آیا استخاره کردن رفتاری عقلانی است؟

حجت الاسلام احمد حیدری در یادداشتی که در اختیار انصاف نیوز قرار داده است، نوشت:

خداوند انسان را عقل و درک داد و اوامر و نواهی و خواست و ناخواست خود را در قرآن و سنت تبیین کرد و به مشورت و استفاده از عقل دیگران دعوت کرد. با توجه به عقل خداداد و هدایتگری‌ خدا در قرآن و سنت و دعوتش به مشورت و استفاده از عقول دیگران، معلوم می‎شود دوست دارد که به کمک عقل و با توجه به دستورهای دین و به کمک عقول دیگران، در امور زندگی تصمیم بگیریم و با توکل به دنبال تحقق تصمیم‌‌‌‎هایمان باشیم.

«استخاره» به معناى طلب خیر است؛ یعنى از خداوند بخواهد که او را به نیکى و خیر برساند. استخاره به این معنا در روایات بسیار وارد شده و مؤمنان به نماز و دعا قبل از تصمیم‌گیری فراخوانده شده‌اند. مستحب است انسان قبل از تصمیم بخصوص تصمیم‌های مهم، به خدا متوجه شده و قلب خود را خالص کند و با تضرع و خضوع تمام، دو رکعت نماز استخاره مثل نماز صبح به جا آورد و دعاهایی که در استخاره وارد شده از جمله دعای ۳۳ صحیفه سجادیه یا مناجات اول از مناجات‎های دهگانه “الوسائل الی المسائل” از امام جواد(مهج الدعوات/ ۲۵۸)یا مناجاتها و دعاهای دیگری که به وفور در روایات نقل شده، بخواند. مضمون این دعاها هم این است که خدایا آنچه به خیر و صلاح من و مطابق رضای تو است، به قلبم القا کن و مرا بر آن عازم و مصمّم بگردان و از آنچه به خیر و صلاح من و مطابق رضای تو نیست، روگردان ساز. بعد از نماز و دعا و تضرع هم، با تعقل و مشورت، تصمیم بگیرد و با توکل بر خدا به دنبال تحققش برود.

در یکی از دستورهای استخاره آمده بعد از نماز استخاره بگو: «خدایا به علمت، به عزتت، و به فضل عظیمت که اگاه‌تر به عواقب امور هستی، از تو طلب خیر می‌کنم و می‌خواهم اگر این کار، خیر برای دین و دنیا و آخرت من است، برای من هموارش کن و اگر شرّ است، آن را از من بگردان»(کافی ۳/۴۷۲).

در روایت دیگری آمده در هر کاری قبل از تعقل و مشورت با عقلا، حتما با خدا مشورت کنید یعنی با خواندن متضرّعانه نماز استخاره و دعا، از خدا خیر بخواهد و بعد با تعقل و سنجیدن و مشورت، تصمیم بگیرد که خداوند حتما خیر را به ذهن یکی از طرف‌های مشاوره‌ می‌اندازد(فقیه ۱/۵۶۲).

گاهی هم فرد بعد از تعقل و مشورت، واقعا مردّد و متحیّر است. گروهی به این طرف و گروهی به طرف دیگر سوق می‎د‌هند. در اینجا هم راویات باز به توسل و استخاره و طلب خیر سفارش می‎کنند. راوی از امام صادق می‌پرسد: گاهی در مورد کاری، دلم و مشاورانم دو دسته می‌شوند. یکی به انجام آن امر می‌کند و دیگری نهی؛ حضرت فرمود در این صورت دو رکعت نماز به جا بیاور و صد بار از خدا خیر بخواه، بعد هر کدام از دو طرف به نظرت بهتر آمد، انجام بده که به خواست خدا خیر در آن است. البته این را هم بدان که گاهی خیر در قطع دست، مرگ فرزند یا از بین رفتن مال[و دیگر امور ناپسند ما] است.(بحار الانوار، ۸۸/ ۲۷۷).

بسیاری از اوقات ما با فکر و تعقل خود یا بعد از مشورت، تصمیمی می‌گیریم ولی باز هم دلشوره داریم و از عواقب ناخیر آن هراس بر ما غالب است. در این مورد هم باز نوبت به دعا و طلب خیر از خدا می‌رسد و مناسب است متضرعانه به خدا عرض کند: خدایا اگر این کار و تصمیم، خیر دین و دنیا و آخرت من است، برایم ممکنش کن و اگر نیست، منصرفم کن یا مگذار به انجام آن موفق شوم(محاسن، ۲/ ۵۹۹).

بنا بر این، مطابق روایات و تعالیم قولی و عملی معصومین، خوب است ما در سه مرحله قبل از تصمیم، در حین و فرایند تصمیم‌گیری، و بعد از تصمیم یا حداقل قبل یا بعد از تصمیم به خدا متوسل شده و متضرعانه با نماز و دعا از خدا توفیق تصمیم خیر و عمل بدان بخواهیم. این تعالیم کاملا همراستا با عقلایی بودن، متوکل بودن، بر خدا تکیه کردن و نشانه واضح عبودیت و بندگی است که برترین عبادت می‌باشد.

البته روایاتی غالبا ضعیف بر استخاره به رقعه‌‌‌‌‌‌‎ها و دیگر انحای استخاره رایج داریم ولی هیچ روایتی نداریم که خود امامان به غیر از استخاره به همین معنای نماز و دعا و طلب خیر و بعد تصمیم‌گیری، به دیگر انحای استخاره رایج بین ما عمل کرده یا برای خود و دیگران به این روشهای رایج استخاره گرفته باشند. بین عالمان بزرگ هم استخاره‎های رایج، معمول نبوده مثلا نقلی نداریم که امام در طول انقلاب یا جنگ با استخاره تصمیمی گرفته باشد. بله استخاره‌های محمدعلی شاه قاجار برای امور مختلف از جمله به‌توپ بستن مجلس شورای ملی و تبعید برخی از افراد و استخاره ناصرالدین شاه قاجار برای قبول حاکمیت ایران بر هرات، معروف است. (ر.ک: مدخل استخاره در ویکی پدیا)

انتهای پیام