آیا رفع فقر با کمکهای ثروتمندان ممکن است؟
محمدرضا یوسفی، استاد دروس خارج فقه حوزهی علمیهی قم در روزنامه شرق نوشت:
«حجتالاسلام مصباحیمقدم، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام، در دهمین همایش مالی اسلامی گفت: «فقر وجود دارد، اما با کمک اغنیا برطرف میشود. طبیعت جامعه بشری این است که عدهای خلاقیت دارند تولید میکنند و عدهای چنین ظرفیتی ندارند، به کار گرفته میشوند»( فرارو، ۲۱ بهمن ۱۴۰۳). این سخنان در حالی گفته شده که ایشان تجربه چند دهه در مصادر حساس را داشته اند و اکنون نیز بیش از یک دهه در مجمع تشخیص مصلحت نظام به اتخاذ مهمترین تصمیات کشوری می پردازند.
هر چند فقر یک پدیده چندوجهی است و تنها نمی توان به شاخص درآمدی اکتفا کرد؛ بلکه محرومیت از آموزش، بهداشت و تغذیه نیز باید مورد توجه قرار گیرد. با وجود این فقر درآمدی یکی از معیارهای لازم و شایع برای بررسی فقر است. روند فقر تحت تاثیر رشد اقتصادی و توزیع درآمد قرار دارد و در میان سیاست های کلان اقتصادی تاثیرگذار بر فقر، کاهش نرخ تورم و افزایش اشتغال موثر، تاثیرگذارترین هستند.
فقر مطلق در همه کشورها وجود دارد. دولتها به دلیل تبعات اجتماعی، سیاسی و جنبه های اخلاقی به این موضوع حساسیت دارند. از این رو سیاستهایی برای فقرزدایی اتخاذ می کنند. خوشبختانه بر اساس آمارهای جهانی، فقر بر حسب شاخص های سازمان ملل، روندی کاهشی داشته است.
با وجود این، روند فقر مطلق در کشور ما نگران کننده است. زیرا درصد جمعیت فقیران در کشور در دهه گذشته روندی افزایشی داشته است. افزایش سرمایه گذاری مولد، افزایش بهره وری نیروی کار، رفع تبعیضها و خلق فرصتهای اشتغال، ثبات اقتصادی و پیش بینی پذیری آن موجب بهبود رشد اقتصادی و کاهش فقر خواهد شد.
از سوی دیگر فقر در ایران پایدار بوده است. پایداری فقر بدین معناست که فقیران جامعه در یک دوره زمانی نتوانند از فقر خارج شوند و در تله آن باقی بمانند. طولانی بودن فقر موجب پایداری آن شده، تبعات اجتماعی گزیرناپذیری خواهد داشت. این امر نگران کننده است.
لازم به ذکر است که وضعیت کلی اقتصاد کلان کشور در دهه ۱۳۹۰، تحت تاثیر عامل تحریم بوده و منجر به گستره، شدت و تداوم فقر شده است.
بر حسب گزارش مرکز پژوهشهای مجلس، فقر در ایران بر حسب روند و پایداری نگران کننده تر از گذشته شده است. احتمال اینکه خانواری که در دهکهای پایینی و به ویژه در دهک اول و دوم قرار دارد، بتواند وضعیت خود را بهبود بخشد بسیار اندک است.
بر اساس گزارش این مرکز، نرخ جمعیت زیر خط فقر مطلق درکشور در سال۱۴۰۰ برابر۳۰/۴ درصد یعنی حدود ۲۶ میلیون نفر از جمعیت کشور بوده است. این نرخ در سال ۱۳۹۰، ۴ /۱۹ درصد بوده است. جمعیت زیر خط فقر از سال ۱۳۹۷ با بازگشت تحریمها با شیب تندتری افزایش یافت.
متغیر دیگری که نگرانی را می افزاید، شکاف فقر است. شکاف فقر فاصله فقرا تا خط فقر را اندازه گیری می کند. این شاخص در سال ۱۴۰۰به بالاترین مقدار خود یعنی حدود ۲۷ درصد رسیده است. این افزایش نشان می دهد که فقرا فقیرتر از اوایل دهه ۹۰ شده اند.
نگاهی به مصرف خوراک خانوار نیز شدت و گستره فقر را به نمایش گذارده، پرده ای دیگر از این روند را نشان می دهد. اول اینکه به دلیل کاهش توان اقتصادی، ســهم خوراک از کل هزینه خانوارها افزایش یافته است. این امر بدین مفهوم است که خانوارها، از دیگر نیازهای خود بالاجبار چشم پوشی کرده اند. دوم اینکه میزان کالری دریافتی نیز کاهش یافته است و سوم اینکه کیفیت کالری دریافتی خانوارها نیز کاهش یافته است. این امر به معنای افزایش سوء تغذیه، کاهش سلامتی و در نهایت کاهش بهره وری نیروی کار در آینده است.
مردم در این دهه سهم بیشتری از درآمد خود را به خوراک اختصاص داده و از سایر هزینه های خود کاسته اند با وجود این، میزان خوراک مصرفی آنان کمتر از گذشته شده است. به گزارش مرکز پژوهشها، مصرف گوشت قرمز در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ۹۰، ۴۱ درصد، مصرف شیر ۴۷ درصد و برنج ۲۸ درصد کاهش یافته است. با وجود این روند کاهشی، سهم خوراک از هزینه خانوارها افزایش یافته است.
نکته مهم دیگر این است که فاصله دهک های میانی نیز از خط فقر کاهش یافته است و این به معنای کاهش سطح رفاه آنان است. هر چند این دهکها در زیر خط فقر قرار ندارند. اما به لحاظ احساسی در فقر ذهنی قرار گرفته و این امر موجب نارضایتی بیشتر آنان شده است.
بنابراین بر حسب دانش اقتصاد، فقر معلول سیاست ها و رویکردهای حاکمان بوده و برای فقرزدایی نیز مهمترین عامل سیاست های حکومتی است. کمک ثروتمندان در سطحی محدود می تواند اثرگذار باشد که آن هم به دلیل رکود بیش از یک دهه، توان کمک نسبت به دوره رونق کاهش یافته است. ضرورت دارد در روشها و دیدگاه های مرتبط با فقر بازنگری شود.»
انتهای پیام
