آخرین بازمانده جنگل جلگهای
سایت گلشن مهر (گلستان) نوشت، «محمد اسماعیل اسدی، پژوهشگر بین المللی آب و خاک، «جنگل های جلگه ای به جنگل هایی گفته می شود که از ساحل دریا تا ارتفاع ۵۰- ۶۰ متری از سطح دریای آزاد وجود دارد. از نظر اقلیمی، جنگل های جلگه ای با جنگل های کوهستانی متفاوت هستند و به دلیل موقعیت رشته کوه البرز، به محض افزایش ارتفاع، دما کاهش می یابد و محیط سردتر می شود. آب و هوای منطقه جلگه گرم تر و معتدل تر و دوره رشد آن طولانی تر است و سیمای گیاهی متفاوتی در مقایسه با کوهستان دارد.
بهترین نمونه جنگل های جلگه ای در شمال کشور پارک های جنگی نظیر سی سنگان در نوشهر و پارک جنگلی نور در استان مازندران و گیسم در استان گیلان و جنگلهای قرق و دلند در استان گلستان هستند. جنگل های جلگه ای که بخشی از جنگلهای کهن هیرکانی می باشند در گذشته به قدری متراکم بود که بعضی از روستاها نام خود را از نام درختان گرفتند. اما امروزه به علت گسترش شهرسازی و برخی زیاده خواهی های بشر وسعت این جنگلها رو به کاهش است و اگر اقدامات حفاظتی صورت نگیرد در آینده ای نه چندان دور شاهد محو کامل این جنگلها خواهیم بود. هم اکنون دو گونه از ذخیره گاه های جنگلی استان گلستان شامل پارک های قرق و دلند که از مهم ترین مصادیق جنگل های جلگه ای کشور محسوب می شوند به دلیل استفاده بیش از ظرفیت و همچنین حفر چاههای مجاز و غیر مجاز کشاورزی که اکثرا برای کشت شالی مورد استفاده قرار می گیرند در خطر تخریب و محو کامل قرار دارند.
مساحت این جنگل ها کم است و تصرف برای تبدیل به زمین های کشاورزی و گسترش شهرها و روستاها و ویلاسازی و شهرک سازی باعث تخریب آن شده است. در این پارکهای جنگلی منحصر به فرد در استان گلستان به دلیل استفاده بیش از حد و مراجعه بیش از ظرفیت گردشگر و مسافر، خاک عرصه کوبیده و متراکم شده و زادآوری مختل گردیده و گونه های موجود در این پارک ها به علت پایان دیرزیستی و نبود زادآوری، رو به نابودی می روند. در این پارکها به دلیل عدم آگاهی گردشگران از اهمیت حیاتی این جنگلها در تامین اکسیژن و کاهش آلودگی هوا و همچنین بقای بشر، و افروختن آتش روی عرصه با استفاده از خشک دارها و لاشبرگها کوبیدگی خاک به وفور مشاهده می شود.
پارک جنگلی هیرکانی جلگه ای دلند در ۱۱ کیلومتری غرب شهرستان آزادشهر واقع شده است. این پارک پوشیده از درختان با ارزش جنگلهای شمال مانند بلوط، آزاد، افرا و گونه یادگار عصر یخبندان یعنی انجیلی است. حتی میتوان این جنگل را به خاطر وفور درختان آزاد ذخیره گاه ژنتیکی این گونه هیرکانی نامید. در جنگل زیبای جلگه ای دلند خسارت عمده اغلب بر اثر توسعه زمین های کشاورزی به ویژه اراضی شالیکاری است زیرا اکثر جنگل های جلگه ای خاک مناسبی برای تبدیل به شالیزار دارند و به دلیل درآمد زیاد اراضی شالیزاری بدون بسته های مناسب اقتصادی و حمایتهای بالادستی جلوگیری از تبدیل این جنگلها به اراضی شالیزاری کار دشواری می باشد.
توسعه زراعت و شالیکاری و افزایش قاچاق چوب جنگلهای جلگهای دلند را در موقعیتی قرار داده تا شاید ما آخرین نسلی باشیم که جنگل انحصاری جلگه ای «دلند» را میبیند. سهم ایران از جنگلهای جلگهای در دشت و شمال جاده اصلی گرگان مینودشت در گلستان تنها ۶۰۸ هکتار است. اگر از بالا به جنگل «دلند» نگاه کنیم محدودهای محصور در میان شالیزارها را میبینیم که در تابستان حقابه درختان جنگلی این محدوده را می نوشند. چاههای آب مجاز و غیرمجاز کشاورزی میان درختان انجیلی، آزاد و بلوط گم شده است، سه چاه آبی که مردم دلند را سیراب میکنند هم از بالا پیدا نیست.
در عوض در محدوده پیرامونی جنگل، درختانی با برگهای رنگارنگ درخت انجیلی را میبینید، اینها همان درختان یادگار عصر یخبندان و بازمانده دوران سوم زمین شناسی یعنی ژوراسیک هستند، با پایین رفتن سطح آب، ریشهها تلاششان برای سیراب کردن درخت بیثمر مانده است. «دلند» درحال تبدیل شدن به جنگلی مخروبه است و با پایان عمرش، ایران برای همیشه این محدوده از جنگلهای جلگهای خود را از دست خواهد داد. در قسمت شمال جاده گرگان-مشهد هیچ جنگل جلگهای جز «دلند» باقی نمانده است. همزمان با محو جنگل، حیات جانوری نیز از این منطقه رخت بر بسته است. این جنگل سمداران خود را از دست داده و ارتباطش با جنگلهای بالادست قطع شده است.
حیواناتی که قصد عبور از جاده را دارند، اغلب در اثر تصادفات رانندگی از بین میروند، تنها پرندگان که قدرت پرواز دارند باقی ماندهاند. زمانی که یک جنگل فون یا حیات جانوری خود را از دست بدهد، قطعا دچار ناپایداری شده و بقای خود را از دست خواهد داد و قادر به خدمات کامل اکوسیستمی تعریف شده خود نخواهد بود. تنها قاچاق چوب نیست که بلای جان «دلند» شده، شالیزارها و زراعت هم آب این محدوده را به درون خود میکشد. «در جنگل چاه شرب حفر شده که آب را از دسترس درختان خارج میسازد و آنها را در برابر آفات و بیماریها آسیبپذیر میکند». در همین مقوله پیشنهاد می شود که باید برای جنگل جلگه ای دلند که تنها جنگل جلگه ای شمال بزرگراه سراسری گرگان مشهد است شناسنامه تهیه شده و ثبت ملی گردد و همچنین به خوبی محافظت شود زیرا از بین رفتن این جنگل نه تنها به معنای نابودی گیاهان است بلکه حیات جانورانی که در آن زندگی می کنند نیز مختل می شود و ممکن است به انقراض نسل برخی از جانوران بینجامد.
یکی از راهکارهای بهبود وضعیت «دلند» به نظر کنشگران محیط زیست، ثبت ملی این محدوده بهعنوان تنها بازمانده جنگلهای جلگهای ایران در شمال جاده گلستان به مشهد است. ما با یک فاجعه زیست محیطی مواجه هستیم. باید دست اندرکاران امور آب، محیط زیست، منابعطبیعی و جهادکشاورزی استان بررسی و رسیدگی لازم به الگوی کشت اهالی و چاههای آب را در راس امور خود قرار دهند. فقر اقتصادی و فرهنگی باعث قطع گسترده درختان گردیده است. اگر این محدوده ثبت ملی شود، میتوان روی برندسازی و توسعه اکوتوریسم و توانمندسازی اقتصادی پایدار اهالی منطقه سرمایه گذاری و فعالیت نمود در غیر اینصورت، همه عوامل مخرب در نهایت «دلند» را از بین میبرند، حتی همین الان هم برخی به آن، عنوان جنگل مخروبه دادهاند.
«دلند» بهعنوان جنگل جلگهای بازمانده از تخریبها و جزئی از جنگلهای هیرکانی می باشد. امروزه شرایط ناراحتکنندهای بر آن حاکم است و برخی اهالی روستای اطراف جنگل دخل و تصرف زیادی در این محدوده دارند. اهالی درختهای انجیلی، آزاد و بلوط را قطع میکنند و بهعنوان چوب به دلالان میفروشند. یکی از مهمترین دلایل قاچاق چوب در گلستان وضعیت اقتصادی مردم بومی و دسترسی راحت افراد ساکن در حاشیه عرصههای جنگلی به درختان می باشد. اگر نمیخواهیم این جنگل ارزشمند در سالهای آتی نابود شود، باید سریعتر برای بقای آن فکری کنیم. ایران دارای ۱۴ میلیون هکتار جنگل است که حدود ۲ میلیون هکتار آن در شمال کشور واقع است.
قدمت جنگل های باستانی هیرکانی ایران به بیش از پنجاه میلیون سال قبل برمی گردد و دارای ۹۰ گونه درختی و ۲۱۱ گونه درختچه ای و هزار و ۵۵۸ گونه علفی و بوته ای است. مساحت این عرصه های جنگلی در حدود یک درصد جنگل های اروپاست ولی تعداد گونه های آن ۱۶ درصد گونه های موجود در کل قاره اروپاست. این مقایسه ها نشان می دهد جنگل های هیرکانی در شمال ایران با وجود مساحت کم، تنوع گونه ای بسیار زیادی دارد و از این نظر و به دلیل تنوع زیستی و گستردگی ذخایر ژنتیکی، شایسته حفاظت بیشتر و تحقیقات زیادی است. جنگل های هیرکانی بخشی از ثروت بزرگ جهانی هستند که در سال ۲۰۱۹ به عنوان میراثطبیعی جهانی در سازمان یونسکو ثبتگردیدهاند و اکنون میراثی برای تمام جهانیان محسوب میشوند و نگهداری و محافظت از آنها مسئولیتی بزرگ برای تک تک شهروندان کشور عزیزمان ایران است.»
انتهای پیام
