یک گام کوچک به سمت عقلانیت
محمد فاضلی، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی در یادداشتی تلگرامی با عنوان « یک گام کوچک به سمت عقلانیت» نوشت:
مملکت بهتر ساختن، خون دل خوردن و صبر بسیار می‌طلبد. یک نمونه‌اش را خدمت شما توضیح می‌دهم.
داخل یکی از مصوبات دولت به تاریخ ۴/۴/۱۳۹۹ نوشته شده است: «دستگاه‌های اجرایی و مجریان برنامه‌های کلان توسعه‌ای موظفند گزارش‌های نهایی‌شده مطالعات پیوست اجتماعی برنامه‌های مشمول این آیین‌نامه را به همراه کلیه اسناد و مدارک و داده‌های پشتیبان با رعایت قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات – مصوب ۱۳۸۷ – و آیین‌نامه اجرایی آن، پیش از اجرای برنامه کلان توسعه‌ای به مدت حداقل ۶۰ روز بر روی تارنمای مربوطه قرار دهند.»
معنای این مصوبه و ماده روی زمین واقعیت چیست؟ یعنی دولت مکلف شده است اگر می‌خواهد هدفمندی یارانه‌ها، مسکن مهر، طرح تحول سلامت، افزایش قیمت بنزین، ساخت بزرگراه، احداث پالایشگاه، توسعه میدان نفتی، ساخت سد، نیروگاه، شبکه آبیاری، بازسازی بافت فرسوده و … را انجام دهد، باید «پیش از اجرا» اثرات اجتماعی آن‌را طبق مقررات و ضوابطی که در آئین‌نامه ذکرشده، مطالعه کرده و نتیجه مطالعه را به مدت ۶۰ روز روی اینترنت منتشر کند تا عموم مردم نتایج اجتماعی آن‌را مشاهده کنند.
راحت به این نقطه نرسیدیم، الان هم که رسیدیم به راحتی اجرا نخواهد شد. چند دهه است دولت‌ها و بخش خصوصی در ایران ما سیاست‌هایی وضع و طرح‌هایی اجرا، می‌کنند که علی‌رغم برخی فوایدشان، خسارت‌هایی هم به جامعه می‌زنند. شماری هم جز خسارت نداشته‌اند. خواسته متخصصان و دلسوزان کشور در همه این سال‌ها آن بوده که واضعان سیاست‌ها، مجریان طرح‌ها و برنامه‌ها، قبل از اجرا، اثرات اجتماعی سیاست‌ها، برنامه‌ها و طرح‌ها را ارزیابی کرده، به اطلاع عموم برسانند و عقلانی عمل کنند.
حوزه تخصصی انجام این گونه مطالعات در جهان «ارزیابی تأثیر اجتماعی» (Social Impact Assessment – SIA) خوانده می‌شود. انجمن بین‌المللی تخصصی (International Association for Impact Assessment – IAIA) در این زمینه هم وجود دارد.
روشن شدن عواقب ناخوشایند سیاست‌ها، برنامه‌ها و طرح‌ها از یک سو و مطالبه نخبگان و جامعه برای عقلانی‌تر شدن اقدامات دولت و بخش خصوصی، در نهایت در بندی از قانون برنامه ششم توسعه بروز یافت. دولت مکلف شد آئین‌نامه تدوین پیوست اجتماعی برای طرح‌های توسعه را تدوین کند.
تدوین این آئین‌نامه تا تصویب آن قریب دوونیم سال طول کشید، اما در نهایت آئین‌نامه تهیه پیوست اجتماعی برای سیاست‌ها و طرح‌ها در تاریخ ۴/۴/۱۳۹۹ در دولت تصویب و ابلاغ شد (فایل پیوست). این آیین‌نامه مشخص می‌کند که باید برای هر سیاست یا اقدامی که «برنامه کلان ملی»، «برنامه کلان توسعه‌ای» یا «برنامه کلان محلی» تلقی شود، پیوست اجتماعی نیز تهیه گردد.
من توهم ندارم و خوش‌خیالانه فکر نمی‌کنم با این آئین‌نامه، ارزیابی اجتماعی همه سیاست‌ها و طرح‌ها انجام می‌شود و از این به بعد شاهد کارهای دور از خرد نخواهیم بود؛ اما حالا سندی داریم که دولت را موظف می‌کند کارهایش را با خرد اجتماعی بسنجد و عاقلانه‌تر تصمیم بگیرد. سندی داریم که به مردم حق می‌دهد از مجریان سیاست‌ها، برنامه‌ها و طرح‌ها عقلانیت بیشتری طلب کنند. امیدوارم به اندازه کافی کنشگران، فعالان اجتماعی، سمن‌ها، رسانه‌ها و ذینفعانی داشته باشیم که به استناد همین آئین‌نامه، سطح بالاتری از خرد و عقل را مطالبه کنند.
چند دهه برای واداشتن قدرت سیاسی به مکتوب کردن بدیهیات عقلانی؛ و قریب دوونیم سال برای تصویب این مکتوب زمان صرف شد. این همان خون دل خوردن برای کسب یک موفقیت کوچک است. مطالبه‌گری ما می‌تواند کاری کند که تحقق عقلانیت بدیهی، چند دهه طول نکشد و زمان کمتری برای آن صرف شود.
شماری از کسانی را که برای رسیدن به این آئین‌نامه تلاش کردند از نزدیک می‌شناسم و با هم همکاری کرده‌ایم. کسب یک #موفقیت_کوچک حاصل زحمت آن‌ها و هزاران انسانی است که در چند دهه گذشته برای رسیدن به این نقطه تلاش کردند، خسته نباشند.
انتهای پیام
