حق خواهی زنان از شهرهای مردانه

«آزاده بهشتی»، روزنامه نگار و کارشناس شهری در یادداشتی که امروز در روزنامه شرق منتشر شد و نوشت: سیزده در باور عمومی عدد نحسی است اما معاونت برنامه‌ریزی و توسعه شهری شهرداری تهران در تازه‌ترین گزارش خود از آنچه در آینده برای تهران خواهد افتاد، پایتخت ۱۴۱۰ را شهری زنانه پیش‌بینی کرده‌است. تا ۱۳ سال آینده شهرهای ایران از جمله تهران شکل زنانه‌ای به خود می‌گیرد. این درحالی است که موجودیت فیزیکی و اجتماعی شهرها امروزه تعلق کمتری به زنان دارد و کمتر متناسب با مشارکت زنان شکل‌گرفته‌است. سهم کمرنگ زنان از شهر لابه‌لای آلودگی هوا، ترافیک، زشتی ساختمان‌ها و کمبود فضای شهری مناسب گم شده‌است این در حالی که اگر این حق برای آنها در نظرگرفته‌شود نه تنها مشکلات شهری کمتر می‌شود که به یک مولفه مهم در پیشرفت شهری که همان “حق شهر یا حق شهروندی”است، رسیده ایم.

به جرات می‌توان گفت انحصار فضاهای شهری در اختیار مردان است و نادیده گرفتن زنان در طراحی شهری پیامدهای به دنبال داشته که حضور آنها را در شهر کمرنگ کرده و حق زنان به شهر را غیرممکن یا دشوار ساخته است.

لوفِور، جامعه‌شناس و فیلسوف”حق به شهر” را یک حق جمعی مربوط به یک مکان معین می‌داند که شامل همه می‌شود. این حق به عنوان یکی ازاجزاء بیانیه حقوق بشر و به عنوان یک حق اساسی در قانون اساسی کشورهایی که قائل به این حقوق هستند، وارد شده‌است. خود لوفِور آن را “حق به زندگی شهری” می‌نامد.

“حق به شهر” برای زنان یکی از مسائلی است که اخیراً در جغرافیای فمینیستی و ادبیات شهری با توجه به نظریه لوفِور مورد توجه قرار گرفته است. اینکه موجودیت فیزیکی و اجتماعی شهر تعلق کمتری به زنان دارد و شهر کمتر متناسب با مشارکت زنان شکل گرفته است باعث شد تا زنان با فکر به دست گرفتن اداره شهر سهم خود را ماهیت مردانه شهرها پس بگیرند.

ورود کمرنگ زنان به فضاهای شهری با استفاده از هنر، فیلم، داستان نویسی و فعالیت‌های رسانه ای آغاز شد و به اعلام آمادگی برای اداره شهر به عنوان شهردار انجامید. آمارهای معاونت برنامه ریزی و  توسعه شهری شهرداری تهران از وضعیت زنان در آموزش عالی کشور نشان از تلاش آنها برای حضور در جامعه و ورود به بازار کار می‌دهد، در سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۴ حضور زنان در مقاطع تخصصی و حرفه ای نسبت به سال های گذشته در مقایسه با مردان رشد مثبتی داشته است.

نگاهی به وضعیت اقتصادی زنان در گزارش این معاونت نیز جالب است؛ نرخ مشارکت اقتصادی زنان در بازار کار رسمی و به تبع آن نرخ رشد تعداد زنان بیمه شده افزایش یافته به طوری که نرخ رشد زنان بیمه شده در پنج سال اخیر برابر ۵/۱۵ درصد و مردان بیمه شده برابر ۴/۴ درصد است: این موضوع باعث شده که نسبت جنسی بیمه شدگان کاهش یافته و از ۲/۱۷ در سال ۱۳۶۴ به ۴/۴ در سال ۱۳۹۲ تغییر یابد.

این گزارش نگاهی هم به حضور زنان در عرصه های مختلف شهری و اجتماعی دارد. نتایج منتشر شده در این گزارش حکایت از آن دارد که ۳/ ۶ درصد زنان، سالی چند بار و پنج درصد آنها ماهی یک بار به قهوه خانه و ۱۲ درصد زنان ماهی یک بار به کافی شاپ می‌روند. همچنین ۲۲ درصد زنان نیز ماهی چند بار به پارک می‌روند و ۲۱ درصد آنها ماهی چند بار به قصد گردش و قدم زدن در بازار و خیابان از خانه خارج می‌شوند و جالبتر اینکه ۵/ ۹ درصد زنان سالی یک بار به بازدید از مکان‌های حیات وحش می‌روند.

مقایسه میانگین‌های ارائه شده در این گزارش نشان می‌دهد استقبال زنان شهر تهران از فعالیت‌های فراغتی بالارفته است. از سوی دیگر طبق آمار سرشماری در ایران در سال های ۱۳۷۵ تا ۱۳۸۵ بیشترین درصد مهاجرت‌های درون مرزی زنان در ایران به شهر تهران اختصاص دارد. همین آمار نشان می‌دهد زنانی که آموزش بیشتری دید‌ه‌اند تمایل بیشتری به این مهاجرت داشته‌اند. به همین دلیل اکنون شهر تهران با نوعی تمرکز سرمایه انسانی زنانه نیز روبه روست این امر خود از جمله عواملی است که موجب گسترش حضور و مشارکت زنان در فضاهای شهری تهران شده‌است.

در حال حاضر از یکهزار و ۲۰۰ شهر کشور تنها ۵ زن سکان اداره شهرها را در اختیار دارند. یک زن در خوزستان شهردار شده و ۲ زن در استان سیستان‌وبلوچستان؛ ۲ زن نیز در تهران شهردار منطقه هستند.

نخستین شهردار زن ایران “زهرا صدراعظم نوری” بود که در سال ۱۳۷۵ با حکم غلامحسین کرباسچی شهردار وقت تهران به مسند شهرداری منطقه ۷ تهران نشست. او آن موقع ۳۴ ساله بود. در جهان نیز اوضاع بهتر از ایران نیست با این وجود از پاریس تا رم و بیت‌لحم تا بغداد، موجی از شهرداران زن سرکار آمده‌اند و گمانه‌زنی‌های قدیمی را درباره چیزی که برای شهرها مهم است، تغییر داده‌اند. اخرین شهردار زن، شهردار شهر رم ایتالیا ویرجینیا راجی ایران‌تبار است که با رأی مستقیم مردم رم، شهردار منتخب کهن‌ترین و تاریخی‌ترین پایتخت دنیا شد .

وقتی از مگان بِری، شهردار نشویل در ایالت تنسی آمریکا پرسیده شد آیا در‌ سال گذشته تجربه هیچ‌گونه برخورد تبعیض جنسیتی را داشته‌است یا نه؟ جواب داد: «زمانی که از دفتر کارم بیرون می‌آیم، مردم انتظار ندارند یک زن را ببینند. تعجب را در چشمان‌شان می‌بینید: اِ!…این زنه، مرد نیست.» این تلاش‌ها در کنار مولفه‌های ارائه شده نشان می‌دهد ساختار جنسیتی شهرها هرچند کند در حال بهم خوردن است.

زنان دارای نیازها و نقش‌ها، هنجارها و مسائل اجتماعی مخصوص به خود هستند و “حق به شهر” که اخیراً در جغرافیای فمینیستی مورد توجه قرارگرفته در کنار هنجارهای فرهنگی دیگر، جنسیت را به‌عنوان یک متغیر تعیین‌کننده در طبقه‌بندی شهری کنار زده و تلاش می‌کند نشان دهند فارغ از جنسیت باید حق شهروندان را در شهر به رسمیت شناخت و رسیدن زنان به حقوق اولیه شهری که از آنها سلب شده‌است، روند سریع‌تری به خود بگیرد.

انتهای پیام