستگو، علی معلم دامغانی، کامران دانشجو (سخنگوی حزب)، نورالله حسین‌خانی، جهانبخش محبی‌نیا، منوچهر طاهرخانی و … .

[۳۷] – در روز ۱۷ فروردین ۱۳۷۹ سایت روزنامه فتح، توسط افراد ناشناس هک شده و تصویر صفحه اول این روزنامه با مندرجات جعلی و تحریک‌آمیز، روی سایت قرارگرفت. در صفحه جعل شده، در تیتر یک چنین نوشته بود:Ã Ä«توسط دو مسلح ناشناس، سیدمحمد خاتمی، رییس‌جمهور ترور شد». در بالای صفحه سمت راست تیتر «پیام تسلیت رهبر انقلاب به ملت ایران» و در سمت چپ، تیتر «از سوی هیأت دولت، سه روز عزای عمومی اعلام شد»، درج‌کرده بودند. در پایین صفحه نیز سه تیتر گذاشته بودند: «طی حکمی از سوی رهبر، هاشمی‌رفسنجانی، مسئول تشکیل کابینه شد»، «حسین شریعتمداری، مدیرمسئول روزنامه‌کیهان دستگیر شد» و «شمس‌الواعظین: رهبر باید پاسخگو باشد».

[۳۸] – عمر خیام نیشابوری (۴۴۰ – ۵۱۷)، فیلسوف، ریاضی‌دان، منجم و شاعر رباعی‌سرای ایرانی در دوره سلجوقی است. گرچه جایگاه علمی خیام، برتر از جایگاه ادبی اوست، ولی آوازه وی مدیون رباعیاتش است که شهرت جهانی دارد. ادوارد فیتزجرالد، رباعیات او را به زبان انگلیسی ترجمه و منتشر کرده است. خیام، در کنار فردوسی، مولوی، سعدی و حافظ، یکی از ارکان پنج‌گانه شعر فارسی به شمار می‌آید. یکی از برجسته‌ترین کارهای خیام، سروسامان دادن و سرپرستی محاسبات گاه‌شماری ایران در زمان وزارت خواجه نظام‌الملک، که در دوره ملک‌شاه سلجوقیÃ Äبود. محاسبات منسوب به خیام در این زمینه، هنوز معتبر است و دقتی به مراتب بالاتر از گاه‌شماری میلادی دارد. وی در ریاضیات، نجوم، علوم ادبی، دینی و تاریخی استاد بود.

[۳۹] – در بخشی از این مصاحبه آمده است: «این جزو مسلمات طبیعت و تاریخ است که هر انقلابى بعد از حدوث، در مقطعى آسیب‌هایى خواهد داشت. بحث این است که آیا باید اسم آن را آسیب گذاشت، یا اینکه مى‌تواند تحول باشد؟ چون ممکن است مسایل مثبتى اتفاق بیفتد. اگر عواملى که در حدوث انقلاب مؤثر بودند، مربوط به زمانى خاص و سبک مدیریتى خاص در آن زمان بود که در زمان‌هاى بعدى نیست، باید منتظر حوادث جدید باشیم. اگر فرض کنیم کار مدیران را ببینند و نقاط مثبت و منفى را تشخیص دهند، دلیلى ندارد که منتظر آسیب جدى باشند. باید از کار خود حفاظت کنند. نتیجه این مى‌شود که محتواى انقلاب راکد نمى‌ماند. رو به پیش و بالنده مى‌شود. مى‌تواند شرایط خود را اصلاح بکند. بنابراین حکم کلى نمى‌کنم که هر انقلابى در مقطع جا به جایى نسل‌ها باید دچار مشکل شود؛ ممکن است نشود. شرط‌ این است که مدیریت انقلاب، درست عمل کند. اگر بخواهیم درباره انقلاب خودمان صحبت کنیم، باید عوامل محدثه را بشناسیم. عوامل محدثه در ادامه انقلاب، کار ساز نیستند. باید دنبال عوامل دیگر باشیم. اگر بخواهیم عوامل سلبى را بگوییم، یکى نارضایتى مردم از حکومت پهلوى است.

این جزو عواملى بود که شرایط را براى حدوث انقلاب درست کرد. الان که حکومت پهلوى نیست. اگر قرار باشد آن عامل الان هم کارساز باشد، پس مردم از انقلاب ناراضى هستند. اگر کشور خوب اداره شود، دلیلى ندارد که نارضایتى عمومى به وجود بیاید. نارضایتی‌هاى آن زمان را نسل جدید به خاطر نمى‌آورد که به خاطر آن نارضایتی‌ها به انقلاب وفادار بماند، ولى اگر خودش ناراضى نباشد و زندگى برایش عادى باشد، دلیلى براى ناراحتى وجود ندارد. نسل حاضر به خاطر نارضایتى نسل گذشته از حکومت گذشته، به انقلاب وفادار نیست، ولى ادله دیگرى وجود دارد که به انقلاب وفادار مى‌ماند. مى‌خواستیم حکومت سلطنتى را از بین ببریم که از بین رفت. مى‌خواستیم مردم به صحنه بیایند و حکومت را با آراى مردم تشکیل دهیم که این اتفاق هم افتاد. درکشور نفوذ اجانب بود و دچار استعمار و استثمار خارجى بودیم که از بین رفت. حکومت هزار فامیل بود که مردم ناراحت بودند، آن هم از بین رفت. اگر فساد ادارى مشکل فرهنگى و غیره بود، الان از بین رفت یا فرض کنید که از بین رفت.» رجوع‌کنید← کتاب «هاشمی‌رفسنجانی، مصاحبه‌های ۱۳۷۹»، دفتر نشر معارف انقلاب، ۱۴۰۱.

[۴۰] – در این دیدار که سردار عبدالله عراقی، فرمانده ارشد استان‌های قم و مرکزی، پدر سرداران شهید مهدی و مجید زین‌الدین، مدیرکل بنیاد شهید قم، نمایندگان قم در مجلس، فرماندهان رده‌های مختلف بسیج و سپاه قم و اعضای ستاد برگزاری یادواره شهدای استان قم حضور داشتند، آقای هاشمی گفت: «باید مواظب باشیم و نگذاریم این سرمایه‌ها را از ما بگیرند. شهیدان در جوار رحمت حق آرمیدند و یک لحظه پیش حق ماندن را با همه دنیا عوض نمى‌کنند. بهجت و بهار و رضایت مطلق و سعادت و خیر را مى‌بینند و باید براى ما دعا کنند که با صدقه‌ سر آنان، پیش خداوند راهى پیدا کنیم. آنها احتیاجى به حرکت‌هاى ما ندارند. ما خودمان احتیاج داریم. انقلاب و نسل جدید احتیاج دارند. آنها سوختند تا شمعى باشند و راه ما را روشن کنند. خودمان باید نگذاریم این شمع را خاموش کنند. این سرمایه بزرگ، فراوان و زیاد است و توجهات آن در سطح وسیعى از جامعه پخش مى‌شود، منتها عظمت سرمایه نباید ما را غافل کند و بگوییم فراموش نمى‌شود. البته خانواده‌هاى شهدا و آثار شهدا نمى‌گذارند، اینها فراموش شوند.» رجوع‌کنید← کتاب «هاشمی‌رفسنجانی، سخنرانی‌های ۱۳۷۹»، دفتر نشر معارف انقلاب، ۱۴۰۱.

[۴۱] – وزارت اطلاعات این ۱۳ یهودی را در خرداد ۱۳۷۸ به اتهام جاسوسی برای موساد (سازمان جاسوسی اسراییل) دستگیرکرد. دستگیرشدگان پنج بازرگان، یک مربی، دو استاد دانشگاه، سه معلم، یک قصاب کوشر و یک پسر شانزده ساله کلیمی بودند. بیشتر این افراد در شیراز و بقیه در اصفهان بازداشت شدند. دستگیری آنان واکنش‌های گسترده جهانی در پی داشت. پس از محاکمه، سه نفر آزاد شدند و برای ۱۰ نفر احکام چهار تا ۱۳ سال زندان صادر شد. دو ایرانی مسلمان، متهم به همدستی با این افراد نیز به حبس محکوم شدند.

[۴۲] – «سامانه کنترل و هشدار زودهنگام هوابرد»، با نام اختصاری آواکس،گونه‌ای هواپیما با قابلیت دیده‌وری راداری است که به عنوان یک ایستگاه رادار نیرومند و متحرک، برای انجام عملیات فرماندهی و کنترل و مدیریت جنگ  طراحی شده‌است. وظیفه سامانه‌های آواکس، شناسایی هواگردها، کشتی‌ها، و وسایل نقلیه دیگر از مسافت‌های بسیار دور و همچنین نظارت و فرماندهی جنگ‌های هوایی از طریق راهنمایی و هدایت هواپیماهای جنگنده و حمله به زمین است.

[۴۳] – آیت‌الله معصومی اشکوری، (۱۲۷۲-۱۳۱۶) خطیب عارف و صاحب کشف و شهود بود. آن‌گونه که مشهور است و خود او در کتاب «دو چوب و یک سنگ» ذکر کرده است، اسم اعظم را می‌دانست و دارای کراماتی بوده است .

[۴۴] – آقای مجید انصاری، نماینده تهران و رییس کمیسیون آیین‌نامه داخلی مجلس، در مورخه ۲۲ فروردین ۱۳۷۹ در نامه‌ای مفصل به آقای هاشمی، رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام، اشکالات حقوقی و محتوایی حذف تبصره ۳ ماده ۱۹۸ آیین‌نامه داخلی مجلس را در ۹ بند برشمرده است. با حذف آن تبصره، تحقیق و تفحص از نهادهایÃ Äتحت امر مستقیم رهبری، منوط به اذن معظم‌له شده است. پاسخ به این نامه با امضای روابط عمومی مجمع تشخیص انتشار یافت. در بخشی از آن نامه آمده است: «ممکن است بعضى‌ها فکرکنند، این‌گونه مصوبات مجمع براى تأمین نظر مقام معظم رهبرى انجام مى‌شود که این برداشت حقیقتاً خلاف حق و واقعیت است. بررسى موارد اختلاف نظر بین مجلس و شوراى نگهبان درکار مجمع، ارتباطى با نظر رهبرى پیدا نمى‌کند و عملاً هم ایشان در جریان قرار نمى‌گیرد و بنا هم براین نیست که نظر ایشان گرفته شود تا مجال مباحثه و تبادل نظر در مذاکرات مجمع تنگ شود.»

[۴۵] – آیت‌الله خامنه‌ای، در بخشی از‌ خطبه‌ دوم‌ گفتند: «اگر اختلافات‌ و جنجال‌ها و تشنج‌های‌ سیاسی،‌ جایگزین‌ امنیت‌ و وحدت‌ در جامعه‌ شود، اولین‌ مجموعه‌ای‌ که‌ از این‌ فضا متضرر خواهد شد، دولت‌ است. دولت‌ در چنین‌ فضایی‌ قادر به‌ انجام‌ وظایفش‌ نخواهد شد و وضعیت‌ جوانان‌ و تمامی‌ کسانی‌ که‌ تشنه‌ اقدامات‌ دستگاه‌های‌ مسئول‌ کشور هستند، اصلاح‌ نخواهد شد. یکی‌ از مواردی‌ که‌ وحدت‌ ملی‌ را خدشه‌دار می‌کند، مفاهیم‌ شبهه‌انگیزی‌ است‌ که‌ دائماً به‌ فضای‌ فکری‌ مردم‌ پرتاب‌ می‌شود. این‌ مفاهیم‌ گاهی‌ اختلافات‌ غیر لازم‌ را در جامعه‌ ایجاد می‌کند که‌ تنها به‌ سود دشمنان‌ است‌ و گاهی‌ احتمال‌ داده‌ می‌شود که‌ دشمنان‌ در ایجاد آنها دست‌ دارند.» رهبر معظم انقلاب، با تبیین‌ مفاهیم‌ خشونت‌ در فرهنگ‌ اسلامی‌ تصریح‌ کردند که‌ خشونت‌ غیرقانونی‌ که‌ فردی‌ خودسر و خودرأی، بر خلاف‌ قانون‌ به‌ آن‌ دست‌ بزند، جنایت‌ و امری‌ زشت‌ است. اسلام، استفاده‌ از خشونت‌ را اصل‌ قرار نداده،‌ اما در موارد قانونی، اعمال‌ خشونت‌ را نفی‌ نکرده‌ است.» ایشان به‌ مباحث‌ برخی‌ روزنامه‌ها درباره‌ خشونت‌ اشاره‌ کردند و با تقسیم‌بندی‌ خشونت‌ در دو قالب‌ قانونی‌ و غیرقانونی، اظهار داشتند: «خشونت‌ قانونی‌ که‌ در مقابل‌ انسان‌های‌ بی‌قانون‌ و متجاوز اعمال‌ می‌شود، خشونتی‌ بد نیست،‌ چرا که‌ در غیر این‌ صورت‌ تجاوز و متجاوز در جامعه‌ زیاد می‌شود.» منبع: تارنمای دفترحفظ و نشرآثارآیت‌الله خامنه‌ای، بخش بیانات‌ ۱۳۷۹.

[۴۶] – پیمان محدودسازی جنگ‌افزار راهبردی (سالت)، (Strategic Arms Limitations)، گفت‌وگوهای دوجانبه‌ای بود که در جریان جنگ سرد – میان آمریکا و شوروی – برقرار شد. سالت ۲ در ۲۴ ژوئن ۱۹۷۹، میان آمریکا و  شوروی به امضا رسید. این قرارداد را لئونید برژنف، رهبر اتحادشوروی و جیمی‌کارتر، رییس‌جمهور ایالات متحده در وین امضا کردند. بر پایه این قرارداد، تعداد موشک‌های راهبردی با چند کلاهک دو کشور، به ۱۳۲۰ فروند کاهش یافت و اتحاد شوروی متعهد شد، ۲۰۰ فروند از این موشک‌ها را نابود کند. آمریکا نیز قول داد، آزمایش موشک‌های کروز با بُرد بیشتر از ۶۰۰ کیلومتر را متوقف کند. این قرارداد در ادامه قرارداد سالت یک بود، اما به دلیل مخالفت‌های داخلی در آمریکا و در پی حمله شوروی به افغانستان، کنگره آمریکا، از تصویب آن سرباز زد.

[۴۷] – تیم ترور آقای سعید حجاریان، جوانانی از شهرری در جنوب تهران بودند که با هم ارتباط و همفکری داشتند و مدتی برای کارشان برنامه‌ریزی کرده بودند. یکی از آنها به نام محمدعلی مقدمی، از قبل به ستاد انتخاباتیÃ Äاصلاح‌طلبان رفته و بدون آنکه با آنها قرابت فکری داشته باشد، از آنها حکم کتبی فعالیت در ستاد دریافت کرده بود. چند روز پیش از ترور هم به شورای شهر مراجعه و از آقای احمد حکیمی‌پور، عضو شورا و هم‌جناحی آقای حجاریان، توصیه‌نامه گرفته بود تا در برنامه ترور سوءاستفاده کند. خط فکری و هدف تیم ترور مشخص بود، اما رسانه‌های جناح راست، برای کم کردن فشار سنگین افکار عمومی، مجبور شدند موضوع ارتباط حکیمی‌پور با ترور را چنان مطرح کنند که منجر به دستگیری و بازجویی از وی شود. او ارتباطی با ترور نداشت و ترورکنندگان، برای حذف تئوریسین اصلاح‌طلبان اقدام کرده بودند.

[۴۸] – در بخشی از این سخنرانی آمده است: «خداوند این عزادارى را از شما و از مردم ما که نمى‌گذارند چراغى که اباعبدالله (ع) و یارانش روشن کردند، خاموش شود، قبول کند. کار امام حسین (ع) در تاریخ اسلام، کار بسیار بزرگى است. آن قطعه‌اى که اباعبدالله (ع) احساس وظیفه کردند که قیام کنند و فاجعه عاشورا به وجود بیاید و مصائب بر آل پیغمبر (ص) و بهترین انسان‌هاى روى زمین اتفاق بیفتد، حرکتى بود که چاره‌اى غیر از این نمانده بود. امام حسین (ع) نزدیک ۶۰ سال داشتند و بعد از رحلت جد خود، مصائب سختى زیادى دیده بودند، ولى هیچ وقت به این قطعه نرسیده بودند. در زمان خلفاى قبل، حتى در زمان معاویه ملاحظاتى بود. ولى وقتى نوبت به یزید رسید، هتاکى از حد گذشت. تعبیر امام حسین(ع) این‌است: وقتى‌اداره‌کشوراسلام به دست فردى مثل یزید بیفتد، باید فاتحه اسلام را خواند. به جاى اینکه آنان فاتحه اسلام را بخوانند، امام حسین (ع) فاتحه خاندان بنى‌امیه را خواندند. آمدند و آن شور عظیم را به پا کردند و زلزله‌اى در ارکان حکومت اموى انداختند.» رجوع‌کنید← کتاب «هاشمی‌رفسنجانی، سخنرانی‌های ۱۳۷۹»، دفتر نشر معارف انقلاب، ۱۴۰۱.

[۴۹] – درحاشیه‌کنفرانس برلین، مصاحبه‌ای از آقای اکبرگنجی، در نشریه آلمانی «تاکس‌سایتونگ» با تیتر «عاقبت [امام] خمینی در موزه تاریخ است» منتشر شد. وی بیان چنین مطلبی را تکذیب‌کرد. روزنامه کیهان، علیرغم تکذیب گنجی، به انعکاس کامل مطلب چاپ‌شده در نشریه آلمانی در صفحه اول در دو روز متوالی پرداخت. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) در تاریخ ۲۹/۱/۷۹ نامه‌ای به روزنامه کیهان نوشت و به انتشار آن مصاحبه علیرغم تکذیب گنجی، اعتراض نمود. در نامه مؤسسه، چاپ مصاحبه مجعول را موجب «حریم شکنی» دانست و اعلام کرد: «بازگویی و درج عین اظهارات یک نشریه آلمانی در صفحه اول روزنامه کیهان، سه‌شنبه ۲۳ فروردین ۱۳۷۹ که متعاقباً بیان مطالب منتشرشده در نشریه مزبور از سوی مصاحبه‌شونده تکذیب گردیده، مایه تأسف است. نخستین اثر این گونه نقل‌ها و افشاگری‌ها، شکستن حریم‌های مورد احترام جامعه اسلامی و عادی ساختن خلاف‌گویی‌ها و اهانت به مقدسات است. انتظار داریم، در نقل‌قول‌هایی از این دست، دقت بیشتری نموده و به جای ترویج و اشاعه عین اظهارات توهین‌آمیز، مراتب را از طریق مجاری و مراجع قانونی پیگیری نمایید.»

منبع: کتاب خاطرات هاشمی در سال ۱۳۷۹؛ «اصلاحات در بحران»

انتهای پیام