ارزیابی اقتصادی بیماری تب برفکی و پیامدهای آن در جهان و ایران | علی نظری شیخ‌احمد

علی نظری شیخ‌احمد در یادداشتی ارسالی به انصاف نیوز نوشت:

تب برفکی (Foot-and-Mouth Disease – FMD) یکی از مسری‌ترین بیماری‌های دامی در جهان است که تهدیدی جدی برای امنیت غذایی و اقتصادی کشورها محسوب می‌شود. این بیماری با ایجاد تلفات مستقیم و تحمیل محدودیت‌های تجاری گسترده، سالانه میلیاردها دلار به صنعت دامپروری جهان خسارت وارد می‌کند. ایران نیز به‌دلیل موقعیت جغرافیایی، تراکم بالای دام و وجود سویه‌های مختلف ویروس، همواره یکی از کانون‌های مهم این بیماری بوده است. شیوع اخیر سویه‌ی SAT-1 در کشور، بار دیگر اهمیت و حساسیت این موضوع را برجسته کرده است.

تب برفکی بیماری ویروسی بسیار مسری است که نشخوارکنندگان (گاو، گوسفند، بز) و خوک را مبتلا می‌کند. هرچند تلفات مستقیم در دام‌های بالغ معمولاً اندک است، اما عوارض ثانویه مانند کاهش تولید شیر، سقط جنین، لنگش، ناباروری و افت وزن، زیان‌های اقتصادی هنگفتی ایجاد می‌کند. همچنین، قرار گرفتن نام یک کشور در فهرست مناطق آلوده، بلافاصله باعث محرومیت از صادرات محصولات دامی می‌شود؛ موضوعی که تب برفکی را به بیماری‌ای با ابعاد استراتژیک در تجارت بین‌المللی بدل کرده است.

در جهان، هفت سروتیپ اصلی از این ویروس شناسایی شده و ایران در منطقه‌ای قرار دارد که چند سروتیپ به‌طور هم‌زمان در گردش‌اند. در سال‌های اخیر، گزارش‌هایی از ظهور سروتیپ‌های غیربومی مانند SAT2 در کشورهای همسایه و SAT1 در ایران، نگرانی‌ها درباره کاهش اثربخشی واکسن‌های موجود را افزایش داده است.

از منظر اقتصادی، خسارات این بیماری به دو دسته‌ی مستقیم و غیرمستقیم تقسیم می‌شود. خسارات مستقیم شامل تلفات دام، کاهش شدید تولید شیر، افت کیفیت گوشت، هزینه‌های واکسیناسیون، درمان و معدوم‌سازی است. خسارات غیرمستقیم نیز شامل محدودیت‌های تجاری، تعطیلی بازارهای دام، افزایش قیمت نهاده‌ها و بیکاری دامداران خرد است. برآوردها نشان می‌دهد زیان سالانه‌ی این بیماری در جهان به میلیاردها دلار می‌رسد.

به‌عنوان نمونه، شیوع تب برفکی در بریتانیا در سال ۲۰۰۱ حدود ۸.۵ میلیارد پوند خسارت وارد کرد و بیش از ۶ میلیون رأس دام معدوم شد. در همان دوره، فرانسه بیش از ۵۰۰ میلیون یورو خسارت دید و صادرات محصولات دامی‌اش سه ماه متوقف شد. در هلند نیز ۲۶۰ هزار رأس دام معدوم و حدود ۴۰۰ میلیون یورو خسارت اقتصادی ثبت شد.

در شرق آسیا نیز تجربه‌های مشابهی وجود دارد:
در کره جنوبی (۲۰۱۰-۲۰۱۱) بیش از ۳.۵ میلیون رأس دام معدوم شد و ۲.۶ میلیارد دلار خسارت به اقتصاد کشور وارد آمد. در تایوان (۱۹۹۷) نابودی ۴ میلیون رأس خوک، صنعتی را که زمانی سومین صادرکننده جهان بود، کاملاً متوقف کرد. در ژاپن (۲۰۱۰) نیز خسارت بیماری در استان میازاکی بیش از ۱.۲ میلیارد دلار برآورد شد.

در ایران، به‌دلیل جمعیت بالای دامی، خسارات تب برفکی ابعاد گسترده‌ای دارد؛ از تلفات مستقیم و کاهش تولید شیر و گوشت گرفته تا هزینه‌های سالانه‌ی کنترل و واکسیناسیون و از دست رفتن بازارهای صادراتی. کاهش حتی ۱۰ درصدی تولید شیر در یک اپیدمی بزرگ می‌تواند صدها میلیون دلار خسارت مستقیم ایجاد کند.

در چند سال گذشته، شیوع‌های متعددی گزارش شده است:
در سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ (سویه O/2016) بیش از ۲۰۰ کانون در شمال کشور آلوده شد و بیش از ۱۵ هزار رأس دام از بین رفت. در سال ۱۳۹۸ (سویه A Asia/IR) بیماری در ۱۵ استان گسترش یافت و منجر به تلفات ۱۰ هزار رأس دام شد. در سال‌های ۱۳۹۴ و ۱۳۹۶ نیز سویه‌های A/IR و O/Ind خساراتی بالغ بر ۳۰۰ تا ۵۰۰ میلیارد تومان ایجاد کردند.

تمرکز خسارات در استان‌های مرکزی کشور به‌دلیل تراکم بالای دام، وجود واحدهای صنعتی بزرگ، بازارهای دامی و مسیرهای ترانزیتی است. همچنین، کاهش سطح ایمنی گله‌ها به‌دلیل کمبود نهاده و چرای مفرط، انتشار ویروس را تسهیل می‌کند.

مدیریت تب برفکی نیازمند برنامه‌ای ملی و چندوجهی است که تنها بر واکسیناسیون متکی نباشد. این برنامه باید شامل تقویت نظام مراقبت فعال بیماری، کنترل جابه‌جایی دام، واکسیناسیون هوشمند با واکسن‌های چندظرفیتی، آموزش دامداران، جبران خسارت منصفانه و همکاری منطقه‌ای و بین‌المللی باشد.

دستیابی به وضعیت عاری از تب برفکی بدون واکسیناسیون، در کوتاه‌مدت برای ایران دشوار است؛ اما هدف باید کنترل مؤثر بیماری، کاهش خسارات اقتصادی و فراهم‌سازی زمینه‌ی توسعه پایدار دامپروری و بازگشت به بازارهای صادراتی باشد.

سرمایه‌گذاری در کنترل تب برفکی نه یک هزینه، بلکه ضرورتی استراتژیک برای امنیت غذایی و اقتصادی کشور.

انتهای پیام