برجام و آخرین وقت اضافه
سارا معصومی در گزارشی برای اعتماد نوشت:
ایران و کشورهای باقیمانده در توافق هستهای (بریتانیا، فرانسه، آلمان، روسیه و چین) به علاوه ایالات متحده امریکا در هفته نخست آذرماه به پایتخت اتریش (وین) بازمیگردند تا مذاکرات برای احیای کامل برجام را از سر بگیرند.
اعلام تاریخ مذاکرات بدون اشاره به عنوان «برجام»
علی باقری، معاون سیاسی وزیر امور خارجه ایران سرانجام شامگاه چهارشنبه با انتشار یک توییت تاریخ مورد توافق تهران و اتحادیه اروپا برای بازگشت به وین را اعلام کرد: هشتم آذرماه برابر با ۲۹ نوامبر ۲۰۲۱.
رییس جدید هیات مذاکرهکننده ایران درست مانند یک ماه اخیر تمام تلاش خود را به کار گرفت که در توییتهای فارسی و انگلیسی نام برجام را به زبان نیاورد و البته از بازگشت به وین هم سخن نگوید و به جای این کلمات نوشت: «در تماس تلفنی با آقای انریکه مورا آغاز مذاکرات با هدف لغو تحریمهای غیرقانونی و غیرانسانی در روز هشتم آذر ماه در وین مورد موافقت قرار گرفت.» خبر توییتری رییس هیات مذاکرهکننده ایران بلافاصله صدر اخبار بینالمللی را به خود اختصاص داد. خبری که به بیش از ۴ ماه انتظار برای از سرگیری مذاکرات وین پایان داد بلافاصله با استقبال اتحادیه اروپا، چین و روسیه و البته ایالات متحده روبهرو شد. هر چند که هر کدام از این کشورها در انعکاس استقبال از تصمیم تهران ترجیح دادند روایت خود را درباره معنای بازگشت به وین منتشر کنند.
«دور هفتم مذاکرات وین»، عنوان انتخابی ایالات متحده
سریعترین واکنش به تعیین تاریخ از سرگیری مذاکرات به سخنگوی وزارت خارجه امریکا اختصاص یافت که اعلام کرد واشنگتن در دور هفتم مذاکرات وین که از ۲۹ نوامبر از سر گرفته خواهد شد، شرکت خواهد کرد. به گفته این مقام امریکایی ریاست هیات این کشور را در وین رابرت مالی نماینده امریکا در امور ایران به عهده خواهد داشت. سخنگوی وزارت خارجه امریکا مدعی شد چنانچه ایران جدی باشد، رسیدن به توافق سریع امکانپذیر است.
در حالی که تهران همچنان مشت خود را درباره چند و چون از سرگیری مذاکرات باز نکرده و مشخص نیست که آیا برای ادامه مذاکرات از نقطه قطع شده دور ششم به وین بازمیگردد یا بنای از نو مذاکره کردن درباره تمامی موارد روی میز را دارد، سخنگوی وزارت خارجه امریکا تکلیف هیات امریکایی را مشخص کرده و اعلام کرد که روز هشتم آذرماه دور هفتم مذاکرات برگزار خواهد شد.
روایت اروپا: بازگشت برای احیای کامل برجام
پس از ایالات متحده، بیانیه اتحادیه اروپا نیز درباره بازگشت اعضای برجام به علاوه ایالات متحده به وین منتشر شد. در این بیانیه آمده است: «کمیسیون مشترک برنامه جامع اقدام مشترک به صورت حضوری در روز ۲۹ نوامبر در وین برگزار خواهد شد. کمیسیون مشترک به نیابت از جوزپ بورل توسط انریکه مورا نمایندگی خواهد شد. در این جلسه، نمایندگان چین، فرانسه، آلمان، روسیه، پادشاهی متحده و ایران حضور خواهند داشت. شرکتکنندگان به رایزنیها درباره چشمانداز بازگشت احتمالی ایالات متحده به برجام و چگونگی حصول اطمینان از اجرای موثر و کامل توافق توسط همه طرفها ادامه خواهند داد.»
سخنگوی وزارت خارجه امریکا: احیای برجام، نخستین گام خواهد بود
تا پیش از شامگاه چهارشنبه و اعلام تاریخ زمان از سرگیری مذاکرات، مقامهای متفاوت ایالات متحده در اراده تهران برای از سرگیری مذاکرات تشکیک میکردند اما پس از اعلام این تاریخ، بازی رسانهای تیم امریکا هم تا حدودی تغییر کرد و به بیان اما و اگرهای واشنگتن در مسیر احیای برجام و پس از آن پرداختند. در حالی که وندی شرمن، معاون وزیر خارجه امریکا و رییس هیات مذاکرهکننده در دولت باراک اوباما از آغاز مذاکرات مجدد وین حمایت و تهران را به آنچه «مذاکره جدی» خواند دعوت کرد، ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه دولت بایدن به بیان انتظارهای امریکا از برجام و احیای آن پرداخت.
پرایس در نشست خبری روز پنجشنبه تصریح کرد: دولت جو بایدن بازگشت به برجام را نخستین اولویت خود میداند، اما قصد دارد از این بازگشت به عنوان سکویی برای مذاکره بر سر سایر موضوعات با ایران استفاده کند. براساس ترجمه خبرگزاری فارس، پرایس گفت: «ما همچنان معتقدیم بازگشت دوجانبه به برجام موثرترین روشی است که از طریق آن میتوان برنامه هستهای ایران را مهار کرد… بنابراین، این نخستین گام ماست. اگر بتوانیم به این پایبندی دوجانبه دست پیدا کنیم بعدا از آن برجام به عنوان مبنایی برای نه فقط طولانیتر و قویتر کردن توافق، بلکه برای مذاکره بر سر سایر مسائل محل نگرانی که علاوه بر امریکا برای کشورهای متحدان و شریکانمان در منطقه هم نگرانکننده هستند، استفاده خواهیم کرد.»
تصمیم جدید چین و روسیه: درباره برجام هماهنگ عمل میکنیم
همزمان با اعلام تاریخ از سرگیری مذاکرات برای احیای برجام از سوی ایران، وزارت خارجه چین با صدور بیانیهای اعلام کرد که معاون وزیر خارجه این کشور در تماس تلفنی با «سرگئی ریابکوف» همتای روس خود درباره موضوعاتی از قبیل مذاکرات برجام صحبت کرده است. طبق اعلام این وزارتخانه، چین قصد دارد از طریق تلاشهای مشترک با روسیه، مذاکرات بر سر احیای توافق هستهای ایران را تقویت کند. در بخشی از بیانیه وزارت خارجه چین تاکید شد که بازگشت به برنامه جامع اقدام مشترک در مورد برنامه هستهای ایران باید با در نظر گرفتن منافع هر یک از طرفهای ذیربط و بر اساس احترام متقابل انجام شود. معاونان وزرای خارجه چین و روسیه، این دو مقام ارشد درباره مذاکرات برجام تاکید کردند که «همه طرفها باید به نگرانیهای یکدیگر احترام بگذارند و به آنها توجه کنند، نگرش منعطف و عملگرایانه اتخاذ کنند و برجام را هر چه زودتر به مسیر خود بازگردانند».
احیای برجام، سختتر از همیشه
تاریخ هشتم آذرماه برابر با ۲۹ نوامبر در حالی از سوی ایران برای بازگشت به وین اعلام شده است که پیش از این حسین امیرعبداللهیان وزیر خارجه ایران همزمان با حضور علی باقری در بروکسل به منظور رایزنی دوجانبه با انریکه مورا، مدیر سیاسی جوزپ بورل (مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا) نوید داده بود که تهران تا پیش از پایان ماه نوامبر به مذاکرات بازمیگردد.
اکنون به نظر میرسد که تهران ترجیح داده تا آخرین روز از ماه نوامبر بازگشت به وین را به تعویق بیندازد اما آنچه مشخص نیست، این است که هدف ایران از تلاش برای خرید زمان بیشتر چیست؟
وزیر خارجه و سخنگوی وزارت خارجه ایران میگویند که ایالات متحده باید پیش از آغاز مذاکرات گامی در راستای نشان دادن حسن نیت بردارد و این در حالی است که واشنگتن هفته گذشته چند فرد و نهاد جدید ایرانی را به لیست تحریمهای به اصطلاح واشنگتن غیرمرتبط با برنامه و مذاکرات هستهای ایران اضافه کرد. شامگاه چهارشنبه پیش از آنکه علی باقری با انتشار یک توییت، تاریخ بازگشت به وین را اعلام کند، انتشار دو توییت از سوی علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی نگاهها را به سمت معادلات برجامی داخلی در ایران چرخاند. شمخانی در یک رشته توییت نوشت: دعوت به مذاکره در زمان جنگ و اکنون دارای مشابهتهای عبرتآموزی است: «حملات صدام ادامه داشت/ تحریم ادامه دارد. بخشی از ایران در اشغال دشمن بود/ اقتصاد ملت ایران به گروگان گرفته شده است.رزمندگان در جبههها دفاع میکردند/ دانشمندان فعالیت قانونی هستهای را ادامه میدهند. هیچ نشانهای از تنبُه متجاوز نبود/ رییسجمهور فاقد اختیار امریکا، حاضر به ارایه تضمین نیست.»
شمخانی پس از برشماری این شباهتها در ادامه هشدار داد که «در صورت عدم تغییر شرایط فعلی، نتیجه مذاکره از قبل روشن است. تفاوت امروز با ایام جنگ: به برکت انقلاب، قدرت و توان مقاومت همهجانبه ایران، بومی، مستمر و مبتنی بر ظرفیتهای داخلی است.» انتشار این توییتها از سوی علی شمخانی دو تحلیل را به ذهن متبادر میکند: نخست عدم اجماع داخلی در ایران درباره بازگشت به وین و دوم تقسیم نقش پلیس خوب و بد میان دولت و شورای عالی امنیت ملی به منظور پیامرسانی به ۱+۴ و ایالات متحده. از سوی دیگر انتشار خبر و تصاویری درباره رویارویی ایران و ایالات متحده در دریای عمان پس از گذشت یک ماه از این ماجرا هم این گمانهزنی را در میان برخی کارشناسان تقویت کرد که تهران پیش از اعلام تاریخ رسمی بازگشت به وین این پیام را به ایالات متحده داده که سیاست فشار حداکثری و تلاش برای صفر کردن صادرات نفت ایران به عنوان یکی از بازوهای اصلی اجرای این سیاست شکست خورده است.
جدا از این حاشیههای بعضا مهمتر از متن این نکته حایز اهمیت است که تهران تصمیم گرفته در واپسین ثانیههای دقیقه نود باقیمانده برای نجات برجام به وین بازگردد و همین مساله بدبینیها نسبت به موفقیت این مذاکرات را با توجه به اختلافهای باقیمانده میان ایران و ایالات متحده پس از شش دور مذاکره در وین پررنگ میسازد.
هرچند که میان ایران و ۱+۴ و ایالات متحده متن توافقی موجود است که در آن تمام تعهدات فنی ایران و تعهدات سیاسی و اقتصادی طرفهای مقابل مشخص شده اما در قریب به سه سال گذشته از خروج ایالات متحده از برجام هر دو طرف آنچنان از سقف و کف این تعهدات فاصله گرفتهاند که بازگشت آنها به نقطه شروع اجرای برجام در ژانویه ۲۰۱۶ اگر نگوییم غیرممکن که بسیار سخت خواهد بود. ایالات متحده پس از خروج از برجام دامنه تحریمهای هستهای و غیرهستهای را توامان گسترده کرده و البته دولت ترامپ با الگو قرار دادن سیستم تحریم ایران توسط باراک اوباما در سالهای پیش از حصول برجام، میان تحریمهای هستهای و غیرهستهای چنان در هم تنیدگی ایجاد کرده که باز کردن آن به گرهگشایی از کلافی هزار سر میماند. از سوی دیگر فضای تحریم پیش از برجام، پایان تحریم با اجرای برجام و مجددا بازگشت تحریمهای بیشتر و شدیدتر با خروج ایالات متحده از برجام، کار با ایران و سرمایهگذاری در کشور را به اقدامی با ریسک بسیار بالا برای کمپانیها، شرکتها و بانکهای بینالمللی به شمول غربی و شرقی تبدیل کرده و تهران میداند که حتی در صورت احیای کامل برجام هم بازگشت به بازار جهانی در سایه چنین فضایی آسان نخواهد بود. آنچه بر این ابهام میافزاید مخالفت شدید جمهوریخواهان با برجام در داخل ایالات متحده است که ریسک تکرار سناریو خروج از برجام در دولت غیردموکرات در سالهای آتی در امریکا را افزایش میدهد. در سایه این واقعیتهاست که درخواست ایران برای ارایه تضمین از سوی ایالات متحده برای عدم خروج از برجام در آینده یا افزایش هزینههای خروج برای امریکا که البته با مخالفت دولت بایدن روبهرو شده معنا پیدا میکند.
در این سوی میدان نیز دامنه فعالیتهای هستهای ایران آنچنان وسعتی پیدا کرده که در طرف مقابل این سوال بیش از پیش پرسیده میشود که فایده احیای برجام در تامین هدف اولیه محدودسازی برنامه هستهای ایران چه خواهد بود؟ از دل پاسخهای متعدد به این پرسش است که بسیاری از مقامهای امریکایی و اروپایی در پیدا و پنهان ابراز امیدواری میکنند که پس از احیای برجام مصوب سال ۲۰۱۵ بتوانند در مرحله بعد با ایران برای تمدید برخی تاریخهای انقضا در این توافق مجددا مذاکره کنند. سناریویی که دولت قبل نیز به صراحت احتمال تحقق آن را زیر صفر خوانده و تاکید کرده بود که برجام خوب یا بد، فصلالختام تعهدات هستهای ایران است و تاریخهای ذکر شده در آن قابل دستکاری و تمدید نخواهد بود.
تنها چند ساعت پس از اعلام تاریخ از سرگیری مذاکرات وین بود که بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی اطلاعات موجود درباره تازهترین ابعاد کمی و کیفی برنامه اتمی ایران را بهروزرسانی کرد. به گفته کمالوندی ذخایر اورانیوم ۲۰ درصد ایران از ۲۱۰ کیلو عبور کرده و ذخایر اورانیوم ۶۰ درصد به ۲۵ کیلو رسیده است. این خبر بلافاصله در رسانههای غربی انعکاس پیدا کرده و مجددا به فرصتی برای تاکید کارشناسان منع اشاعه بر غیرقابل بازگشت بودن برخی تعهدات ایران به کف و سقف تعیین شده در برجام تبدیل شد. حجم توسعه کمی و کیفی برنامه هستهای ایران پس از کاهش تعهدات برجامی در قالب واکنش به عدم اجرای تعهدات از سوی ۱+۴ به گونهای بوده که بسیاری از کارشناسان تاکید دارند که مفاد برجام به گونهای به نفع طرف ایرانی نوشته شده که تهران پس از اراده سیاسی برای بازگرداندن عقربههای ساعت برنامه هستهایش به عقب در بازه زمانی شش تا یکساله به وضعیتی به مراتب قویتر از پیش از برجام دست پیدا کرده است. در چنین شرایطی، برگزاری نشست ایران و ۱+۴ در وین در تاریخ هشتم آذرماه یعنی پس از نشست دورهای شورای حکام این سوال را مطرح میکند که تهران با دریافت چه ضمانتی از آژانس بینالمللی انرژی اتمی یا بر اساس کدام مکانیسم به دست آمده در گفتوگو با انریکه مورا به عنوان هماهنگکننده برجام، با اطمینان از عدم دریافت قطعنامه از دور پیش روی شورای حکام، تاریخ ۸ آذرماه را پیشنهاد کرده است؟ آیا در این بازه زمانی سفر مجدد رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بینالمللی انرژی اتمی به ایران انجام خواهد شد؟ آیا تهران و آژانس در مسیر حل اختلافهای پادمانی به نقشه راه جدیدی دست یافتهاند؟
جدا از چالشهای فنی، سیاسی، حقوقی و اقتصادی در دو سوی میدان ایران و ۱+۴ و ایالات متحده نمیتوان از تاثیر تغییر تیم مذاکرهکننده ایران در مذاکرات برای احیای برجام هم ساده عبور کرد. روز هشتم آذرماه، هیاتهای مذاکرهکننده ۱+۴ برای نخستینبار با تیم جدید مذاکرهکننده ایران روبهرو خواهند شد. برای نخستینبار در هشت سال گذشته تیمی از ایران مقابل بازماندگان در برجام مینشیند که نهتنها نقشی در تولد برجام نداشته بلکه رییس این هیات در هشت سال گذشته از منتقدان جدی برجام بوده و پیش از دولت روحانی نیز عضو هیات مذاکرهکنندهای بوده که پرونده هستهای را در آخرین ماههای دولت احمدینژاد به تیم جدیدی تحویل داد که در مذاکرات محرمانه عمان با امریکاییها رودررو نشست و مذاکره کرد. با توجه به آنکه کمتر از یک ماه تا حضور هیاتهای مذاکرهکننده ایران و ۱+۴ و ایالات متحده در وین زمان باقی مانده میتوان انتظار داشت که از امروز (شنبه ۱۵ آبانماه) فاصله رفت و آمدها و رایزنیهای میان ایران و آژانس بینالمللی انرژی اتمی و همچنین هیات مذاکرهکننده ایران با اتحادیه اروپا و هیاتهای ۱+۴ کم و کمتر شده و شاهد سرعت گرفتن تحولات پس از گذشت قریب به ۵ ماه از آخرین دور مذاکرات وین باشیم.
کلسی داونپورت، کارشناس منع اشاعه: توافق کوتاهمدت؛ جایگزین احتمالی برجام
«کلسی داونپورت»، مدیر بخش منع اشاعه در«انجمن کنترل تسلیحاتی» امریکا دربارهچالشهای دولت «جو بایدن» رییسجمهور امریکا در خصوص مذاکرات هستهای با ایران در مصاحبه با خبرگزاری فرانسه گفت: «دولت بایدن باید بین نشان دادن به ایران که از تخفیف تحریمها منتفع خواهد شد و عدم تسلیم در برابر اهرمهای فشار ایران توازنراحفظ کند. ایالات متحده نمیتواند به ایران بابت تداوم نقض توافق هستهای پاداش بدهد. با این وجود نه تنها هیچ گزینه نظامی علیه ایران وجود ندارد، بلکه تیغ تحریمها هم با توجه به اینکه چین بعید است خرید نفت از ایران را متوقف کند، کند شدهاند. در صورتی که ایران به رعایت کامل برجام برنگردد بایدن باید به دنبال توافقی کوتاهمدت با ایران باشد که برخی تحریمها علیه این کشور را در ازای توقف برخی حساسترین فعالیتهای هستهای رفع میکند. ایالات متحده گزینههای دیگری هم دارد ولی هیچ کدامشان خوب نیستند.»
برجام و بهانههای بیپایان اسراییل
دولت جو بایدن، رییسجمهور ایالات متحده در مسیر احیای برجام جدی است و این جدیت به نقطه افتراق میان تلآویو و واشنگتن تبدیل شده است. تلآویو برخلاف ایالات متحده و اتحادیه اروپا معتقد است که برجام نمیتواند مانع از توسعه برنامه هستهای ایران شود و در این مسیر ابایی از بیان اختلاف با واشنگتن و زیر سوال بردن سیاستهای کاخ سفید هم ندارد. «نفتالی بنت»، نخستوزیر رژیم اسراییل روز پنجشنبه در یک سخنرانی در کنفرانس مجازی برپا شده توسط گروه موسوم به «اتحاد علیه ایران هستهای» ادعاهای بیپایه و اساس پیشین درباره برنامه هستهای ایران را تکرار کرده و مدعی شد که این رژیم برای محافظت از خود در برابر تهدید موجودیتی ایران هر کاری لازم است انجام خواهد داد. بنت در ادامه گفت: ما خسته نخواهیم شد، وقتی درباره موجودیت دولت یهود (رژیم اسراییل) صحبت میکنیم، آنچه باید انجام دهیم، انجام خواهیم داد. براساس ترجمه خبرگزاری فارس از این سخنرانی، بنت سپس ضمن این ادعا که ایران یک تهدید راهبردی برای جهان است، افزود: «یک تهدید موجودیتی برای اسراییل هم هست و نباید اجازه داد که قسر در بروند. اگر ایران هستهای شود، ترکیه، مصر، عربستان سعودی و کل خاورمیانه هستهای میشوند. ما باید به فشار خود بر ایران ادامه دهیم و در تلاشهای خود برای انجام این کار متحد بمانیم.» در تحولی همزمان، «آحارون زیوی»، رییس سابق دستگاه اطلاعات ارتش رژیم اسراییل نیز در سخنانی ضدایرانی ادعا کرد که توافق هستهای جدید میان ایران و قدرتهای جهانی احتمالا از برجام بدتر خواهد بود، اما حتی چنین توافقی که ضعیفتر از برجام است از نبود هیچ توافقی بهتر است. زیوی گفت انتظار دارد توافق جدید بر سر برجام ظرف چند ماه آینده حاصل شود، اما امیدوار است که دولت امریکا و سهکشور اروپایی ایران را برای رسیدن به توافقی طولانیتر و قویتر تحت فشار قرار دهند.
انتهای پیام
