دفترچه اربعین؛ مهاجران افغانستانی و چرخه بی‌پایان صف
حمید انوری، انصاف نیوز: در حالی‌که دولت سال‌هاست برای خدمات عمومی به راه‌حل‌های دیجیتال و فرآیندهای غیرحضوری روی آورده‌است، روندهای اداری برای مهاجران افغانستانی در کشور، همچنان به صف، انتظار و مراجعات مکرر گره خورده است. نمونه تازه آن، روند ثبت‌نام زائران برای مراسم اربعین است؛ فرآیندی که با وجود وعده‌های الکترونیکی شدن، عملا به تجربه‌ای فرسایشی برای بسیاری از افراد تبدیل شده است.
۹ ساعت انتظار برای یک دفترچه
در هفته گذشته، هزاران مهاجر افغانستانی، برای دریافت دفترچه سفر به عتبات، به دفاتر کفالت مراجعه کردند که با صف‌های چندساعته، بی‌نظمی اداری و حداقل امکانات مواجه شدند.
بسیاری از آن‌ها روایت مشابهی دارند. یکی از متقاضیان در گفت‌وگو با انصاف نیوز گفت: «روز اول گفتند پیش ثبت‌نام است. ۳ ساعت ایستادیم. فردا صبح ساعت ۷ دوباره آمدم، ۴ ساعت دیگر منتظر بودم. نه سایه‌ای بود، نه صندلی‌ای، نه نظمی. یکی از افراد حالش بد شد».
یکی دیگر از مهاجران نسل دوم ضمن تایید این روند گفت برای دریافت این دفترچه خادم که در کل چهار صفحه دارد ۲ ساعت دیگر هم منتظر یودیم و بعد از گذشت ۷ روز به ما تحویل دادند در حالی که تاریخ صدور ۳ روز بعد از قبت نام بود.
روایت‌ها محدود به همان روز ثبت‌نام نمی‌شود. مهاجری دیگر که برای دریافت دفترچه چهارصفحه‌ای «خادم» مراجعه کرده بود، گفت: «بعد از مراحل ثبت‌نام، دو ساعت دیگر هم در صف تحویل معطل شدیم. دفترچه را ۷ روزه تحویل دادند، در حالی‌که تاریخ صدورش ۳ روز پس از ثبت‌نام بود.
مشاهدات میدانی نشان می‌دهد در برخی دفاتر، ده‌ها و صدها نفر در گرمای تابستان در صف‌های طولانی ایستاده‌اند. اغلب این افراد، کارگران یا اعضای خانواده‌هایی هستند که تنها امیدشان به سفر زیارتی، همین دفترچه‌هایی است که به سختی به دست می‌آید.
وعده‌های دیجیتال، واقعیت‌های کاغذی
در وبسایت اداره اتباع نوشته شده که ثبت‌نام از طریق «سامانه سهما» به صورت اینترنتی امکان‌پذیر است. اما بسیاری از مهاجران می‌گویند این سامانه کار نمی‌کند، در نتیجه، مراجعه حضوری به دفاتر کفالت یک الزام تبدیل شده است؛ الزامی که پیامد آن، ساعت‌ها انتظار، فشار روانی و گاهی مشاجره با ماموران جلوی در یا کارمندان دفاتر است.
این تجربه البته محدود به ثبت‌نام اربعین نیست. در تمدید اقامت، خروج داوطلبانه، اخذ مجوز کار، ثبت‌نام مدرسه، افتتاح حساب بانکی و حتی خرید سیم‌کارت نیز شرایطی مشابه حاکم است.
روند یا سیاست؟
پرسش این است که چرا با وجود ظرفیت‌های فنی برای حذف مراجعات حضوری، این وضعیت همچنان ادامه دارد؟
کارشناسان می‌گویند آنچه دیده می‌شود، فقط تاخیر اداری یا کمبود منابع نیست. بلکه در بسیاری موارد، روندهای پیچیده اداری به صورت ناخودآگاه به ابزاری برای کنترل اجتماعی بدل شده‌اند.
از منظر حقوق شهروندی، آنچه در نهادهای مرتبط با مهاجران رخ می‌دهد، نوعی بی‌توجهی نهادی به کرامت انسانی تلقی می‌شود. تکرار مراجعات، صف‌های بی‌پایان و درخواست‌های غیرضروری، در کنار نبود فضای مناسب برای انتظار، مهاجر را در موقعیتی قرار می‌دهد که بارها باید «خودش را اثبات کند»، نه فقط از نظر هویتی، بلکه از نظر مشروعیت بودن حضورش.
فراتر از یک دفترچه: مهاجر و حاشیه سیستم اداری
سال‌هاست که مهاجران افغانستانی، بخشی از نیروی کار فعال، به‌ویژه در حوزه‌های ساختمانی، خدماتی و کشاورزی هستند. اما در نقطه تماس با نهادهای دولتی، اغلب با فرایندهایی مواجه‌اند که آن‌ها را در موقعیتی پرتنش قرار می‌دهد.
در مدارس، خانواده‌هایی هستند که برای ثبت‌نام فرزندانشان بارها به در بسته خورده‌اند. در بانک‌ها، افرادی بوده‌اند که حتی با داشتن مدارک قانونی، نتوانسته‌اند حساب باز کنند یا کارهای بانکی خود را انجام دهند و در کوچه‌ها، افرادی که در راه مدرسه یا محل کار، به‌دلیل همراه نداشتن مدارک اقامتی، ساعت‌ها بازداشت شده‌اند.
در صف بعدی، یا گامی برای اصلاح؟
امید به اصلاح نظام رسیدگی به امور مهاجران، سال‌هاست که در دل بسیاری از خانواده‌های مهاجر خاموش شده؛ خانواده‌هایی که فرزندانشان در همین کوچه‌ها قد کشیده‌اند، اما هر سال باید ثابت کنند که «غریبه» نیستند.
اما کارشناسان می‌گویند: چالش‌ها تنها با تغییر چند دستورالعمل حل نمی‌شوند. آنچه ضروری است، بازنگری ریشه‌ای در نگاه به ایرانیان افغانستانی‌تبار است، نه به‌عنوان مسئله‌ای امنیتی، بلکه به‌عنوان بخشی از جامعه‌ای که دهه‌ها در ساختار اقتصادی، اجتماعی و حتی امنیتی کشور نقش داشته است.
در این میان، آنچه بیش از همه آزاردهنده است، نه پیچیدگی‌های اداری، بلکه نادیده گرفتن کرامت انسانی است. صف‌های طولانی، رفتارهای تحقیرآمیز و روندهایی که می‌توانند با چند کلیک ساده انجام شوند، هر روز انرژی و شان انسانی این افراد را فرسوده می‌کند و این فقط درباره دفترچه‌ی اربعین نیست. در بسیاری از حوزه‌های روزمره؛ از ثبت‌نام مدرسه گرفته تا خروج داوطلبانه مهاجران با روندهایی مواجه‌اند که بیشتر از آنکه خدمت‌رسانی باشد، به آزمون طاقت شبیه‌اند.
در دنیایی که ثبت‌نام آنلاین تنها چند دقیقه طول می‌کشد، مهاجران افغانستانی در ایران هنوز درگیر رویه‌هایی هستند که بیشتر از آنکه کارآمد باشند، نقش یک فیلتر بی‌رحم را بازی می‌کنند. فیلترهایی که مهاجر را نه براساس مدارک، بلکه براساس صبر و تحملش می‌سنجند. این فرسایش تدریجی، شکلی از خشونت بی‌صداست که نه فقط بر جسم، که بر هویت و کرامت انسان‌ها اثر می‌گذارد.
انتهای پیام
