تحلیلی قابل تامل: شهر در تصرف خودرو

محمد فاضلی، جامعه شناس که کتاب «شهر، حمل و نقل و زندگی روزمره» را در چارچوب همایش شهر و زندگی روزمره گردآوری کرده، تحلیلی منتشر شده در این کتاب با عنوان «شهر در تصرف خودرو» را منتشر کرده که قابل تامل است.

به گزارش انصاف نیوز، بخشی از این تحلیل قابل تامل در پی می آید:

اگر همین ۵۴۵ میلیارد تومانی که توسط حسابرس شورای شهر برای هزینه‌های تونل توحید تا پایان سال ۸۹ اعلام شده است ملاک قرار دهیم و هزینه‌های نگهداری و تکمیل آن را هم اضافه کنیم به راحتی هزینه ساخت دو کیلومتر تونل توحید به ۶۰۰ میلیارد تومان خواهد رسید. در همین سال افتتاح تونل توحید یعنی ۸۸ قالیباف شهردار تهران هزینه ساخت هر کیلومتر مترو اعم از حفاری، نصب، ریل‌گذاری، تجهیزات، خرید واگن و ایستگاه‌ها را ۴۰ میلیارد تومان اعلام کرده بود. با مقایسه این ارقام داده‌های قابل تاملی به دست می‌آید، هزینه ساخت یک کیلومتر مترو در سال هشتاد و هشت ۴۰ میلیارد و هزینه یک کیلومتر تونل توحید ۳۰۰ میلیارد تومان. با ۶۰۰ میلیاردی که برای تونل توحید هزینه شد ‌می‌شد ۱۵ کیلومتر خط مترو احداث کرد.

در همین سال قیمت هر اتوبوس درون شهری تقریبا ۱۰۰ میلیون تومان بود که با ۶۰۰ میلیارد تومان می‌شد ۶۰۰۰ دستگاه اتوبوس درون شهری برای گسترش حمل و نقل عمومی خرید. این ۶۰۰۰ دستگاه وقتی مهم جلوه می‌کند که بدانیم طبق آمار اعلامی مدیرعامل شرکت واحد اتوبوسرانی تهران در ۲۵ مرداد ۱۳۹۲ تعداد کل اتوبوس‌های فعال در شرکت واحد اتوبوسرانی تهران در دو بخش دولتی و خصوصی مجموعا ۶۵۴۸ دستگاه است. یعنی با هزینه صرف شده برای ساخت تونل توحید می‌شد تعداد اتوبوس‌های فعال در حمل و نقل عمومی تهران را تقریبا به دو برابر افزایش داد.

۲) بزرگراه امام علی(ع): این طرح نیز از دیگر طرح‌های پرهزینه، جنجالی و خودرومحور شهرداری تهران است که به دلیل تخریب حدود هفت هزار واحد مسکونی و جابجایی اجباری ساکنان این خانه‌ها اعتراضات و نارضایتی‌های بسیاری نیز در پی داشت. تا پیش از شروع فاز دوم ساخت بزرگراه امام علی(ع) حدود ۹ کیلومتر از آن احداث شده بود که از اوایل سال ۹۰ با شروع فاز دوم آن نهایتا در خرداد ۱۳۹۲ ادامه آن نیز تکمیل شد و بزرگراهی به طول ۳۵ کیلومتر از شمال شرق تهران تا بهشت زهرا در جنوب تهران افتتاح شد. این پروژه هرچند در خرداد ۹۲ افتتاح شد ولی تمام دسترسی‌ها و تجهیز آن هنوز به صورت کامل (شهریور۹۲) انجام نشده است و ساخت و ساز در آن ادامه دارد، به همین دلیل هزینه قطعی ساخت آن نیز تا به حال اعلام نشده است، تنها عدد قابل استناد در این پروژه عدد ۱۲۰۰ میلیارد تومان است که طبق اعلام مازیار حسینی فقط برای رفع معارضان طرح و خرید آنها صرف شده است. به این ۱۲۰۰ میلیارد تومان هزینه تملیک باید هزینه‌های ساخت و ساز را هم افزود که تاکنون اعلام نشده است.

برای دانستن هزینه فرصت از دست رفته‌ی ناشی از احداث این بزرگراه رقم اعلامی ۱۲۰۰ میلیارد تومان را بر هزینه ساخت هر کیلومتر مترو در سال ۱۳۹۲ تقسیم می‌کنیم. در مرداد ۱۳۹۲ هزینه ساخت هر کیلومتر مترو شامل ساخت تونل، ایستگاه و نصب تجهیزات به گفته‌ی منتظری؛ معاون پشتیبانی شرکت متروی تهران حدود ۷۰ میلیارد تومان است، یعنی با ۱۲۰۰ میلیارد تومان در سال ۱۳۹۲ می‌شد بیش از ۱۷ کیلومتر مترو ساخت.

در سال ۱۳۹۲ قیمت تقریبی هر اتوبوس درون‌شهری ۲۰۰ میلیون تومان است که با ۱۲۰۰ میلیارد تومان می‌شد ۶۰۰۰ دستگاه اتوبوس جدید برای ناوگان حمل و نقل عمومی تهران خرید.

۳) پروژه صدر- نیایش: این پروژه نیز جزو پروژه‌هایی است که انتقادات بسیاری را برانگیخته است. اجرای این طرح از اوایل سال ۹۰ شروع شد و ساخت آن کماکان ادامه دارد، بر اساس این طرح دو تونل به طول ۱۰ کیلومتر احداث می‌شود و بزرگراه صدر نیز دو طبقه می‌شود. افزودن یک طبقه به بزرگراه صدر باعث نامناسب شدن اقامت در خانه‌های اطراف این بزرگراه و اعتراضات ساکنین این طرح شده که تاکنون راه به جایی نبرده است. از ویژگی‌های این طرح بسته شدن بودجه آن به دلار است، به گفته‌ی معاون فنی و عمرانی شهرداری بودجه پیش‌بینی شده برای این طرح یک میلیارد دلار است که با در نظر گرفتن هر دلار به قیمت ۳۲۰۰ تومان در زمان نگارش این مقاله (شهریور ۹۲) کل هزینه پیش‌بینی شده برای این طرح ۳۲۰۰ میلیارد تومان می‌شود. بعد از اعلام پیش‌بینی مبلغ یک میلیارد دلار هزینه برای ساخت این دو پروژه در ۲۵ بهمن ۱۳۹۱ مازیار حسینی اطلاعات جدیدتری از هزینه‌های مصرف شده طرح تا آن مقطع ارائه داد که حائز توجه است، به گفته حسینی تا ۲۵ بهمن ۱۳۹۱ برای ساخت تونل نیایش ۸۰۰ میلیارد تومان و برای پروژه صدر هم ۶۵۰ میلیارد تومان قرارداد منعقد شده است، بنابراین تا ۲۵ بهمن ۱۳۹۱ کل هزینه پروژه صدر نیایش ۱۴۵۰ میلیارد تومان بوده است.

بعد از این مبلغ ۱۴۵۰ میلیارد تومان اطلاعات جدیدتری از هزینه‌های مصروف در ساخت این پروژه اعلام نشده است و اگر بنا را بر همان پیش‌بینی یک میلیارد دلاری معادل ۳۲۰۰ میلیارد تومان بگذاریم و تعدیلی افزایشی هم شامل طرح نشود با مقایسه این مبلغ با مبلغ اعلامی ۷۰ میلیارد تومانی ساخت هر کیلومتر مترو در مرداد ۱۳۹۲؛ با ۳۲۰۰ میلیارد تومان می‌شد ۴۵ کیلومتر مترو در تهران ساخت. همچنین در سال ۱۳۹۲ قیمت تقریبی هر اتوبوس درون شهری ۲۰۰ میلیون تومان است که با ۳۲۰۰ میلیارد تومان می‌شود ۱۶۰۰۰ دستگاه اتوبوس جدید به ناوگان حمل و نقل عمومی تهران افزود، یعنی تقریبا دو و نیم برابر تعداد اتوبوس‌های فعلی شرکت واحد اتوبوسرانی تهران.

پروژه‌هایی از این دست که با احداث آنها در واقع استفاده از خودروی شخصی تشویق شده؛ بسیار است، در این مقاله تنها به سه مورد از شاخص‌ترین آنها اشاره کردیم. شهرداری تهران به جای اینکه به گسترش حمل و نقل عمومی و ترویج حمل و نقل غیرموتوری نظیر مترو و دوچرخه بپردازد با هزینه‌های گزاف و سرعت و عجله‌ی بسیار اقدام به ساخت تاسیساتی می‌کند که چیزی جز تشویق استفاده از خودروی شخصی نیست. بزرگراه امام علی(ع) در حالی با هزینه‌ای بیش از ۱۲۰۰ میلیارد تومان و تخریب هفت هزار ملک از شمال‌شرقی تهران تا جنوب تهران امتداد می‌یابد که سالیان سال است خط ۳ مترو تهران از شمال‌شرق تهران تا جنوب غرب تهران هنوز افتتاح نشده است، خط ۳ مترو تقریبا مسیری مشابه اتوبان امام علی(ع) دارد و می‌توانست شمال‌شرق تهران را به جنوب تهران متصل کند، با هزینه‌ای که فقط صرف خرید املاک واقع در بزرگراه امام علی(ع) شد می‌شد ۴۵ کیلومتر مترو ساخت، در حالی که کل طول خط ۳ مترو ۳۷ کیلومتر است.

هزینه فرصت از دست رفته در سه طرح تونل توحید، بزرگراه امام علی(ع) و پروژه صدر-نیایش در قالب جدول زیر ترسیم شده است.

 جدول ۱- هزینه فرصت از دست رفته در ساخت سه طرح تونل توحید، بزرگراه امام علی و پروژه صدر- نیایش

در حال حاضر (شهریور۹۲) از خطوط پیش‌بینی شده مترو در داخل محدوده تهران خطوط ۱، ۲ و ۴ به بهر‌برداری رسیده است که مجموع طول آنها ۸۶ کیلومتر است. از سال ۱۳۵۶ که نخستین کارهای مربوط به مترو شروع شد تا به حال همواره مترو با کمبود اعتبارات مواجه بوده و مشکلات متعددی در مسیر تامین بودجه لازم برای ساخت و تامین تجهیزات مربوط به آن وجود داشته است، اگر هزینه‌ای که از سال ۱۳۸۶ تا ۱۳۹۲ در عرض ۶ سال برای سه طرح تونل توحید، بزرگراه امام علی(ع) و پروژه صدر-نیایش هزینه شد؛ برای متروی تهران هزینه می‌شد به جای ۸۶ کیلومتر مترو، ۱۶۳ کیلومتر مترو در تهران وجود داشت. البته همانگونه که ذکر شد هزینه‌ای که برای بزرگراه امام علی محاسبه شده است فقط هزینه تملک هفت هزار معارض این طرح است و هزینه‌های عمرانی آن هنوز اعلام نشده است، همچنین هزینه محاسبه شده در جدول فوق برای پروژه صدر-نیایش رقم پیش‌بینی شده‌ی شهرداری است و امکان افزایش آن پس از پایان پروژه وجود دارد، ضمن اینکه تجربه تونل توحید نشان داد رقمی که معمولا توسط شهرداری برای چنین پروژه‌های جنجالی و پرهزینه‌ای اعلام می‌شود به مراتب کمتر از هزینه‌کرد واقعی است، چنانچه برای تونل توحید شهرداری رقم ۴۵۰ میلیارد تومان را اعلام کرد اما حسابرسی شورای شهر نشان داد هزینه واقعی قریب به ۶۰۰ میلیارد تومان است. به همین جهت برای دانستن رقم واقعی هزینه تمام شده‌ی بزرگراه امام علی و پروژه صدر- نیایش هم باید منتظر حسابرسی شورای شهر ماند تا واقعیت‌های این دو طرح جنجالی و پرهزینه آشکار شود.