خلیج فارس و بحران آب!

روزنامه اعتماد در چاپ شماره ۵۵۷۰ خود نوشت:

توسعه همکاری‌های منطقه‌ای در زمینه آب و محیط‌زیست برای ایران و کشور‌های حاشیه خلیج فارس حیاتی است. ایران و کشور‌های همسایه حاشیه خلیج فارس با چالش بزرگ بحران دسترسی به آب و از بین رفتن سفره‌های آب زیرزمینی مواجهند. ایران، با این کشور‌ها در زمینه همکاری‌های محیط زیستی، سابقه عضویت در سازمان منطقه‌ای حفاظت از محیط زیست دریایی (ROPME) را دارد . این سازمان منطقه‌ای در سال ۱۹۷۸ تحت برنامه اقدام کویت (KAP) برای حفاظت از مناطق دریایی مشترک بین بحرین، ایران، عراق، کویت، عمان، قطر، عربستان سعودی و امارات تاسیس شد. در چارچوب KAP، کشورهای شرکت کننده ملزم به تنظیم منابع آلودگی دریایی هستند و تشویق به پیگیری سیاستی و همکاری علمی هستند. در حالی که این سازمان مبنایی برای همکاری بین این کشورهای مختلف ایجاد می‌کند، واقعیت‌های سیاسی و ژئوپلیتیک شرایط متفاوتی برای رسیدگی به چالش‌های محیط زیستی در طی ۴۵ سال اخیر ایجاد کرده است. بودجه ناکافی، تبادل ناکافی اطلاعات، قطع برنامه‌های این سازمان به دلیل جنگ و درگیری‌های منطقه‌ای از چالش‌های این موضوع بوده است. برای رسیدگی به طیف وسیعی از چالش‌های زیست محیطی پیش روی این کشورها، همکاری‌های زیست‌محیطی باید فراتر از حفظ محیط زیست دریایی گسترش یابد. به اشتراک‌گذاری داده‌های منطقه‌ای جامع در مورد آلودگی، آبراه‌ها، توفان‌های گرد و غبار و سایر نگرانی‌های محیط زیستی بین دولت‌ها به سیاست‌گذاری، و تحقیقات علمی کمک می‌کند. در این میان در کشورهای جنوب خلیج فارس، عربستان سعودی بزرگ‌تر و ثروتمند‌تر از سایر کشور‌های عربی است.  به دلیل بحران آب در سال ۲۰۱۸، عربستان سعودی برنامه توسعه کشاورزی خود را که در دهه ۱۹۷۰ آغاز شده بود، متوقف کرد. این کشور برای کشت گندم به استفاده از آب‌های زیرزمینی متکی بود. پایان این برنامه نشان می‌دهد که سعودی‌ها متوجه شدند که آب‌های زیرزمینی خود را تخلیه می‌کنند.  توسعه بخش آب عربستان سعودی نقش کلیدی در اطمینان از تامین تقاضای فزاینده برای زیرساخت‌های آب آشامیدنی و فاضلاب ایفا می‌کند. توسعه اقتصادی، رشد مداوم جمعیت، شهرنشینی سریع و افزایش تقاضا برای آب و انرژی، یک چالش زیست‌محیطی بزرگ برای کشور است. بودجه سال ۲۰۲۲ دولت عربستان سعودی برای بخش آب، ۱۴.۴ میلیارد دلار بود. انتظار می‌رود تا ۲۰۳۰، جمعیت عربستان سعودی به بیش از ۴۰ میلیون نفر افزایش یابد. این کشور از دهه ۱۹۵۰ برای اطمینان از دسترسی مردم به منبع قابل اطمینان آب آشامیدنی، به آب شیرین شده متکی بوده است. بیشتر آب‌های زیرزمینی که کمتر از ۴۰ درصد منابع آبی کشور را تشکیل می‌دهند، برای مصارف کشاورزی استفاده شده است. هدف‌های راهبرد ملی آب عربستان سعودی عبارتند از: تضمین دسترسی مستمر به مقادیر کافی آب سالم در شرایط عادی و در شرایط اضطراری، افزایش مدیریت تقاضای آب در همه کاربری‌ها؛ ارایه خدمات آب و فاضلاب مقرون به صرفه و با کیفیت بالا؛ حفاظت و بهینه سازی استفاده از منابع آب و حفظ محیط زیست محلی به نفع جامعه عربستان و تضمین رقابت‌پذیری بخش آب از طریق ترویج حکمرانی موثر، مشارکت بخش خصوصی، بومی سازی قابلیت‌ها و نوآوری.
بر اساس این برنامه راهبردی تا سال ۲۰۳۰ هدف گذاری شده که ۹۰ درصد تقاضای آب عربستان سعودی را با استفاده از آب شیرین‌کن و ۱۰ درصد با استفاده از آب‌های زیرزمینی و سطحی تامین کنند. بر اساس تقاضای آب شهری موجود و تامین آب متعهد، کارخانه‌های جدید نمک‌زدایی شهری برای غلبه بر کمبود آب ۴.۵ میلیون متر مکعب در روز مورد نیاز خواهند بود.  در مجموع ۸.۴ میلیون متر مکعب در روز افزایش ظرفیت تصفیه فاضلاب تا سال ۲۰۲۳ برای دستیابی به اهداف تصفیه فاضلاب عربستان سعودی مورد نیاز است. برای کاهش بیشتر نشت و ضایعات، عربستان سعودی قصد دارد تا سال ۲۰۴۰ بیش از ۹۰ درصد از آب خود را مجدداً استفاده کند، این میزان در سال ۲۰۲۳ حدود ۶۵ درصد است.  اندازه‌گیری آب‌های زیرزمینی از فضا با استفاده از ماهواره‌هایی مانند ماهواره «بازیابی گرانش و سنجش اقلیم Gravity Recovery and Climate Experiment » ناسا (GRACE) امکان‌پذیر است. این ماهواره با اندازه‌گیری گرانش زمین، جابه‌جایی آبها، ذوب شدن یخ‌ها و افزایش سطح اقیانوس‌ها را کنترل می‌کنند. هرگاه آب زیرزمینی کمتر باشد، جرم کمتری نیز وجود دارد و ماهواره‌ها این اطلاعات را گزارش می‌کنند. ناسا برای اولین بار در سال ۲۰۰۲ مجموعه‌ای از ماهواره‌ها به نام GRACE را پرتاب کرد. با این حال، ماهواره GRACE داده‌هایی برای مدیریت آب محلی ارایه نمی‌کند. 

برای این کار به چاه‌های مشاهده محلی نیاز است که باید توسط کارکنان آموزش دیده به‌طور منظم نظارت شوند. این موضوع آنها را به گزینه‌ای غیرقابل اجرا در برخی مکان‌ها تبدیل می‌کند.
سوال این است که اگر هیچ کس واقعاً نداند هنوز چقدر آب زیرزمینی وجود دارد و در عین حال استفاده از آن در حال افزایش است، آیا احتمال تمام شدن آب در خاورمیانه وجود دارد؟ به نظر می‌رسد اطلاعات اخیری که توسط ماهواره‌های GRACE گرفته شده است نشان می‌دهد که آب‌های زیرزمینی خاورمیانه در دهه گذشته به میزان قابل توجهی کاهش یافته است. سازمان ملل گزارش داده است که بسیاری از سفره‌های آب زیرزمینی محلی در حال حاضر با سرعتی سریع‌تر از قابل پر شدن مصرف می‌شوند. سیستم‌های درگیر شامل رودخانه‌ها یا تالاب‌های مجاور، اکوسیستم‌های مرتبط، بارندگی و خطوط ساحلی و همچنین فشارهای ناشی از شوری و آلودگی بر آبهای زیرزمینی اثر می‌گذارند. تعیین سطح دقیق آب زیرزمینی بسیار دشوار است چراکه آب به مرزهای ملی محدود نمی‌شود. ۴۳ آبخوان فرامرزی در این منطقه وجود دارد. اما تنها تعداد کمی از کشورهای خاورمیانه بر اساس گزارش سال ۲۰۲۱ مدیریت «کافی» آب‌های زیرزمینی دارند. اگر یک کشور مقدار زیادی آب زیرزمینی استخراج می‌کند، و کشورهای دیگر که در آن سفره شریکند، به همان میزان استخراج نمی‌کنند، تشخیص مقدار آب مصرفی و سهم کشورها بسیار سخت است. در یک سفره آبی مشترک، از حدود ۶۵۰۰ چاه، تقریبا نیمی توسط لیبی بهره‌برداری می‌شود و آب را از حوضه خارج می‌کنند، در حالی نیم دیگر به تونس و الجزایرتعلق دارد. بر اساس پیمان‌ها و همکاری‌های منطقه‌ای امید می‌رود که حتی کشورهایی که در سطح دوجانبه سیاسی چندان با هم سازگار نیستند در مورد مدیریت آب دور یک میز خواهند نشست. درک تعادل بین برداشت از آب زیرزمینی و تغذیه‌های مختلف با گذر زمان باید پاسخی فراهم کند برای نحوه پایداری در استفاده از آب . همچنین این چالش که آیا خطر پایان آب‌های زیرزمینی واقعی است، با چالش ایجاد تعادل بین منافع کوتاه‌مدت و اغلب خصوصی با منافع بلندمدت، اجتماعی و محیط زیستی مرتبط است.

انتهای پیام