تحلیل آسیب های اجتماعی، موضوع ۲ جلسه ۶ ساعته رهبری

بخش مهم این جلسه بخشی از سخنان رهبری که از سوی رحمانی فضلی این‌گونه نقل می‌شود: «مقام معظم رهبری در جلسات مختلف یادآور شدند که نسبت به مسائل آسیب‌های اجتماعی ۲۰ سال عقب هستیم، در واقع این موضوع در ۲۰ سال پیش باید بررسی و پیگیری می‌شد، لذا همه کسانی که در حیطه موضوعات اجتماعی مسئولیت دارند، باید خود را در قبال مشکلات مسئول دانسته و نسبت به حل آنها اقدامات لازم را انجام دهند. »

با این حال، آنچه در اظهارات رحمانی فضلی بیش‌ازپیش به چشم می‌آید، ۱۲موردی است که می‌توان آنان را مهم‌ترین موارد نگرانی‌های حاکمیت در حوزه آسیب‌های اجتماعی دانست. طلاق، اعتیاد، تغییر الگوی مصرف موادمخدر، بیکاری، سبک زندگی، انشقاق اجتماعی، افزایش تعداد زنان سرپرست خانوار، افزایش جمعیت زندانیان، ضرورت وجود سازمانی چابک برای حل و پیگیری آسیب‌های اجتماعی، حاشیه نشینی و بزهکاری از جمله این ۱۲ مورد بود. علاوه بر این، ورود حاکمیت به شکل جدی‌تر در بحث حل آسیب‌های اجتماعی می‌تواند قدم مهمی باشد.

چرا که در دهه ۷۰تا ۸۰ ارائه تصاویر از سیمای کنونی آسیب‌های اجتماعی در جامعه ایرانی جز خطر قرمز‌هایی بود که برخی مسئولان به آن دامن می‌زدند و بعضا مانع ایجاد گفتمانی برای حل آنان میشد و حالا می‌توان به برطرف شدن خط قرمز‌های خودساخته دربحث آسیب‌های اجتماعی امیدوار بود. اتفاقی که می‌تواند ضلع‌های متفاوتی اعم از حاکمیت، دانشگاه، دستگاه‌های اجرایی، نهاد‌های مردمی، رسانه‌ها و… را کنار هم قرار دهد تا عزمی برای حل آسیب‌های اجتماعی ایجاد شود.

حالا در این گزارش به بررسی مهم ترین آسیب های اجتماعی که در جلسه مسئولان نظام با رهبری مطرح شد، می پردازیم؛

طلاق و کاهش نرخ دوام به زندگی در ایران

نخستین موردی که در اظهارات رحمانی فضلی از وضعیت آسیب‌های اجتماعی به چشم میرسد، بحث طلاق در جامعه ایران است. البته این نخستین باری نیست که مقام معظم رهبری درباره طلاق، ابراز نگرانی کرده بودند، ایشان در تیرماه سال ۱۳۹۴، با تأکید بر تلاش برای تسهیل ازدواج جوانان به برخی مشکلات دادگاه‌های خانواده از جمله «طلاق توافقی» اشاره کردند و گفتند: قضات محترم با کمک بزرگان خانواده‌ها، این‌گونه مسائل را تقلیل دهند.

با این حال طلاق در ایران به یکی از بحرانی‌ترین مقاطع خود در سال‌های اخیر رسیده است. هم اکنون ایران با نرخ خام طلاق ۲ درصد یکی از بالاترین آمارها در زمینه طلاق را در کشورهای منطقه دارد و حالا پس از چالش‌های رفتاری، اخلاقی و اقتصادی، چالش‌های دیگری مانند سبک جدید زندگی شهری نیز، بر این روند افزایشی تأثیر‌گذار است.

یکی از چالش‌هایی که در این زمینه، کم‌تر به چشم می‌آید، شاخص دوام زندگی در طلاق است. این شاخص در مسائل جمعیت شناختی واقعه ازدواج و طلاق مورد بررسی قرار می‌گیرد و ناظر بر مدت ازدواج تا وقوع واقعه ی طلاق است.

براساس بررسی این شاخص، حدود ۱۴ درصد طلاق‌ها در ایران، کمتر از یک سال و ۱۱ درصد آن پس از یک تا دو سال از زندگی مشترک رخ می‌دهد. در مجموع بیش از ۵۰ درصد طلاق‌ها در ایران در کمتر از ۵ سال از زندگی مشترک رخ می‌دهد. این اتفاق اما در برخی استان‌های کشور، بحرانی‌تر است.

هم اکنون میانگین مدت زندگی مشترک در طلاق‌های ثبت شده در کل کشور ۸ سال است اما استان‌های ایلام، کردستان، خراسان جنوبی و اردبیل میانگین زیر ۷ سال را تجربه می‌کنند. از طرف دیگر، استان‌های یزد، سمنان، اصفهان، مازندران، تهران و البرز دارای میانگین طول مدت زندگی مشترک در طلاق‌های ثبت شده بالای ۸ سال هستند. این اتفاق در شرایطی است که شاخص دوام زندگی در سال‌های ۱۳۸۶ و ۱۳۸۸ کمتر از سال‌های ۱۳۹۲ و ۹ ماهه اول سال ۱۳۹۴ بوده است.

افزایش روزبه‌روز اعتیاد به مواد مخدر

وخامت اوضاع اعتیاد در ایران فراتر از آن چیزی است که تصور می‌شود. جدید‌ترین آمارها در ایران نشان می‌دهد، حدود یک میلیون و ۳۲۵ هزار نفر معتاد دائمی و وابسته به مواد مخدر در کشور وجود دارد. بیش از ۴ میلیون و ۸۰۰ هزار نفر نیز از ابتدای انقلاب تا به امروز براساس جرایم مربوط به مواد مخدر بازداشت شده‌اند. هم چنین بررسی‌های ستاد مبارزه با مواد مخدر نشان می‌دهد، ۹ درصد این تعداد را جمعیت بانوان و ۹۱ درصد را آقایان در بحث عمومی اعتیاد تشکیل داده‌اند.

اما درباره جمعیت دانشجویی، هم دانشجویان زیر پوشش دانشگاه‌های وزارت علوم و همچنین دانشگاه‌های زیر پوشش وزارت بهداشت در مطالعاتی که در سال ۹۱ انجام دادند، مشخص شده که سوءمصرف مواد مخدر بین قشر دانشجو وجود دارد.

با این حال، سن مصرف مواد مخدر از ۲۲ سال به ۱۸ سال رسیده و تعداد زنان معتاد هم افزایش داشته است. سالانه ۱۸۳ هزار نفر هم به علت مصرف مواد مخدر جان خود را از دست می‌دهند. از سوی دیگر در راه مبارزه با مواد مخدر بیش از ۳۷۵۰ نفر شهید، ۱۲ هزار نفر جانباز شده‌اند. علاوه بر این براساس بررسی‌های میان رشته‌ای در حوزه اعتیاد نیز، مشخص شده است،  ۶۵ درصد همسرآزاری‌ها، ۵۵ درصد طلاق‌ها، ۲۰ درصد منکرات، ۲۳ درصد خشونت‌ها همه به اعتیاد مرتبط  هستند. این تصویر کلی از اعتیاد در شرایطی است که ۲۱ درصد از افراد گرفتار اعتیاد، دارای مدرک لیسانس و فوق لیسانس و حتی دکتری هستند و این تصور که مانند گذشته بگویند معتادها بی‌سواد هستند، صحت ندارد.

تغییر الگوی مصرف مواد مخدر و گزارش به سمت مواد صنعتی

دیگر مسئله‌ای که مقوله اعتیاد را با خطر جدی‌تری مواجه کرده تغییر الگوی مصرف مواد مخدر در جامعه ایرانی است. کمتر روزی پیش می‌آید که صفحات حوادث در روزنامه‌ها نباشد خبری که از جنایات یا جرم‌ها روایت کند که براساس سومصرف مواد مخدر رخ داده است. بررسی‌های متعددی چه از سوی نهاد‌های دولتی و چه از سوی نهاد‌های دانشگاهی نشان می‌دهد براساس، روند تغییرات الگوی مصرف حاکی‌از تغییر مادۀ مصرفی از تریاک به موادی مانند هروئین، شیشه حشیش و تغییر روش مصرف مواد از روش‌های دشواری همچون تدخین به روش‌های ساده‌تری همچون خوردن و تزریق بوده و کاهش سن مصرف مواد هم مشاهده می‌شود.

رشد بیکاری و دوبرابر شدن نرخ بیکاری زنان

بیکاری را برخی پژوهشگران اجتماعی به عنوان منشاءی برای سایر آسیب‌ها می‌خوانند. هم اکنون براساس جدیدترین آمار مرکز آمار ایران میانگین نرخ بیکاری سال ۱۳۹۴، ۱۱ درصد است و این نرخ برای مردان ۹,۳ و زنان ۱۹,۴درصد است. اما اوضاع در استان‌های ایران متفاوت‌تر است. به طوری‌که چکیده نتایج طرح آمار‌گیری نیروی کار سال ۹۴ بیانگر تغییرات نرخ بیکاری در ۲۲ استان کشور است. به طوری‌که  از میان ۳۲ استان حدود ۲۲ استان بیکاری دو رقمی را لمس می‌کنند.

تعداد استان‌های با نرخ بیکاری دو رقمی در سال ۹۳ حدود ۱۹ استان بود. یعنی در یک‌سال حدود سه استان دیگر به این استان‌ها  اضافه شد. در حال حاضر  کهکیلویه و بویراحمد بیکارترین و آذربایجان شرقی پُرکارترین استان کشور بودند. همچنین  طبق گزارش‌های مرکز آمار وضعیت بیکاری در ۴ استان نسبت به سال ۹۳ بدتر شده است.

در این میان استان کهکیلویه و بویراحمد با ۱۷,۷ درصد و استان آذربایجان شرقی با ۷,۳ درصد بیکارترین و پُرکارترین استان‌های کشور بودند. نرخ بیکاری در استان‌های خراسان رضوی، کهکیلویه و بویراحمد و یزد در فاصله سال‌های ۹۳ تا ۹۴ افزایش داشته است.

نگرانی از  شکاف یا انشقاق اجتماعی

حسین بشریه در پژوهشی که به بسط مفهوم شکاف اجتماعی می‌پردازد، تا بتواند تعارضات و ستیزهای عرصه سیاسی در جامعه امروز ایران را توضیح دهد. از نظر او شکاف اجتماعی از مفهوم اجتماعی ناظر بر شکاف میان زندگی سنتی و مدرن و تأثیرات منفی برخی اقدامات برای ایجاد شکاف‌های اساسی در زندگی اجتماعی است.

اما از نظر سیاسی او معتقد است این مفهوم ناظر بر آن دسته از شکاف‌های اجتماعی است و ساختار سیاسی مسبب آن است. با این حال آنچه امروز از بحث شکاف اجتماعی در جامعه ایرانی مطرح می‌شود ابعاد گسترده‌ای دارد و هم ابعاد اجتماعی و هم ابعاد سیاسی آن را در بر می‌گیرد. اما آنچه بیش از پیش از این مفهوم در جامعه ایران به چشم می‌آید مورد توجه مسئولان است، ابعاد طبقاتی آن است.

رشد ۵۰ درصدی تعداد زنان سرپرست خانوار

آمار‌های رسمی سازمان بهزیستی نشان می‌دهد، تعداد زنان سرپرست خانوار در سال ۷۰، یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر در سال ۸۵، یک میلیون و ۶۰۰ هزار نفر بوده است که این آمار در سال ۹۰ به ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار افزایش یافته که نشان‌دهنده رشد ۵۵ درصدی این آسیب‌ اجتماعی است.

در ایران، امروزه زنان بسیاری هستند که به دلایل گوناگون از جمله آسیب‌های اجتماعی مانند طلاق، اعتیاد، جنگ، مهاجرت برای جست‌وجوی کار یا تعدد زوجات، همسران خود را از دست داده و به تنهایی مسئولیت سنگین اداره مالی و معنوی یک خانواده را برعهده دارند. بخش زیادی از این زنان درگیر مشکلات فقر و مسائل مالی هستند و شاید مهم‌ترین عاملی که زمینه‌ساز آسیب‌سازبودن این مسئله را تقویت می‌کند، بیکاری زنان سرپرست خانوار است.

سالی ۶۰۰ هزار زندانی جدید

آمار‌های رسمی نشان می‌دهد، سالانه ۶۰۰ هزار نفر روانه زندان‌ها می‌شوند که در این بین، اعتیاد، سرقت و اقدامات علیه افراد بیشترین دلایلی است که افراد را محکوم به زندان می‌کند. در این بین اوضاع تهران از بد‌ترین استان‌های کشور است.

براساس آمار رسمی قوه قضائیه در تهران، در حال حاضر ۳۲ هزار و ۲۷۷ وجود دارد و طبق آمارهای موجود مواد مخدر، سرقت و جرائم علیه اشخاص، سه جرم اول استان تهران است و  از مجموع زندانیان استان تهران ۱۴ هزار نفر محکومان مواد مخدر، ۹۵۰۰ نفر سارق و ۲۴۰۰ نفر نیز جرائم علیه اشخاص هستند.

انتهای پیام