استهزاء مقدّسات در قرآن 

«سیاوش خوشدل»، عضو بخش تحلیلی انصاف نیوز نوشت: چندی پیش فردی در صفحه‌ی مجازی خود، شوخی سخیفی با مقدّسات انجام داد. این شوخی موجی از خشم علیه او برانگیخت. فرد مذکور شوخی مذکور را از صفحه‌ی خود پاک کرد و بابت آن عذرخواهی کرد. امّا کار به اینجا ختم نشد. دستگاه قضایی هم وارد عمل شد و در نهایت اعلام شد که این فرد در هنگام خروج از کشور بازداشت شده است. واکنش‌ها نسبت به این قضیه، جرقه‌ای در ذهنم زد و بهانه‌ای شد تا مصادیق، عواقب ودستورات باموضوع استهزاء مقدّسات در قرآن را‌بررسی کنم. این بررسی محدود به مصادیق موضوع در «قرآن» است. بررسی و ارزیابی مصادیق موضوع در روایات و احادیث و تطبیق آن با قرآن بحث تخصّصی جداگانه‌­ای است.

لفظ و مفهوم «ریشخند» در قرآن

الفاظ دارای دلالت بر ریشخند گرفتن و تمسخر در قرآن، ۲۳ بار در قالب فعل و اسم فاعل از مصدر «استهزاء»، ۱۱ بار «هُزُواً» به همراه فعلی از مصدر «اتّخاذ» و ۱۶ بار افعال و اسم‌هایی از ریشه‌ی «س-خ-ر»هستند. «مجنون»خواندن فرستادگان خداوند نیز -به عنوان مصداقی از این مفهوم- ۸ باردرآیات آمده است. ۳ بار دیگری که لفظ«مجنون»درقرآن آمده است، نفی این نسبت ازفرستادگان الهی است.

چه چیزهایی مورد ریشخند قرار گرفته است؟

چیزهایی که به ریشخند آنها در قرآن اشاره شده است،به‌ ترتیب بیشترین تکرار، ازاین قرارند:

الف) پیامبران (۲۰ بار؛ از این میان ۳ بار مربوط به محمّد (ص)، ۲ بار مربوط به نوح (ع) و ۲ بار مربوط به موسی (ع) است.):

– وَلَقَدِ اسْتُهْزِئَ بِرُسُلٍ مِّن قَبْلِکَ فَحَاقَ بِالَّذِینَ سَخِرُوا مِنْهُم مَّا کَانُوا بِهِ یَسْتَهْزِئُونَ ﴿۱۰﴾ (انعام) (پیامبرانى را هم که پیش از تو بودند مسخره مى‌کردند. پس مسخره‌کنندگان را عذابى که به ریشخندش مى‌گرفتند فروگرفت.)

– وَمَا یَأْتِیهِم مِّن رَّسُولٍ إِلَّا کَانُوا بِهِ یَسْتَهْزِئُونَ ﴿۱۱﴾ (حجر) (هیچ پیامبرى بر آنها مبعوث نشد، جز آنکه مسخره‌اش کردند.)

– وَلَقَدِ اسْتُهْزِئَ بِرُسُلٍ مِّن قَبْلِکَ فَحَاقَ بِالَّذِینَ سَخِرُوا مِنْهُم مَّا کَانُوا بِهِ یَسْتَهْزِئُونَ ﴿۴۱﴾ (انبیا) (پیامبرانى را که پیش از تو بودند نیز به مسخره گرفته بودند ولى عذابى که مسخره‌اش مى‌کردند بر سر مسخره‌کنندگان فرود آمد.)

– یَا حَسْرَهً عَلَى الْعِبَادِ مَا یَأْتِیهِم مِّن رَّسُولٍ إِلَّا کَانُوا بِهِ یَسْتَهْزِئُونَ ﴿۳۰﴾ (یس) (اى دریغ بر این بندگان. هیچ پیامبرى بر آنها مبعوث نشد مگر آنکه مسخره‌اش کردند.)

– وَیَقُولُونَ أَئِنَّا لَتَارِکُو آلِهَتِنَا لِشَاعِرٍ مَّجْنُونٍ ﴿۳۶﴾ (صافّات) (و مى‌گفتند: آیا به خاطر شاعر دیوانه‌اى خدایانمان را ترک گوییم؟)

– أَنَّى لَهُمُ الذِّکْرَى وَقَدْ جَاءَهُمْ رَسُولٌ مُّبِینٌ ﴿۱۳﴾ثُمَّتَوَلَّوْاعَنْهُوَقَالُوامُعَلَّمٌمَّجْنُونٌ﴿۱۴﴾ (دخان) (کجا پند مى‌پذیرند؟ حال آنکه چون پیامبر روشنگر بر آنها مبعوث شد،از او رویگردان شدند و گفتند: دیوانه‌اى است تعلیم یافته.)

– فَلَمَّا جَاءَتْهُمْ رُسُلُهُم بِالْبَیِّنَاتِ فَرِحُوا بِمَا عِندَهُم مِّنَ الْعِلْمِ وَحَاقَ بِهِم مَّا کَانُوا بِهِ یَسْتَهْزِئُونَ﴿۸۳﴾ (غافر) (چون پیامبرانشان با دلایل روشن به سویشان آمدند، به دانش خود دلخوش بودند تا آن چیزى که مسخره‌اش مى‌کردند آنها را در میان گرفت.)

– وَمَا یَأْتِیهِم مِّن نَّبِیٍّ إِلَّا کَانُوا بِهِ یَسْتَهْزِئُونَ ﴿۷﴾ (زخرف) (و هیچ پیامبرى بر آنها مبعوث نمى‌شد مگر آنکه مسخره‌اش مى‌کردند.)

– وَلَقَدِ اسْتُهْزِئَ بِرُسُلٍ مِّن قَبْلِکَ فَأَمْلَیْتُ لِلَّذِینَ کَفَرُوا ثُمَّ أَخَذْتُهُمْ فَکَیْفَ کَانَ عِقَابِ ﴿۳۲﴾ (رعد) (پیامبرانى هم که پیش از تو بودند به استهزا گرفته شدند. من به کافران مهلت دادم، آنگاه همه را فرو گرفتم و آن عقوبت من چه سخت بود.)

– ذَلِکَ جَزَاؤُهُمْ جَهَنَّمُ بِمَا کَفَرُوا وَاتَّخَذُوا آیَاتِی وَرُسُلِی هُزُوًا ﴿۱۰۶﴾ (کهف) (همچنین کیفر آنان به سبب کفرشان و نیز بدان سبب که آیات و پیامبران مرا مسخره مى‌کردند، جهنم است.)

– وَقَالُوا یَا أَیُّهَا الَّذِی نُزِّلَ عَلَیْهِ الذِّکْرُ إِنَّکَ لَمَجْنُونٌ ﴿۶﴾ (حجر) (و گفتند: اى مردى که قرآن بر تو نازل شده، حقا که تو دیوانه‌اى.)

– کَذَلِکَ مَا أَتَى الَّذِینَ مِن قَبْلِهِم مِّن رَّسُولٍ إِلَّا قَالُوا سَاحِرٌ أَوْ مَجْنُونٌ﴿۵۲﴾ (ذاریات) (بدین سان بر آنهایى که از این پیش بودند پیامبرى مبعوث نشد جز آنکه گفتند: جادوگرى است، یا دیوانه‌اى است.)

– – وَلَئِن سَأَلْتَهُمْ لَیَقُولُنَّ إِنَّمَا کُنَّا نَخُوضُ وَنَلْعَبُ قُلْ أَبِاللَّـهِ وَآیَاتِهِ وَرَسُولِهِ کُنتُمْ تَسْتَهْزِئُونَ ﴿۶۵﴾ (توبه) (اگر از آنها بپرسى که چه مى‌کردید؟ مى‌گویند: ما با هم حرف مى‌زدیم و بازى مى‌کردیم. بگو: آیا خدا و آیات او و پیامبرش را مسخره مى‌کردید؟)

– کَذَّبَتْ قَبْلَهُمْ قَوْمُ نُوحٍ فَکَذَّبُوا عَبْدَنَا وَقَالُوا مَجْنُونٌ وَازْدُجِرَ﴿۹﴾ (قمر) (در وصف نوح(ع) ) (پیش از اینها قوم نوح تکذیب کرده بودند. بنده ما را تکذیب کردند و گفتند: دیوانه است. و به دشنامش راندند.)

وَیَصْنَعُ الْفُلْکَ وَکُلَّمَا مَرَّ عَلَیْهِ مَلَأٌ مِّن قَوْمِهِ سَخِرُوا مِنْهُ قَالَ إِن تَسْخَرُوا مِنَّا فَإِنَّا نَسْخَرُ مِنکُمْ کَمَا تَسْخَرُونَ ﴿۳۸﴾ (هود) (در وصف نوح(ع) ) (نوح کشتى مى‌ساخت و هر بار که مهتران قومش بر او مى‌گذشتند مسخره‌اش مى‌کردند. مى‌گفت: اگر شما ما را مسخره مى‌کنید، زودا که ما هم همانند شما مسخره‌تان خواهیم کرد.)

– قَالَ إِنَّ رَسُولَکُمُ الَّذِی أُرْسِلَ إِلَیْکُمْ لَمَجْنُونٌ ﴿۲۷﴾ (شعراء) (دروصف موسی(ع) ) (فرعون گفت: این پیامبرى که بر شما فرستاده شده، دیوانه است.)

– وَفِی مُوسَى إِذْ أَرْسَلْنَاهُ إِلَى فِرْعَوْنَ بِسُلْطَانٍ مُّبِینٍ ﴿۳۸﴾فَتَوَلَّىبِرُکْنِهِوَقَالَسَاحِرٌأَوْمَجْنُونٌ﴿۳۹﴾ (ذاریات) (دروصفموسی(ع) ) (و عبرتى است در موسى آنگاه که او را با برهانى آشکار نزد فرعون فرستادیم.و او با همه نیرویش اعراض کرد و گفت: جادوگرى است یا دیوانه‌اى.)

– وَإِذَا رَآکَ الَّذِینَ کَفَرُوا إِن یَتَّخِذُونَکَ إِلَّا هُزُوًا أَهَـذَا الَّذِی یَذْکُرُ آلِهَتَکُمْ وَهُم بِذِکْرِ الرَّحْمَـنِ هُمْ کَافِرُونَ ﴿۳۶﴾ (انبیاء) (در وصف محمّد (ص) ) (کافران چون تو را ببینند بى شک مسخره‌ات خواهند کرد، که: آیا این همان مردى است که از خدایانتان به بدى یاد مى‌کند؟ و اینان خود یاد خداى رحمان را منکرند.)

– وَإِذَا رَأَوْکَ إِن یَتَّخِذُونَکَ إِلَّا هُزُوًا أَهَـذَا الَّذِی بَعَثَ اللَّـهُ رَسُولًا ﴿۴۱﴾ (فرقان) (در وصف محمّد (ص) ) (چون تو را دیدند مسخره‌ات کردند که آیا این است آن پیامبرى که خدا بر ما مبعوث کرده است؟)

– وَإِن یَکَادُ الَّذِینَ کَفَرُوا لَیُزْلِقُونَکَ بِأَبْصَارِهِمْ لَمَّا سَمِعُوا الذِّکْرَ وَیَقُولُونَ إِنَّهُ لَمَجْنُونٌ﴿۵۱﴾ (قلم) (در وصف محمّد (ص) ) (و کافران چون قرآن را شنیدند نزدیک بود که تو را با چشمان خود به سر درآورند و مى‌گویند که او دیوانه است.)

ب) حق و کلام حق(آیات) (۱۲ بار):

– فَقَدْ کَذَّبُوا بِالْحَقِّ لَمَّا جَاءَهُمْ فَسَوْفَ یَأْتِیهِمْ أَنبَاءُ مَا کَانُوا بِهِ یَسْتَهْزِئُونَ ﴿۵﴾ (انعام) (چون سخن حق بر آنها عرضه شد، تکذیبش کردند. پس به زودى، خبر چیزهایى که به ریشخندشان مى‌گرفتند به آنها خواهد رسید.)

– فَقَدْ کَذَّبُوا فَسَیَأْتِیهِمْ أَنبَاءُ مَا کَانُوا بِهِ یَسْتَهْزِئُونَ﴿۶﴾ (شعراء) (پس تکذیبش کردند. زودا که خبر آن چیزهایى که مسخره‌اش مى‌کردند به ایشان برسد.)

– ثُمَّ کَانَ عَاقِبَهَ الَّذِینَ أَسَاءُوا السُّوأَى أَن کَذَّبُوا بِآیَاتِ اللَّـهِ وَکَانُوا بِهَا یَسْتَهْزِئُونَ ﴿۱۰﴾ (روم) (سپس عاقبت آن کسان که مرتکب کارهاى بد شدند ناگوارتر بود. زیرا اینان آیات خدا را دروغ انگاشتند و آنها را به مسخره گرفتند.)

– کَانُوا یَجْحَدُونَ بِآیَاتِ اللَّـهِ وَحَاقَ بِهِم مَّا کَانُوا بِهِ یَسْتَهْزِئُونَ ﴿۲۶﴾ (احقاف) (آیات خدا را انکار مى‌کردند تا آنچه به مسخره‌اش مى‌گرفتند آنها را فروگرفت.)

– وَقَدْ نَزَّلَ عَلَیْکُمْ فِی الْکِتَابِ أَنْ إِذَا سَمِعْتُمْ آیَاتِ اللَّـهِ یُکْفَرُ بِهَا وَیُسْتَهْزَأُ بِهَا فَلَا تَقْعُدُوا مَعَهُمْ حَتَّى یَخُوضُوا فِی حَدِیثٍ غَیْرِهِ إِنَّکُمْ إِذًا مِّثْلُهُمْ إِنَّ اللَّـهَ جَامِعُ الْمُنَافِقِینَ وَالْکَافِرِینَ فِی جَهَنَّمَ جَمِیعًا ﴿۱۴۰﴾ (نساء) (و از این پیش، در این کتاب بر شما نازل کرده‌ایم که چون شنیدید کسانى آیات خدا را انکار مى‌کنند و آن را به ریشخند مى‌گیرند با آنان منشینید تا آنگاه که به سخنى دیگر پردازند. وگرنه شما نیز همانند آنها خواهید بود. و خدا همه منافقان و کافران را در جهنم گرد مى‌آورد.)

– وَلَا تَتَّخِذُوا آیَاتِ اللَّـهِ هُزُوًا ﴿۲۳۱﴾ (بقره) (و آیات خدا را به ریشخند مگیرید.)

– وَمَا نُرْسِلُ الْمُرْسَلِینَ إِلَّا مُبَشِّرِینَ وَمُنذِرِینَ ۚوَیُجَادِلُ الَّذِینَ کَفَرُوا بِالْبَاطِلِ لِیُدْحِضُوا بِهِ الْحَقَّوَاتَّخَذُوا آیَاتِی وَمَا أُنذِرُوا هُزُوًا ﴿۵۶﴾ (کهف) و ما پیامبران را نفرستادیم جز آنکه به مردم مژده دهند یا بیم. و کافرانى که مى‌خواهند به نیروى باطل، حق را از میان ببرند جدال مى‌کنند و آیات و هشدارهاى مرا به ریشخند مى‌گیرند.

– ذَلِکَ جَزَاؤُهُمْ جَهَنَّمُ بِمَا کَفَرُوا وَاتَّخَذُوا آیَاتِی وَرُسُلِی هُزُوًا ﴿۱۰۶﴾ (کهف) (همچنین کیفر آنان به سبب کفرشان و نیز بدان سبب که آیات و پیامبران مرا مسخره مى‌کردند، جهنم است.)

– وَإِذَا عَلِمَ مِنْ آیَاتِنَا شَیْئًا اتَّخَذَهَا هُزُوًا أُولَـئِکَ لَهُمْ عَذَابٌ مُّهِینٌ ﴿۹﴾ (جاثیه) (چون چیزى از آیات ما را فراگیرد، به مسخره‌اش مى‌گیرد. اینان در خور عذابى خوارکننده‌اند.)

– ذَلِکُم بِأَنَّکُمُ اتَّخَذْتُمْ آیَاتِ اللَّـهِ هُزُوًا وَغَرَّتْکُمُ الْحَیَاهُ الدُّنْیَا فَالْیَوْمَ لَا یُخْرَجُونَ مِنْهَا وَلَا هُمْ یُسْتَعْتَبُونَ ﴿۳۵﴾ (جاثیه) (و این به کیفر آن است که آیات خدا را به مسخره مى‌گرفتید و زندگى دنیوى شما را بفریفت. پس امروز از این آتش کسى بیرونشان نبرد و کسى عذرشان را نپذیرد.)

– بَلْعَجِبْتَوَیَسْخَرُونَ ﴿۱۲﴾وَإِذَاذُکِّرُوالَایَذْکُرُونَ﴿۱۳﴾وَإِذَارَأَوْاآیَهًیَسْتَسْخِرُونَ﴿۱۴﴾ (صافّات) (تو در شگفت شدى و آنها مسخره مى‌کنند.و چون به آنها پند داده شود، پند نمى‌پذیرند.و چون آیه‌اى ببینند، از یکدیگر مى‌خواهند تا به ریشخندش گیرند.)

– وَلَئِن سَأَلْتَهُمْ لَیَقُولُنَّ إِنَّمَا کُنَّا نَخُوضُ وَنَلْعَبُ ۚقُلْأَبِاللَّـهِوَآیَاتِهِ وَرَسُولِهِ کُنتُمْ تَسْتَهْزِئُونَ ﴿۶۵﴾ (توبه) (اگر از آنها بپرسى که چه مى‌کردید؟ مى‌گویند: ما با هم حرف مى‌زدیم و بازى مى‌کردیم. بگو: آیا خدا و آیات او و پیامبرش را مسخره مى‌کردید؟)

دین (۱ بار)

– یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا الَّذِینَ اتَّخَذُوا دِینَکُمْ هُزُوًا وَلَعِبًا مِّنَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتَابَ مِن قَبْلِکُمْ وَالْکُفَّارَ أَوْلِیَاءَ وَاتَّقُوا اللَّـهَ إِن کُنتُم مُّؤْمِنِینَ ﴿۵۷﴾(مائده) (اى کسانى که ایمان آورده‌اید، اهل کتاب را که دین شما را به مسخره و بازى مى‌گیرند، و نیز کافران را به دوستى برمگزینید. و اگر ایمان آورده‌اید از خدا بترسید.)

پ) راه خدا (۱ بار)

وَمِنَ النَّاسِ مَن یَشْتَرِی لَهْوَ الْحَدِیثِ لِیُضِلَّ عَن سَبِیلِ اللَّـهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَیَتَّخِذَهَا هُزُوًا أُولَـئِکَ لَهُمْ عَذَابٌ مُّهِینٌ ﴿۶﴾ (لقمان) (بعضى از مردم خریدار سخنان بیهوده‌اند، تا به نادانى مردم را از راه خدا گمراه کنند و قرآن را به مسخره مى‌گیرند. نصیب اینان عذابى است خوار کننده.)

ت) نماز (۱ بار)

وَإِذَا نَادَیْتُمْ إِلَى الصَّلَاهِ اتَّخَذُوهَا هُزُوًا وَلَعِبًا ذَلِکَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لَّا یَعْقِلُونَ ﴿۵۸﴾ (مائده) (و چون بانگ نماز کنید آن را به مسخره و بازیچه گیرند، زیرا مردمى هستند که نمى‌اندیشند.)

ث) خداوند (۱ بار)

وَلَئِن سَأَلْتَهُمْ لَیَقُولُنَّ إِنَّمَا کُنَّا نَخُوضُ وَنَلْعَبُ قُلْ أَبِاللَّـهِ وَآیَاتِهِ وَرَسُولِهِ کُنتُمْ تَسْتَهْزِئُونَ ﴿۶۵﴾ (توبه) (اگر از آنها بپرسى که چه مى‌کردید؟ مى‌گویند: ما با هم حرف مى‌زدیم و بازى مى‌کردیم. بگو: آیا خدا و آیات او و پیامبرش را مسخره مى‌کردید؟)

۷ بار نیز، از این مفهوم، بدون تعیین مصداق چیزی که مورد ریشخند قرارگرفته، سخن رفته¬است.

– قُلِ اسْتَهْزِئُوا إِنَّ اللَّـهَ مُخْرِجٌ مَّا تَحْذَرُونَ ﴿۶۴﴾(توبه) )بگو: مسخره کنید، که خدا آنچه را که از آن مى‌ترسید آشکار خواهد ساخت.(

– وَإِذَا لَقُوا الَّذِینَ آمَنُوا قَالُوا آمَنَّا وَإِذَا خَلَوْا إِلَى شَیَاطِینِهِمْ قَالُوا إِنَّا مَعَکُمْ إِنَّمَا نَحْنُ مُسْتَهْزِئُونَ ﴿۱۴﴾ (بقره) )و چون به مؤمنان مى‌رسند، مى‌گویند: ایمان آورده‌ایم. و چون با شیطانهاى خویش خلوت مى‌کنند، مى‌گویند: ما با شما هستیم، ما استهزاکنندگانیم.)

– فَأَصَابَهُمْ سَیِّئَاتُ مَا عَمِلُوا وَحَاقَ بِهِم مَّا کَانُوا بِهِ یَسْتَهْزِئُونَ ﴿۳۴﴾ (نحل) (به کیفر کردار بدشان رسیدند و همان چیزهایى که به ریشخند مى‌گرفتند بر سرشان تاختن آورد.)

– وَبَدَا لَهُمْ سَیِّئَاتُ مَا کَسَبُوا وَحَاقَ بِهِم مَّا کَانُوا بِهِ یَسْتَهْزِئُونَ﴿۴۸﴾ (زمر) (پاداش بد اعمالى که مى‌کردند برایشان آشکار شد و آنچه مسخره‌اش مى‌کردند گرداگردشان را بگرفت.)

– أَن تَقُولَ نَفْسٌ یَا حَسْرَتَى عَلَى مَا فَرَّطتُ فِی جَنبِ اللَّـهِ وَإِن کُنتُ لَمِنَ السَّاخِرِینَ ﴿۵۶﴾ (زمر) (تا کسى نگوید: اى حسرتا بر من که در کار خدا کوتاهى کردم، و از مسخره‌کنندگان بودم.)

– وَبَدَا لَهُمْ سَیِّئَاتُ مَا عَمِلُوا وَحَاقَ بِهِم مَّا کَانُوا بِهِ یَسْتَهْزِئُونَ﴿۳۳﴾ (جاثیه) (اعمال زشتشان در برابرشان آشکار شد و آن چیزى که مسخره‌اش مى‌کردند گرد بر گردشان را بگرفت.)

–  فَاصْدَعْ بِمَا تُؤْمَرُ وَأَعْرِضْ عَنِ الْمُشْرِکِینَ ﴿۹۴﴾إِنَّاکَفَیْنَاکَالْمُسْتَهْزِئِینَ﴿۹۵﴾ (حجر) (به هر چه مأمور شده‌اى صریح و بلند بگو و از مشرکان رویگردان باش.ما مسخره‌کنندگان را از تو باز مى‌داریم.)

استهزاء مقدّسات چه عقوبتی دارد؟

آنچه از آیات به دست می‌آید این است که ریشخندکنندگان را عذاب وعقوبتی در پیش است. در بیشتر موارد به نوع و کیفیت این عذاب اشاره‌ی دقیقی نشده است. هلاک شدن یک قوم، گرفتار شدن به سنّت املاء و استدراج الهی و عذاب در آخرت، بیشترین تکرار را دارند:

الف) گرفتار شدن به سنّت املای الهی (۲ بار)

– اللَّـهُ یَسْتَهْزِئُ بِهِمْ وَیَمُدُّهُمْ فِی طُغْیَانِهِمْ یَعْمَهُونَ﴿۱۵﴾ (بقره) (خداست که آنها را استهزا مى‌کند و وامى‌گذاردشان تا همچنان در طغیان خویش سرگردان بمانند.)

– وَلَقَدِ اسْتُهْزِئَ بِرُسُلٍ مِّن قَبْلِکَ فَأَمْلَیْتُ لِلَّذِینَ کَفَرُوا ثُمَّ أَخَذْتُهُمْ فَکَیْفَ کَانَ عِقَابِ ﴿۳۲﴾ (رعد) (پیامبرانى هم که پیش از تو بودند به استهزا گرفته شدند. من به کافران مهلت دادم، آنگاه همه را فرو گرفتم و آن عقوبت من چه سخت بود.)

ب) هلاک شدن قوم (۲ بار)

– أفَقَدْ کَذَّبُوا بِالْحَقِّ لَمَّا جَاءَهُمْ ۖ فَسَوْفَ یَأْتِیهِمْ أَنبَاءُ مَا کَانُوا بِهِ یَسْتَهْزِئُونَ ﴿۵﴾َلَمْ یَرَوْا کَمْ أَهْلَکْنَا مِن قَبْلِهِم مِّن قَرْنٍ مَّکَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ مَا لَمْ نُمَکِّن لَّکُمْ ﴿۶﴾ (انعام) (چون سخن حق بر آنها عرضه شد، تکذیبش کردند. پس به زودى، خبر چیزهایى که به ریشخندشان مى‌گرفتند به آنها خواهد رسید.آیا ندیده‌اند که پیش از آنها چه مردمى را هلاک کرده‌ایم؟ مردمى که در زمین مکانتشان داده بودیم. آنچنان مکانتى که به شما نداده‌ایم.)

– وَمَا یَأْتِیهِم مِّن نَّبِیٍّ إِلَّا کَانُوا بِهِ یَسْتَهْزِئُونَ ﴿۷﴾فَأَهْلَکْنَا أَشَدَّ مِنْهُم بَطْشًا وَمَضَى مَثَلُ الْأَوَّلِینَ﴿۸﴾(زخرف) (و هیچ پیامبرى بر آنها مبعوث نمى‌شد مگر آنکه مسخره‌اش مى‌کردند.آنها را که از ایشان نیرومندتر بودند هلاک کردیم. و داستان پیشینیان گذشت.)

پ) عذاب اخروی (۳ بار)

– ذَلِکَ جَزَاؤُهُمْ جَهَنَّمُ بِمَا کَفَرُوا وَاتَّخَذُوا آیَاتِی وَرُسُلِی هُزُوًا ﴿۱۰۶﴾ (کهف) (همچنین کیفر آنان به سبب کفرشان و نیز بدان سبب که آیات و پیامبران مرا مسخره مى‌کردند، جهنم است.)

– وَبَدَا لَهُمْ سَیِّئَاتُ مَا عَمِلُوا وَحَاقَ بِهِم مَّا کَانُوا بِهِ یَسْتَهْزِئُونَ﴿۳۳﴾وَقِیلَ الْیَوْمَ نَنسَاکُمْ کَمَا نَسِیتُمْ لِقَاءَ یَوْمِکُمْ هَـذَا وَمَأْوَاکُمُ النَّارُ وَمَا لَکُم مِّن نَّاصِرِینَ ﴿۳۴﴾ذَلِکُم بِأَنَّکُمُ اتَّخَذْتُمْ آیَاتِ اللَّـهِ هُزُوًا وَغَرَّتْکُمُ الْحَیَاهُ الدُّنْیَا فَالْیَوْمَ لَا یُخْرَجُونَ مِنْهَا وَلَا هُمْ یُسْتَعْتَبُونَ ﴿۳۵﴾ (جاثیه) (اعمال زشتشان در برابرشان آشکار شد و آن چیزى که مسخره‌اش مى‌کردند گرد بر گردشان را بگرفت.به آنها گفته شود: امروز فراموشتان مى‌کنیم، همچنان که شما دیدار چنین روزتان را فراموش کرده بودید. جایگاهتان در آتش است و شما را هیچ یاورى نیست.و این به کیفر آن است که آیات خدا را به مسخره مى‌گرفتید و زندگى دنیوى شما را بفریفت. پس امروز از این آتش کسى بیرونشان نبرد و کسى عذرشان را نپذیرد.)

– أُولَـئِکَ لَهُمْ عَذَابٌ مُّهِینٌ ﴿۹﴾مِّنوَرَائِهِمْجَهَنَّمُوَلَایُغْنِیعَنْهُممَّاکَسَبُواشَیْئًاوَلَامَااتَّخَذُوامِندُونِاللَّـهِأَوْلِیَاءَوَلَهُمْعَذَابٌعَظِیمٌ﴿۱۰﴾ (جاثیه) (چون چیزى از آیات ما را فراگیرد، به مسخره‌اش مى‌گیرد. اینان در خور عذابى خوارکننده‌اند.پیش رویشان جهنم است. و مالى که به دست آورده‌اند و کسانى که سواى خداى یکتا به خدایى گرفته‌اند به حالشان سود نکند. ایشان راست عذابى بزرگ. )

چه کسی عذاب و عقوبت خواهدکرد؟

در ۴ موضع، عذاب وعده دادهد­شده مستقیما به خداوند نسبت داده شده است:

– یَحْذَرُ الْمُنَافِقُونَ أَن تُنَزَّلَ عَلَیْهِمْ سُورَهٌ تُنَبِّئُهُم بِمَا فِی قُلُوبِهِمْقُلِ اسْتَهْزِئُوا إِنَّ اللَّـهَ مُخْرِجٌ مَّا تَحْذَرُونَ ﴿۶۴﴾وَلَئِن سَأَلْتَهُمْ لَیَقُولُنَّ إِنَّمَا کُنَّا نَخُوضُ وَنَلْعَبُ ۚ قُلْ أَبِاللَّـهِ وَآیَاتِهِ وَرَسُولِهِ کُنتُمْ تَسْتَهْزِئُونَ ﴿۶۵﴾لَا تَعْتَذِرُوا قَدْ کَفَرْتُم بَعْدَ إِیمَانِکُمْ إِن نَّعْفُ عَن طَائِفَهٍ مِّنکُمْ نُعَذِّبْ طَائِفَهً بِأَنَّهُمْ کَانُوا مُجْرِمِینَ ﴿۶۶﴾ (توبه) (منافقان مى‌ترسند که مباد از آسمان در باره آنها سوره‌اى نازل شود و از آنچه در دل نهفته‌اند با خبرشان سازد. بگو: مسخره کنید، که خدا آنچه را که از آن مى‌ترسید آشکار خواهد ساخت.اگر از آنها بپرسى که چه مى‌کردید؟ مى‌گویند: ما با هم حرف مى‌زدیم و بازى مى‌کردیم. بگو: آیا خدا و آیات او و پیامبرش را مسخره مى‌کردید؟عذر میاورید. پس از ایمان، کافر شده‌اید. اگر از تقصیر گروهى از شما بگذریم گروه دیگر را که مجرم بوده‌اند عذاب خواهیم کرد.)

– وَلَئِنْأَخَّرْنَاعَنْهُمُالْعَذَابَ إِلَى أُمَّهٍ مَّعْدُودَهٍ لَّیَقُولُنَّ مَا یَحْبِسُهُ أَلَا یَوْمَ یَأْتِیهِمْ لَیْسَ مَصْرُوفًا عَنْهُمْ وَحَاقَ بِهِم مَّا کَانُوا بِهِ یَسْتَهْزِئُونَ ﴿۸﴾ (هود) (و اگر چندگاهى عذابشان را به تأخیر بیفکنیم مى‌پرسند: چه چیز مانع آن شده است؟ آگاه باشید چون عذابشان فرا رسد، آن را باز نگردانند، و آنچه مسخره‌اش مى‌کردند آنان را در بر خواهد گرفت.)

– وَرَبُّکَ الْغَفُورُ ذُو الرَّحْمَهِ لَوْ یُؤَاخِذُهُم بِمَا کَسَبُوا لَعَجَّلَ لَهُمُ الْعَذَابَ بَل لَّهُم مَّوْعِدٌ لَّن یَجِدُوا مِن دُونِهِ مَوْئِلًا﴿۵۸﴾(کهف) (روردگارت آمرزنده و مهربان است. اگر مى‌خواست به سبب کردارشان در این جهان بازخواستشان کند، بى‌درنگ به عذابشان مى‌سپرد. اما عذاب را زمانى معین است که چون فرازآید، پناهگاهى نیابند.)

– وَإِذَا رَآکَ الَّذِینَ کَفَرُوا إِن یَتَّخِذُونَکَ إِلَّا هُزُوًا أَهَـذَاالَّذِییَذْکُرُآلِهَتَکُمْوَهُمبِذِکْرِالرَّحْمَـنِهُمْکَافِرُونَ ﴿۳۶﴾ خُلِقَ الْإِنسَانُ مِنْ عَجَلٍ ۚ سَأُرِیکُمْ آیَاتِی فَلَا تَسْتَعْجِلُونِ ﴿۳۷﴾وَیَقُولُونَ مَتَى هَـذَاالْوَعْدُإِنکُنتُمْصَادِقِینَ ﴿۳۸﴾ لَوْ یَعْلَمُ الَّذِینَ کَفَرُوا حِینَ لَا یَکُفُّونَ عَن وُجُوهِهِمُ النَّارَ وَلَا عَن ظُهُورِهِمْ وَلَا هُمْ یُنصَرُونَ ﴿۳۹﴾ (انبیاء) (کافران چون تو را ببینند بى شک مسخره‌ات خواهند کرد، که: آیا این همان مردى است که از خدایانتان به بدى یاد مى‌کند؟ و اینان خود یاد خداى رحمان را منکرند.آدمى شتابکار آفریده شده. آیات خود را به شما نشان خواهم داد، شتاب مکنید.مى‌گویند: اگر راست مى‌گویید، پس آن وعده کجاست؟کافران، آنگاه که نتوانند آتش را از چهره و پشت خویش بازدارند و کسى به یاریشان برنخیزد، خواهند دانست.)

در ۹ موضع، گرفتار عذاب و عقوبت شدن، به عنوان نتیجه‌ی رفتار ریشخندکنندگان آمده است. ازفحوای این آیات و نیز مقایسه با آیاتی که در آنها ‌زمان عذاب وفاعل عذاب‌ذکر شده است، برمی‌آید که این عذاب نیز، عذابی الهی است:

– وَلَقَدِ اسْتُهْزِئَ بِرُسُلٍ مِّن قَبْلِکَ فَحَاقَ بِالَّذِینَ سَخِرُوا مِنْهُم مَّا کَانُوا بِهِ یَسْتَهْزِئُونَ ﴿۱۰﴾قُلْ سِیرُوا فِی الْأَرْضِ ثُمَّ انظُرُوا کَیْفَ کَانَ عَاقِبَهُ الْمُکَذِّبِینَ ﴿۱۱﴾ (انعام) (پیامبرانى را هم که پیش از تو بودند مسخره مى‌کردند. پس مسخره‌کنندگان را عذابى که به ریشخندش مى‌گرفتند فروگرفت.بگو: در روى زمین بگردید و بنگرید که پایان کار تکذیب‌کنندگان چگونه بوده است.)

– فَأَصَابَهُمْ سَیِّئَاتُ مَا عَمِلُوا وَحَاقَ بِهِم مَّا کَانُوا بِهِ یَسْتَهْزِئُونَ ﴿۳۴﴾ (نحل) (به کیفر کردار بدشان رسیدند و همان چیزهایى که به ریشخند مى‌گرفتند بر سرشان تاختن آورد.)

– وَلَقَدِ اسْتُهْزِئَ بِرُسُلٍ مِّن قَبْلِکَ فَحَاقَ بِالَّذِینَ سَخِرُوا مِنْهُم مَّا کَانُوا بِهِ یَسْتَهْزِئُونَ ﴿۴۱﴾ (انبیا) (پیامبرانى را که پیش از تو بودند نیز به مسخره گرفته بودند ولى عذابى که مسخره‌اش مى‌کردند بر سر مسخره‌کنندگان فرود آمد.)

– فَقَدْ کَذَّبُوا فَسَیَأْتِیهِمْ أَنبَاءُ مَا کَانُوا بِهِ یَسْتَهْزِئُونَ﴿۶﴾ (شعراء) (پس تکذیبش کردند. زودا که خبر آن چیزهایى که مسخره‌اش مى‌کردند به ایشان برسد.)

– وَإِذَا رَأَوْکَ إِن یَتَّخِذُونَکَ إِلَّا هُزُوًا أَهَـٰذَاالَّذِیبَعَثَاللَّـهُرَسُولًا ﴿۴۱﴾وَسَوْفَ یَعْلَمُونَ حِینَ یَرَوْنَ الْعَذَابَ مَنْ أَضَلُّ سَبِیلًا﴿۴۲﴾ (فرقان) (چون تو را دیدند مسخره‌ات کردند که آیا این است آن پیامبرى که خدا بر ما مبعوث کرده است؟اگر به خاطر خدایانمان سرسختى نمى‌کردیم نزدیک بود که ما را از پرستششان گمراه کند. چون عذاب را ببینند خواهند دانست چه کسى گمراه‌تر بوده است.)

– وَبَدَا لَهُمْ سَیِّئَاتُ مَا کَسَبُوا وَحَاقَ بِهِم مَّا کَانُوا بِهِ یَسْتَهْزِئُونَ﴿۴۸﴾ (زمر) (پاداش بد اعمالى که مى‌کردند برایشان آشکار شد و آنچه مسخره‌اش مى‌کردند گرداگردشان را بگرفت.)

– فَلَمَّا جَاءَتْهُمْ رُسُلُهُم بِالْبَیِّنَاتِ فَرِحُوا بِمَا عِندَهُم مِّنَ الْعِلْمِ وَحَاقَ بِهِم مَّا کَانُوا بِهِ یَسْتَهْزِئُونَ ﴿۸۳﴾(غافر) (چون پیامبرانشان با دلایل روشن به سویشان آمدند، به دانش خود دلخوش بودند تا آن چیزى که مسخره‌اش مى‌کردند آنها را در میان گرفت.)

– وَمِنَ النَّاسِ مَن یَشْتَرِی لَهْوَ الْحَدِیثِ لِیُضِلَّ عَن سَبِیلِ اللَّـهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَیَتَّخِذَهَا هُزُوًا أُولَـئِکَ لَهُمْ عَذَابٌ مُّهِینٌ ﴿۶﴾ (لقمان) (و برخى از مردم کسانى‌اند که سخن بیهوده را خریدارند تا [مردم را] بى‌[هیچ‌] دانشى از راه خدا گمراه کنند، و [راه خدا] را به ریشخند گیرند؛ براى آنان عذابى خوارکننده خواهد بود.)

– وَیَصْنَعُ الْفُلْکَ وَکُلَّمَا مَرَّ عَلَیْهِ مَلَأٌ مِّن قَوْمِهِ سَخِرُوا مِنْهُ قَالَ إِن تَسْخَرُوا مِنَّا فَإِنَّا نَسْخَرُ مِنکُمْ کَمَا تَسْخَرُونَ ﴿۳۸﴾فَسَوْفَتَعْلَمُونَمَنیَأْتِیهِعَذَابٌیُخْزِیهِوَیَحِلُّعَلَیْهِعَذَابٌمُّقِیمٌ﴿۳۹﴾ (هود) (و [نوح‌] کشتى را مى‌ساخت، و هر بار که اشرافى از قومش بر او مى‌گذشتند، او را مسخره مى‌کردند. مى‌گفت: «اگر ما را مسخره مى‌کنید، ما [نیز] شما را همان گونه که مسخره مى‌کنید، مسخره خواهیم کرد». به زودى خواهید دانست چه کسى را عذابى خوارکننده درمى‌رسد و بر او عذابى پایدار فرود مى‌آید؟)

واکنش پیامبران و مؤمنان به ریشخندکنندگان

در ۶ آیه، به واکنش در برابر این رفتار، امر یا اشاره شده­ است.

۱) قُلْ سِیرُوا فِی الْأَرْضِ ثُمَّ انظُرُوا کَیْفَ کَانَ عَاقِبَهُ الْمُکَذِّبِینَ ﴿۱۱﴾ (انعام) (بگو: «در زمین بگردید، آنگاه بنگرید که فرجام تکذیب‌کنندگان چگونه بوده است؟»)

به محمّد (ص) امر شده­ است که ریشخندکنندگان را به عبرت­ گرفتن از عاقبت پیشینیان دعوت کند.

۲) فَاصْدَعْ بِمَا تُؤْمَرُ وَأَعْرِضْ عَنِ الْمُشْرِکِینَ ﴿۹۴﴾ إِنَّا کَفَیْنَاکَ الْمُسْتَهْزِئِینَ﴿۹۵﴾ (حجر) (پس آنچه را بدان مأمورى آشکار کن و از مشرکان روى برتاب،که ما [شر] ریشخندگران را از تو برطرف خواهیم کرد.)

به محمّد (ص) امر شده ­است که آنچه بدان مأموریت یافته، آشکار کند و از مشرکان روی بگرداند؛ چرا که خداوند خود او را از ریشخندکنندگان کفایت خواهدکرد.

۳) یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا الَّذِینَ اتَّخَذُوا دِینَکُمْ هُزُوًا وَلَعِبًا مِّنَ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتَابَ مِن قَبْلِکُمْ وَالْکُفَّارَ أَوْلِیَاءَ وَاتَّقُوا اللَّـهَ إِن کُنتُم مُّؤْمِنِینَ ﴿۵۷﴾(مائده) (اى کسانى که ایمان آورده‌اید، کسانى را که دین شما را به ریشخند و بازى گرفته‌اند [چه‌] از کسانى که پیش از شما به آنان کتاب داده شده و [چه از] کافران، دوستان [خود] مگیرید، و اگر ایمان دارید از خدا پروا دارید.)

به مؤمنان امر شده ­است که ریشخندکنندگان دین را، ولی خود قرار ندهند.

۴) قُلْ یَا أَهْلَ الْکِتَابِ هَلْ تَنقِمُونَ مِنَّا إِلَّا أَنْ آمَنَّا بِاللَّـهِ وَمَا أُنزِلَ إِلَیْنَا وَمَا أُنزِلَ مِن قَبْلُ وَأَنَّ أَکْثَرَکُمْ فَاسِقُونَ﴿۵۹﴾ قُلْ هَلْ أُنَبِّئُکُم بِشَرٍّ مِّن ذَلِکَمَثُوبَهًعِندَاللَّـهِ مَن لَّعَنَهُ اللَّـهُ وَغَضِبَ عَلَیْهِ﴿۶۰﴾ (مائده) (بگو: «اى اهل کتاب، آیا جز این بر ما عیب مى‌گیرید که ما به خدا و به آنچه به سوى ما نازل شده، و به آنچه پیش از این فرود آمده است ایمان آورده‌ایم، و اینکه بیشتر شما فاسقید؟». بگو: «آیا شما را به بدتر از [صاحبان‌] این کیفر در پیشگاه خدا، خبر دهم؟ همانان که خدا لعنتشان کرده و بر آنان خشم گرفته.)

به محمّد (ص) امر شده­ است که به وصف حال ریشخندکنندگان از اهل کتاب بپردازد و به ایشان نفرین و خشم خداوند را وعده دهد.

۵) وَقَدْ نَزَّلَ عَلَیْکُمْ فِی الْکِتَابِ أَنْ إِذَا سَمِعْتُمْ آیَاتِ اللَّـهِ یُکْفَرُ بِهَا وَیُسْتَهْزَأُ بِهَا فَلَا تَقْعُدُوا مَعَهُمْ حَتَّى یَخُوضُوافِیحَدِیثٍغَیْرِهِ إِنَّکُمْ إِذًا مِّثْلُهُمْ إِنَّ اللَّـهَ جَامِعُ الْمُنَافِقِینَ وَالْکَافِرِینَ فِی جَهَنَّمَ جَمِیعًا ﴿۱۴۰﴾ (نساء) (و البتّه [خدا] در کتاب [قرآن‌] بر شما نازل کرده که: هر گاه شنیدید آیات خدا مورد انکار و ریشخند قرار مى‌گیرد، با آنان منشینید تا به سخنى غیر از آن درآیند، چرا که در این صورت شما هم مثل آنان خواهید بود. خداوند، منافقان و کافران را همگى در دوزخ گرد خواهد آورد.)

به مؤمنان امر شده ­است که با ریشخندکنندگان آیات خدا هم­نشینی نکنند، تا وقتی که در سخن دیگری وارد شوند.

۵) وَیَصْنَعُ الْفُلْکَ وَکُلَّمَا مَرَّ عَلَیْهِ مَلَأٌ مِّن قَوْمِهِ سَخِرُوا مِنْهُ قَالَ إِن تَسْخَرُوا مِنَّا فَإِنَّا نَسْخَرُ مِنکُمْ کَمَا تَسْخَرُونَ ﴿۳۸﴾ فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ مَن یَأْتِیهِ عَذَابٌ یُخْزِیهِ وَیَحِلُّ عَلَیْهِ عَذَابٌ مُّقِیمٌ ﴿۳۹﴾ (هود) (و [نوح‌] کشتى را مى‌ساخت، و هر بار که اشرافى از قومش بر او مى‌گذشتند، او را مسخره مى‌کردند. مى‌گفت: «اگر ما را مسخره مى‌کنید، ما [نیز] شما را همان گونه که مسخره مى‌کنید، مسخره خواهیم کرد». به زودى خواهید دانست چه کسى را عذابى خوارکننده درمى‌رسد و بر او عذابى پایدار فرود مى‌آید؟)

نوح (ع) در پاسخ ریشخندکنندگان، چنین می­‌گوید که به همراه یاران خود، مقابله به مثل خواهند کرد و سپس وعده‌ی عذابی خوارکننده به ایشان می­‌دهد.

جمع­‌بندی و نتیجه­‌گیری

به تمسخر گرفتن آنچه برای مؤمنان مقدّس و محترم و عزیز است، رفتاری است که پیشینه‌ی درازی داشته ­است. تا آنجا که به تصریح قرآن این رویه، از سوی مخالفان و منکران دامنگیر همه‌ی فرستادگان الهی شده ­است. در قرآن سخنی از جریحه‌­دار شدن مؤمنان و خشمگین شدن پیامبران، نیامده ­است. واکنش امر شده در برابر این رفتار نیز همراه با خشم و خشونت و یا تعقیب و تعذیب نیست. تنها به تذکّر دادن و آگاهی بخشیدن و روی­گردانی از رفتار و محفلی که این رفتار در آن صورت گرفته­، امر شده ­است. 

انتهای پیام