ابراهیم «خروج» نکرد!

محمد فاضلی، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی در یادداشتی تلگرامی با عنوان «ابراهیم «خروج» نکرد!» نوشت:

جمعه هیجده بهمن هزار و سیصد و نود و هشت، در جشنواره سی‌وهشتم فیلم فجر، فیلم «خروج» اثر ابراهیم حاتمی‌کیا را دیدم، اما قبل از نوشتن درباره «خروج»، بگذارید نقبی بزنم به شش سال قبل، وقتی جلسه سخنرانی ایمانوئل والرشتاین (۲۰۱۹-۱۹۳۰)، جامعه‌شناس بزرگ آمریکایی (مؤلف بیش از سی کتاب) در مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری تمام شد.

پرسش و پاسخ با والرشتاین تمام شد و احساس‌ام این بود که این مرد بزرگ اندیشه باید حرف‌های پیچیده‌تر و مهم‌تری می‌زد و به یکی از حاضران چیزی نزدیک به این گفتم: حرف‌هایش ساده نبود؟ پاسخ داد، حرف آدم‌هایی مثل والرشتاین اول به نظرت ساده می‌رسد، مدت‌ها می‌گذرد و در جریان رخدادها درمی‌یابی که چه حرف‌های مهمی گفت و به عمق‌شان پی می‌بری. سه سال طول کشید تا معنای گفتار ظاهراً ساده والرشتاین را دریابم.

برداشت اولم از «#خروج» سادگی و دور بودن از سابقه درخشان فیلم‌سازی #حاتمی‌کیا بود. من او را با #روبان_قرمز، #ارتفاع_پست و #آژانس_شیشه‌ای می‌شناختم. گویی او از سنت خودش خروج کرده و فیلمی دم‌دستی ساخته بود. ساده و دور از سنت حاتمی‌کیا به نظر می‌رسید، اما دو روز است روایت به‌ظاهر ساده‌اش دست از سرم برنمی‌دارد.

ابراهیم حاتمی‌کیا به اندازه اخلاق گاه تندش به هنگام مواجهه با خبرنگارها و منتقدان – که کاش تند نبود – در هشدار دادن به قدرت هم تند است، خواه گوینده‌اش حاج‌ کاظم آژانس باشد یا «رحمت بخشی» در فیلم خروج.

قصد ندارم درباره نمادسازی‌های فیلم «خروج» بنویسم. «خروج» عین حرف‌های والرشتاین می‌ماند،  مدتی زمان می‌خواهد – شاید تا وقتی دیگر که فضا برای گفتن و نوشتن درباره‌اش حتی برای خود ابراهیم حاتمی‌کیا مساعدتر باشد –  تا نمادهایی که حاتمی‌کیا کنار هم ردیف کرده، آشکار و معنادار شوند. فکر می‌کنم او دقیقاً به همین دلیل در کنفرانس خبری بعد از نمایش فیلم، استوار می‌گفت به اندازه همه دیگر فیلم‌هایش درباره «خروج» فکر کرده و آن‌را دوست دارد.

حاتمی‌کیا فیلم را با حمایت #سازمان_هنری_و_رسانه‌ای_اوج ساخته است، و این سازمان به جریان خاص اصولگرای وابسته به یک نهاد نظامی تعلق دارد، اما #خروج_سفارشی_نیست و این خود حاتمی‌کیاست که فیلم ساخته است.

تصور می‌کنم حاتمی‌کیا سخت کوشیده روایت تصویری جامعه‌ای صبور، ناراضی، کم‌اعتماد و معترض را در خروج به تصویر بکشد. حاتمی‌کیا این بار صریح و دوباره با قدرت حرف زده است، همان گونه که قبلاً هم چنین کرده بود.

ابراهیم حاتمی‌کیا این بار بیشتر نقش «#کنشگر_مرزی» را ایفا می‌کند. کنشگری که در بین گفتمان خودی‌های قدرت جایی دارد، اما تسخیر نشده است؛ و رو در رو با قدرت، از جانب مردم و برای ایشان سخن می‌گوید. او این بار مردم را کف جاده به تصویر کشیده است.

ابراهیم خروج نکرده، سفارشی هم نساخته؛ ولی «خروج‌»اش را جدی بگیرید، دیدنی است.

انتهای پیام