جایزه نوبل ۲۰۲۵ در قلب ژاپن سنتی؛ دوباره دانشگاه کیوتو

محمدرضا اسلامی، نویسنده، در کانال تلگرامی خود نوشت: «برندگان جوایز نوبل امسال اعلام شده‌اند و تنها بخش اقتصاد باقی مانده است که به‌زودی معرفی خواهد شد. نکته جالب توجه امسال حضور دو نام از دانشگاه کیوتو در فهرست برندگان نوبل شیمی و پزشکی است.

در رشته شیمی، پروفسور سوسومو کیتاگاوا (Susumu Kitagawa) — استاد ممتاز دانشگاه کیوتو، برای توسعه چارچوب‌های فلزی–آلی (MOFs) موفق به دریافت جایزه نوبل شیمی شد.

در بخش فیزیولوژی و پزشکی نیز پروفسور شیمون ساگاگوچی (Shimon Sakaguchi) — استاد بازنشسته همین دانشگاه، برای پژوهش‌های بنیادینش در سیستم ایمنی بدن برگزیده شد.

این افتخار دوباره نگاه‌ها را متوجه دانشگاه کیوتو کرد؛ دانشگاهی که امروز از نظر علمی در کنار غول‌هایی چون برکلی، ییل، استنفورد، هاروارد و MIT قرار گرفته است.

اما پرسش اینجاست: دانشگاه کیوتو کجاست و چه ویژگی‌هایی دارد که از دل سنتی‌ترین شهر ژاپن برخاسته و به مرزهای پیشرفته‌ترین تحقیقات جهان رسیده است؟

کیوتو؛ اصفهانِ ژاپن، تلاقی سنت و علم

کیوتو، پایتخت باستانی ژاپن، همان جایگاهی را در فرهنگ ژاپن دارد که اصفهان در تاریخ ایران دارد. شهری که با معابد چوبی، باغ‌های سنگی، خانه‌های سنتی و خیابان‌هایی آرام، روح تاریخ ژاپن را زنده نگه داشته است.
وقتی وارد کیوتو می‌شوی، گویی به اعماق زمان پرتاب شده‌ای — میان معابد بودایی، بوی چوب کهنه و صدای زنگ‌های معابد حس می‌کنی که هنوز ژاپن سنتی در این شهر نفس می‌کشد.

اما درست در همین فضای آرام و تاریخی، در میان باغ‌ها و معابد، یکی از پیشروترین دانشگاه‌های آسیا شکل گرفته است: دانشگاه کیوتو.

دانشگاهی که با شعار «آزادی در پژوهش» و «اندیشه مستقل»، دانشمندانی پرورش داده که تا امروز ۱۲ جایزه نوبل برای ژاپن به ارمغان آورده‌اند.

تاریخچه دانشگاه کیوتو: آزادی در پژوهش

دانشگاه کیوتو در سال ۱۸۹۷ میلادی بنیان‌گذاری شد و دومین دانشگاه امپراتوری ژاپن پس از دانشگاه توکیو به شمار می‌رود. (۱۸۹۷ در ایران سالی پرحادثه بود: ناصرالدین‌شاه قاجار ترور شد و فرزندش مظفرالدین‌شاه به تخت نشست). این دانشگاه از همان ابتدا فلسفه‌ای متفاوت داشت: به جای ساختار اداری خشک، بر آزادی علمی، استقلال اندیشه و جست‌وجوی حقیقت تأکید می‌کرد.

در دانشگاه کیوتو، استادان و پژوهشگران از سنت «اندیشیدن متفاوت» دفاع کردند.

امروز این دانشگاه با داشتن بیش از ۲۲ هزار دانشجو، ۱۰ دانشکده، ۱۸ دانشکده تحصیلات تکمیلی و ده‌ها مؤسسه تحقیقاتی، در زمرهٔ دانشگاه‌های ممتاز دنیا قرار دارد.

میراث نوبل در دانشگاه کیوتو

تا امروز، ۱۲ برنده جایزه نوبل از میان استادان یا فارغ‌التحصیلان این دانشگاه برخاسته‌اند — از جمله هیدکی یوکاوا، نخستین فیزیک‌دان آسیایی برنده نوبل (۱۹۴۹).

با اضافه شدن کیتاگاوا و ساگاگوچی در سال ۲۰۲۵، دانشگاه کیوتو جایگاه خود را به عنوان پرتوان‌ترین دانشگاه ژاپن در تربیت نخبگان علمی جهان تثبیت کرد.

پیوند سنت و علم

شاید راز موفقیت کیوتو در همین توازن باشد:

شهری آرام، تاریخی و پر از معنویت که دانشگاهش به جای رقابت کور با فناوری، به درک عمیق از طبیعت، ماده و ذهن انسان می‌پردازد.

در کنار برخی از کوچه‌های باریک و چوبی شهر، در آزمایشگاه‌ها پژوهش‌های مرزی در زمینه‌های نانوفناوری، شیمی و زیست‌فناوری انجام می‌دهند.

کیوتو به ما یادآوری می‌کند که پیشرفت علمی الزاماً از دل شهرهای مدرن و پرهیاهو برنمی‌خیزد؛ گاهی در سکوت معابد و احترام به سنت است که عمیق‌ترین ایده‌ها شکل می‌گیرند.

در میان بام‌های چوبی و صدای ناقوس معابد، دانشگاهی قد برافراشته که نشان داده می‌توان هم به گذشته وفادار بود و هم آینده را ساخت.

ساختار دانشگاه کیوتو و «آموزش‌عالی شهریه محور» در ژاپن

یک نکته‌ٔ مهم درباره دانشگاه کیوتو و اساساً درباره ده دانشگاه برتر ژاپن، مسئله‌ٔ شهریه‌محور بودن نظام آموزش عالی است.

در این دانشگاه‌ها، همه دانشجویان موظف به پرداخت شهریه هستند — هرچند میزان آن نسبتاً پایین است و برای دانشجویان کم‌برخوردار، معافیت‌هایی در نظر گرفته می‌شود.

اما اصل ماجرا در اینجاست: در ژاپن، حتی با وجود ثروت ملی بالا و حمایت قوی دولت از آموزش، تمام بار مالی آموزش عالی بر دوش دولت قرار ندارد. به بیان دیگر، دانشجو نیز در هزینه‌های تحصیل خود نقش و مسئولیت مستقیم دارد.

این ساختار باعث می‌شود که هم ارزش آموزش حفظ شود، هم احساس مسئولیت فردی در قبال تحصیل تقویت گردد.
در حالی که در کشور ما، بخش عمده هزینهٔ وزارت علوم «بر دوش دولت» گذاشته شده است، در ژاپن و کشور ثروتمندی مانند آمریکا، اصل مشارکت دانشجو در تأمین بخشی از هزینه‌ها به عنوان رکن فرهنگ دانشگاهی پذیرفته شده است.

یکی از دلایل پایداری کیفیت آموزش در ژاپن همین است: توازن میان حمایت دولت و مسئولیت فردی دانشجو.»

انتهای پیام