تحلیلی درباره‌ی دستور رهبری به سازمان انرژی اتمی

همان‌طور که می‌دانید سو SWU مخفف Separative Work Unit در واقع میزان قدرت جداسازی  ایزوتوپ اورانیوم ۲۳۸ از ایزوتوپ اورانیوم ۲۳۵ است. به دلیل این‌که انرژی اتمی از اتم اورانیوم ۲۳۵ به‌دست می‌آید. اما به‌خاطر آن‌که بیش از۹۹ و سه دهم درصد از سنگ  اورانیوم از ایزوتوپ ۲۳۸ تشکیل شده لازم است در فرایند پیچیده‌ای درصد اورانیوم ۲۳۵ افزایش پیدا کند. به این منظور  سنگ اورانیوم برای ان‌که قابل بهره‌برداری شود نیاز دارد به اکسید اورانیوم تبدیل شود که به کیک زرد مشهور است (U3O8). بعد از آن‌که کیک زرد تولید شد، به کارخانه برده می‌شود تا به یکی از فراورده‌های اورانیوم یعنی گاز هگزو فلوراید اورانیوم (UF6) تبدیل شود. این گاز آماده تزریق به سانتریفیوژ می‌شود که در هر دقیقه ده هزار دور می‌چرخد تا ایزوتوپ‌های سنگین‌تر یعنی ۲۳۸ از ایزوتوپ‌های سبک‌تر یعنی ۲۳۵ که در بالا قرار می‌گیرند جداسازی شود. به این اقدام اصطلاحا غنی‌سازی اورانیوم می‌گویند. چون وقتی ایزوتوپ‌های ۲۳۵ درصدشان بیش‌تر می‌شود این امکان را پیدا می‌کنند که در کارخانه دیگری به قرص‌های هسته‌ای یا همان سوخت مناسب راکتور هسته‌ای تبدیل شوند. برای تولید برق اتمی در راکتور آب سبک (آب معمولی ) لازم است درصد ایزوتوپ‌های اورانیوم ۲۳۵ به حداقل ۳ الی ۴ درصد برسند تا بشود آن‌ها را از طریق شکافت هسته اتم ۲۳۵ تبدیل به انرژی برق کرد. در راکتورهای آب سنگین (O D2) یا همان دوتریوم نیاز به اورانیوم غنی شده نیست و با اورانیوم طبیعی هم می‌شود فرایند تولید انرژی را انجام داد که موضوع بحث ما در این‌جا نیست اما خیلی اهمیت دارد. برای اطلاعات بیشتر در این مورد می‌توانید به نشانی زیر در سایت آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای بروید:

https://www.iaea.org/newscenter/multimedia/videos/inspecting-the-nuclear-fuel-cycle

http://www.world-nuclear.org/information-library/nuclear-fuel-cycle/conversion-enrichment-and-fabrication/uranium-enrichment.aspx

خوشبختانه دانشمندان ایرانی توانستند تمام این مراحل را که “چرخه سوخت هسته ای” می گویند با موفقیت انجام دهند و بومی سازی کنند. حالا سئوال این است که این عدد ۱۹۰ هزار سو از کجا آمده است. در واقع برآورد مورد نیاز ایران برای تامین سوخت راکتور بوشهر است که سالانه هزار مگاوات برق تولید می کند. برای تولید این میزان برق در سال در حدود ۵۰ تن اورانیوم غنی شده به میزان سه ممیز ۶۷ صدم درصد مورد نیاز است .

روسیه طبق تعهدی که  تا سال ۲۰۲۱ دارد سوخت راکتور بوشهر را خودش تامین می کند بنابراین ایران از سال ۲۰۲۱ به بعد  اگر خودش بخواهد سوخت هسته ای بوشهر را باید تامین کند در نتیجه به چنین میزان از اورانیوم غنی شده نیاز دارد .

حالا سئوال بعدی این است که چه تعدادی از سانتریفیوژها می توانند ۱۹۰ هزار سو قدرت غنی سازی داشته باشند؟ اگر ملاک ما سانتریفیوژهای در حال کار آی آر یک باشد که به ۱۹۰ هزار سانتریفیوژ نیاز داریم چون هر کدام حدود یک تا یک ممیز دو دهم سو قدرت غنی سازی دارند اما اگر ملاک ما پیشرفته ترین سانتریفیوژ تولید شده در ایران یعنی آی آر ۸ باشد به ۹۵۰۰ سانتریفیوژ نیاز داریم چرا که هر کدام از آنها بین ۲۰ تا ۲۴ سو قدرت غنی سازی دارند.

اما سئوال مهم بعدی این است که آیا ما منابع کافی برای تامین اورانیوم مورد نیاز در داخل کشور برای آغاز چنین روندی داریم ؟ پاسخ به این سئوال بر می گردد به اینکه منابع دو معدن ثبت شده ایران در زاغند یزد و گچین بندرعباس را براورد داشته باشیم . براوردهای سازمان انرژی اتمی نشان می دهد که ایران این توان را دارد اما اگر بخواهد ادامه دهد در بلند مدت نیاز به واردات سنگ اورانیوم یا اکسید اورانیوم (کیک زرد) خواهد داشت یا آنکه مناطق تحت اکتشاف در داخل کشور برای تامین سنک اورانیوم  باید به نتیجه برسد.

بنابراین می بینیم با توجه به آنکه کشور فعلا تا سال ۲۰۲۱ نیاز به تولید چنین مقداری از اورانیوم غنی شده ندارد و نیز با در نظر گرفتن محدودیت های موجود در تامین داخلی سنگ اورانیوم در طولانی مدت و همچنین با درک این واقعیت که ایران برای ساخت سانتریفیوژهای مورد نیاز تا سقف ۱۹۰ هزار سو به چند سال وقت نیاز دارد . می توان نتیجه گرفت هدف اعلام شده در باره ۱۹۰ هزار سو برای چند سال آینده است و در حال حاضر امکانات کشور باید بسیج شود که به چنین هدفی دست یابد.

ادامه همکاری با آژانس بین المللی انرژی هسته ای،  به ایران این امکان را می دهد که در شرایط بدون تحریم هسته ای بهتر و راحتر به چنین هدفی برسد . اما خروج ایران از برجام و شاید قطع همکاری با آژانس کار را برای ایران دشوار می کند. هم از جنبه حقوقی یعنی بازگشت قطعنامه ها و هم از جهت فنی یعنی تامین ملزومات لازم برای رسیدن به هدف ۱۹۰ هزار سو . به همین دلیل است که آقای صالحی سه بار تاکید می کند خدای نکرده اگر از برجام خارج شویم …..

اینها توضیحات فنی در باره امکان دستیابی به ۱۹۰ هزار سو بود. اما از بعد تحلیل سیاسی این موضوع باید به این پرسش اساسی پاسخ داده شود  که اصولا چرا در شرایط فعلی این مساله مطرح  شد ؟ برای پاسخ دقیق به این سوال  در جای خود باید بررسی تفصیلی ارائه شود . فقط در اینجا به این توضیح مختصر اکتفاء می کنم که به نظر می رسد این مساله صدور مجوزی باشد برای آنکه مذاکره کنندگان ایران در مذاکرات آتی با اتحادیه اروپا به طرف مقابل بگویند دورنمای ما در صورتی که به توافق نرسیم کجا خواهد بود . طرف مقابل هم می داند چرخه هسته ای در ایران بومی شده است و دستیابی به ۱۹۰ هزار سو کار دشواری برای ایران در چند سال آینده نیست.

انتهای پیام