وضعیت آلودگی هوای کشور در روزی که گذشت / اصفهان تایید کرد ناچار شدیم مازوت بسوزانیم
اعتماد نوشت:
دیروز نام بندر ماهشهر، باقرشهر و قرچک به عنوان آلوده‌ترین شهرهای کشور ثبت شد. طبق گزارش سامانه پایش کیفی هوای کشور، دیروز غلظت آلاینده‌ها از نوع ذرات معلق با قطر کمتر از ۲.۵ میکرون در بندرماهشهر به ۱۸۱، در باقرشهر به ۱۷۷ و در قرچک به ۱۷۳ رسید که هوای این شهرها برای تمام گروه‌ها ناسالم اعلام شد. بیش از یک ماه است که انتشار آلاینده‌ها در هوای شهرهای بیش از ۲۰ استان کشور، کیفیت هوا را به سطح ناسالم برای گروه‌های حساس و در روزهایی، ناسالم برای تمام گروه‌ها تنزل داده و در برخی شهرها هم کیفیت هوا به وضعیت بسیار ناسالم یا خطرناک رسیده است. در حالی که اخبار پیشین حکایت از بالا بودن سطح آلایندگی ذرات معلق با قطر کمتر از ۲.۵ میکرون در هوای شهرهای کشور داشت، طی روزهای اخیر سطح آلاینده‌های دیگری همچون دی‌اکسید گوگرد و منوکسیدکربن در هوای برخی شهرها هم نشان می‌دهد که غیر از تاثیرات وارونگی فصلی، عوامل دیگری هم در آلوده کردن هوای شهرها سهم دارد. برای نمونه، روز یکشنبه، تهران اولین روز هوای آلوده به دی‌اکسید گوگرد SO2 را سپری کرد و شرکت کنترل کیفیت هوای تهران اعلام کرد که در مناطق ۷ و ۱۷ میزان دیاکسیدگوگرد بیش از سایر مناطق بوده است. به دنبال این اعلام، مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران هم تایید کرد که در سومین هفته آذر ماه و به خصوص در روزهای ۲۲ تا ۲۵ آذر، غلظت ساعتی آلاینده دیاکسیدگوگرد در برخی ایستگاه‌ها بالا و حتی بسیار فراتر از حد استاندارد گزارش شده است.
این مقام مسوول همچنین تایید کرد که «در ایستگاه‌های واقع در پهنه‌های غربی و جنوبی شهر، بیشتر از ایستگاه‌های سایر نقاط شهر، شاهد افزایش شاخص این آلاینده بودیم چنانکه اولین روز آلوده از منظر آلاینده SO2 از ابتدای سال را در روز پنجشنبه ۲۴ آذر شاهد بودیم و پنجشنبه هفته گذشته، اولین روز آلوده به لحاظ آلاینده SO2 در ۷ سال گذشته است که افزایش غلظت آن، نشان‌دهنده تاثیر منابع غیر ترافیکی است که تولید این آلاینده به علت استفاده از سوخت‌های پُرگوگرد در منابع ثابت را محتمل می‌سازد.»
سیدمحمدمهدی میرزایی قمی روز ۲۷ آذر اعلام کرد: «تحلیل‌های انجام‌شده از سال ۹۶ نشان می‌دهد سهم اصلی آلودگی منابع آلاینده متحرک در شهر تهران ۸۳ درصد و سهم ذرات معلق ۶۰ درصد و سهم ناوگان فرسوده ۵۸ درصد است. تاکسی و وانت فرسوده تنها ۷ درصد ناوگان تهران را تشکیل می‌دهند اما سهم آلایندگی آنها ۳۸ درصد است. موتوسیکلت فرسوده در مقایسه با موتوسیکلت تولید جدید ۱۲ درصد، خودرو سواری فرسوده نسبت به سواری تولید جدید ۲۶ درصد و کامیون فرسوده نیز تا ۵۰ برابر آلودگی بیشتری ایجاد می‌کنند.»
به دنبال این توضیحات، عباس کاظمی؛ مدیرعامل اسبق شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی هم در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا اعلام کرد: «آلایندگی هوا مجموعه کربنی است که متصاعد می‌شود و با توجه به اینکه در زمستان اینورژن (وارونگی) اتفاق می‌افتد و لایه بالایی هوا که سردتر بوده سنگین‌تر است؛ تمام کربن در سطح زمین قفل می‌شود، اکنون حدود ۴ میلیون دودکش در منازل وجود دارد و ۴ میلیون خودرو نیز در خیابان‌ها تردد می‌کنند که حجم بالایی کربن در هوا منتشر می‌کنند، هوا هم که نه به صورت افقی و نه عمودی حرکت دارد، در نتیجه تجمیع کربن میزان اکسیژن را کم می‌کند و میزان گوگرد و فلزات افزایش می‌یابد و در تمام زمستان‌ها هم درگیر این مساله هستیم.»
طبق توضیحات پژوهشکده محیط زیست، «دیاکسیدگوگرد SO2، گازی غیرقابل اشتعال، غیرقابل انفجار و بی‌رنگ است و در صورتی که به غلظت بالای ppm 3 برسد، بوی تند و محسوس خواهد داشت. تخمین زده می‌شود که SO2 به‌طور متوسط بین ۲ تا ۴ روز در هوا باقی بماند. بیش از ۸۰ درصد اکسیدهای گوگرد به دست بشر در جریان احتراق سوخت‌های فسیلی از منابع ثابت آلوده‌کننده تولید می‌شود. تقریبا تمامی سوخت‌های فسیلی دارای گوگرد هستند که در جریان احتراق به صورت دی‌اکسید گوگرد وارد هوا می‌شود. دی‌اکسید گوگرد انسان‌ساخت، ناشی از مصرف سوخت‌های فسیلی است. مقدار گوگرد در سوخت‌ها و فرآورده‌های نفتی باهم تفاوت دارد. نفت کوره یا مازوت بین ۲.۵ تا ۳.۵ درصد و گازوییل بین ۰.۵ تا ۱ درصد گوگرد دارد ولی گوگرد بنزین ناچیز است. تنگ شدن راه‌های هوایی تنفس، اسپاسم برونش، سرفه شدید، سوزش چشم و مجاری تنفسی، کاهش کارایی تنفسی و تنگی نفس، کم شدن عمق تنفس و در نهایت تشدید عوارض قلبی و عروقی و تنفسی از اثرات بهداشتی منتسب به دی‌اکسید گوگرد به شمار می‌رود.»
مقصر هوای آلوده ایران کیست و کجاست
و چیست؟
طی سال‌های اخیر، مقصر اصلی آلودگی هوای شهرها، غیر از خودروهای فرسوده‌ای که با احتراق ناقص و معاینه فنی‌های جعلی و دست‌ساز تردد می‌کنند، مازوت‌سوزی نیروگاه‌ها و صنایع بوده اگرچه مسوولان طی دو سال اخیر مدعی توقف مازوت‌سوزی شده‌اند. مازوت نوعی نفت کوره بی‌کیفیت و از جمله ترکیبات نفت خام است که سوخت نیروگاه‌ها و صنایع به شمار می‌رود و حتی در زمان‌های دور، به عنوان سوخت منازل هم مورد استفاده بوده و امروز هم برای فعالیت موتورها و چراغ‌ها و کوره‌ها کاربرد دارد. امروز تولید‌کنندگان عمده مازوت در دنیا، روسیه، کشورهای آسیای میانه و ایران هستند که از انرژی بالای این سوخت برای روشن نگهداشتن کوره نیروگاه‌ها و صنایع سنگین و همچنین به عنوان حلال در صنعت استفاده می‌کنند. سوخت ناقص مازوت در نیروگاه‌های حرارتی می‌تواند هوای محیط را آلوده کند. دیاکسیدگوگرد یکی از آلاینده‌های ناشی از مازوت‌سوزی است علاوه بر اینکه ذرات معلق با قطر کمتر از ۲.۵ یا ۱۰ میکرون هم از جمله آلاینده‌های حاصل از سوزاندن نفت کوره در نیروگاه‌های حرارتی و صنایع سنگین است.
سال ۱۳۹۹، بیژن زنگنه؛ وزیر نفت دولت دوازدهم اقرار کرد که: «تمایل نداریم از سوخت مازوت استفاده کنیم اما در نقاطی مجبور هستیم. اگر مصرف برق کاهش پیدا کند مصرف مازوت نیز کاهش پیدا خواهد کرد.»
هفته گذشته خبرگزاری ایسنا در گزارشی درباره آخرین وضعیت مازوت‌سوزی در کشور نوشت: «از میان ۱۳۲ نیروگاه در کشور، تنها ۱۴ نیروگاه امکان استفاده از سوخت مازوت دارند و سوخت دوم سایر نیروگاه‌ها گازوییل است؛ ۱۰ درصد از نیروگاه‌های کشور مازوت‌سوز هستند و براساس گزارش شرکت تولید برق، از سال ۸۸ تاکنون یک لیتر مازوت در نیروگاه‌های پایتخت مصرف نشده. مصرف سوخت نیروگاه‌های کشور در حال حاضر گاز است اما نیروگاه‌ها در فصل زمستان به دلیل کمبود سوخت گاز (به‌دلیل اولویت مصرف خانگی) مجبور به استفاده از گازوییل به عنوان سوخت دوم می‌شوند. این سوخت دوم نه تنها به نیروگاه‌ها بلکه به همه صنایع نیز تعلق می‌گیرد اما به دلیل کمبود سوخت دوم نیز نیروگاه‌ها و صنایع مدت کوتاهی مجبور به مصرف مازوت هستند که درصد بالای گوگرد موجود در مازوت باعث می‌شود این فرآورده نقش بسزایی در آلایندگی داشته باشد و گوگردزدایی از فرآورده هم که باید از مبدا یعنی پالایشگاه‌ها صورت بگیرد نیز انجام نمی‌شود و بدین‌ترتیب مازوت به عنوان سوختی مخرب و متهم ردیف اول آلایندگی هوا محسوب می‌شود.»
در بخش دیگری از این گزارش نقش سوخت مصرفی خودروها در آلودگی هوای شهرها هم اینگونه تحلیل شده است: «میانگین مصرف بنزین در سال ۱۴۰۰ نزدیک به ۹۵ میلیون لیتر در روز برآورد می‌شود که این میزان مصرف به میانگین ۱۰۴ تا ۱۰۵ میلیون لیتر در هر روز از سال ۱۴۰۱ می‌رسد و به تشدید آلایندگی هوا در زمستان کمک می‌کند.»
در گزارش دیگر این خبرگزاری درباره سهم نیروگاه‌ها در آلودگی هوای کلانشهرها تایید شده که «طراحی واحدهای نیروگاه‌های حرارتی کشور بر اساس سوخت گاز طبیعی بوده و از نظر وزارت نیرو استفاده از سوخت گاز در تمامی نیروگاه‌های حرارتی کشور به دلیل کـاهش تبعات زیست محیطـی از جملـه کـاهش آلـودگـی هوا، کاهش هزینه‌های بهره‌برداری و تعمیرات واحدهای نیروگاهی همواره در اولویت قرار دارد ولیکن به دلیل محدودیت اعمالی در تحویل سوخت گاز ناشی از افزایش مصرف سوخت گاز مخصوصا در بخش خانگی، امکان تامین ۱۰۰ درصدی سوخت گاز مصرفی نیروگاه‌ها مخصوصـا در نیمه دوم سال میسر نمی‌شود. نیروگاه‌ها به منظور تامین برق مورد نیاز شبکه سراسری برق کشور، از سوخت مایع استفاده می‌کنند. سهم نیروگاه‌ها در مصرف سوخت مایع ناچیز بوده و در سال ۱۴۰۰ تنها ۱۹ درصد سوخت مورد نیاز نیروگاه‌ها با سوخت مایع (۷.۹ درصد از مازوت و ۱۱.۲ درصد از گازوییل) تامین شده و در نیروگاه‌های اطراف کلانشهر تهران (بعثت و شهید فیروزی) هیچ‌گونه سوخت مازوت مصرف نشده و در کلانشهر اصفهان (اصفهان و شهید منتظری) مصرف سوخت مازوت بسیار اندک بوده است. آن‌طورکه متولی نیروگاه‌های برق کشور می‌گوید، هیچ‌گونه ارتباط معناداری بین نوع سوخت مصرفی نیروگاه‌ها و کیفیت هوای این دو شهر مشاهده نمی‌شود. از منظر سازمان حفاظت محیط زیست، سوختی که قابلیت رعایت پارامترهای خروجی از دودکش نیروگاه‌ها را دارا باشد سوخت استاندارد تلقی می‌شود. در صورتی‌که میزان گوگرد سوخت مایع تحویلی به صنایع ۰.۵ درصد باشد، مقادیر آلاینده‌های خروجی از دودکش نیروگاه‌ها در محدوده مجاز تعیین‌شده توسط سازمان حفاظت محیط زیست خواهد بود اما در حال حاضر میزان گوگرد سوخت تحویلی به نیروگاه‌ها بیش از این مقدار است.»
اخیرا داریوش گلعلیزاده؛ سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط‌زیست درباره مصرف مازوت در پاییز و زمستان در گفت‌وگو با خبرگزاری ایرنا اعلام کرد: «از وزارت نیرو خواستیم که سوخت گاز نیروگاه‌ها و صنایع را تا حد امکان تامین کند، در نیمه دوم سال به دلیل کاهش محسوس دما و افزایش مصرف گاز در بخش خانگی و تجاری، تامین گاز مورد نیاز نیروگاه‌ها به عنوان سوخت با مشکل مواجه می‌شود، در واقع در شرایط عادی ۴۵۰ میلیون متر مکعب گاز در بخش خانگی و تجاری مصرف می‌شود که در شرایط سرما با افزایش ۱۵ تا ۲۰ درصدی به حدود ۶۵۰ میلیون متر مکعب افزایش می‌یابد. روزانه ۸۵۰ تا ۸۷۰ میلیون متر مکعب گاز با ورود به شبکه داخلی صرف بخش‌های مختلف خانگی، تجاری و صنعتی می‌شود، اگر مصرف در یکی از این بخش‌ها مثلا خانگی افزایش یابد به ناچار برای تامین سوخت کافی از سهم نیروگاه‌ها کم می‌شود تا مشکلی برای بخش خانگی ایجاد نشود، سوخت گاز مصرفی روزانه نیروگاه‌ها ۲۶۰ تا ۲۷۰ میلیون متر مکعب یا معادل همین میزان سوخت مایع مانند گازوییل و مازوت است، اما زمانی که هوا سرد می‌شود مصرف گاز در بخش خانگی روزانه بیش از ۱۰۰ میلیون متر مکعب افزایش می‌یابد که برای جبران آن باید از بخش صنعت کم شود تا اختلالی در برق بخش‌های مختلف مانند خانگی، بیمارستان‌ها و برخی صنایع ایجاد نشود. در اینجا نیروگاه‌ها به ناچار به سمت مصرف سوخت دوم یعنی گازوییل یا مازوت می‌روند و گاهی هم تلفیقی (گاز و مازوت) مصرف می‌کنند که این امر موجب تشدید آلودگی هوا می‌شود. در مجموع سه دسته نیروگاه حرارتی داریم از جمله نیروگاه گازی، سیکل ترکیبی و بخاری که ۱۶ نیروگاه در کشور بخاری است و قابلیت مصرف مازوت دارد و برخی از آنها که در کلانشهرها و حاشیه آنها واقع شده‌اند دیگر مازوت مصرف نمی‌کنند، مثلا بخش سوخت نیروگاه بعثت در تهران از سال ۹۱ – ۹۰ پلمب شده و به هیچ عنوان امکان مصرف مازوت ندارد و چون داخل شهر واقع شده به دنبال فک این پلمب هم نیستند. یک نیروگاه هم در داخل شهر اسلام‌آباد در اصفهان فعال است که آن‌هم سال‌هاست مازوت نمی‌سوزاند، نیروگاه شهید منتظری شاهین شهر اصفهان هم که پیرامون شهر واقع شده و قابلیت مصرف ۶ میلیون متر مکعب سوخت را دارد در ۳ تا ۴ سال اخیر امکان مصرف مازوت نداشت چون بخش سوخت مازوت آن پلمب بود اما سال گذشته به دلایلی ۵۵ روز مازوت مصرف کرد، نیروگاه شازند هم به صورت تلفیقی می‌سوزاند، نیروگاه شهید رجایی حدود ۵۰ تا ۶۰ درصد مازوت می‌سوزاند، نیروگاه منتظر قائم فردیس کرج که نزدیک تهران است هم مازوت نمی‌سوزاند اما در دو تا سه سال قبل یک هفته به صورت آزمایشی مازوت سوزاند.»
با وجود تکذیب مازوت‌سوزی در نیروگاه‌ها، اخیرا منصور شیشه‌فروش؛ مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان ضمن اشاره به اینکه مازوت‌سوزی در کشور از اتاق فکر واقع در پایتخت مدیریت می‌شود، علاوه بر تایید مازوت‌سوزی در نیروگاه شهید منتظری اصفهان طی روزهای اخیر گفت: «تولید انرژی برق، در زمره وظایف وزارت نیرو است، استمرار فعالیت نیروگاه‌ها به دلیل ارتباط مستقیم آن با حوزه تامین انرژی، در زمره تصمیمات شورای امنیت کشور است و مصارف مازوت نیروگاه‌ها از تهران مدیریت می‌شود و این نیروگاه نیز با حکم شورای امنیت کشور و به‌صورت متمرکز دستور گرفته است.»
مریم احمدی در هم میهن نوشت:
آلودگی هوا این روزها در اصفهان بیداد می‌کند. هاله سیاه رنگ و بزرگ بر بام این کلانشهر خوش نشسته و تکان نمی‌خورد. باد و باران، ناجیان همیشگی رفع آلودگی هم در روزهای گذشته عاجزتر از هر زمان دیگری بودند و نتوانستند رنگ آبی را برای آسمان شهر گنبدهای فیروزه‌ای بپاشند. شاخص کیفی هوای کلانشهر اصفهان روز یکشنبه با میانگین ۱۰۵ برای هشتمین روز پیاپی در وضعیت ناسالم ثبت شد و هواشناسی هم نسبت به تشدید سکون هوا تا پایان هفته‌جاری هشدار سطح نارنجی صادر کرد: «از بعد از ظهر دوشنبه- ۲۸ آذرماه- تا اوایل روز پنجشنبه به سبب تشدید پایداری هوا و سردی هوا در کلانشهر اصفهان و مناطق صنعتی استان، سکون نسبی و افزایش و انباشت غلظت آلاینده‌های جوی رخ خواهد داد که سبب کاهش کیفیت هوا در حد ناسالم برای عموم شهروندان به‌ویژه در ساعات اولیه روز می‌شود.»
مرگ دو برابر اصفهانی‌ها
آلودگی هوای اصفهان، اگرچه در روزهای پاییزی به اوج خود رسید، اما اعداد و ارقام حک شده روی شاخص‌ها حاکی از این است که اصفهان از ابتدای سال جاری تا نیمه آذرماه، ۱۲۸ روز هوای آلوده، ۱۲۹روز هوای سالم و تنها یک روز هوای پاک را پشت‌سر گذرانده است. آلودگی شدید، نام اصفهان را در فهرست آلوده‌ترین کلانشهرهای کشور قرار داده است و آنطور که «مهر» از قول عباس شاهسونی، رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت گزارش داده: «نتایج مطالعه‌ای برای کمی‌سازی اثرات بهداشتی و اقتصادی منتسب به آلاینده ذرات معلق PM 5/2در شهر اصفهان نشان می‌دهد تعداد مرگ به علت بیماری‌های مزمن انسداد ریوی بالاتر از ۳۰ سال ۴۲نفر، تعداد مرگ به علت سرطان ریه بالاتر از ۳۰ سال ۴۸ نفر، تعداد مرگ به علت بیماری‌های ایسکمیک قلبی در بزرگسالان بالاتر از ۲۵ سال ۴۱۱نفر و تعداد مرگ به علت سکته مغزی در بزرگسالان بالاتر از ۲۵ سال ۱۴۴نفر بوده است. همچنین مجموع هزینه اقتصادی مرگ‌های ناشی از مواجهه با ذرات معلق در سال ۱۴۰۰ در شهر اصفهان به‌طور میانگین ۹۰۵ میلیون دلار معادل با ۲۵ هزار میلیارد تومان برآورد شده است.»
آذرماه سال گذشته نیز محمدمهدی امین، معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان درباره دو برابر شدن مرگ‌های ناشی از آلودگی هوا هشدار داد؛ آنجا که گفت: «در سه سال گذشته از سال ۱۳۹۷ تا ۱۳۹۹ با افزایش ۳۵ درصدی ذرات معلق با عنوان (PM) پیام ۵/۲یا ذرات معلق کمتر از ۵/۲میکرون میزان مرگ‌و میر در اصفهان تقریبا دو برابر شده و از آمار ۶۸۳ نفری در سال ۱۳۹۷ به یک هزار و ۲۹۱ نفر در سال ۱۳۹۹ افزایش پیدا کرده است. همچنین مواردی همچون مرگ زودرس، ابتلا به انواع سرطان‌ها مانند سرطان ریه، بیماری‌های مزمن انسداد ریوی مانند برونشیت، تشدید بیماری‌های مزمن ریوی، بیماری‌های قلبی و افزایش مراجعه به بیمارستان به دلیل بیماری قلبی و ریوی با آلودگی هوا مرتبط است.»
همه این داده‌ها اگرچه نشان از بحرانی بودن وضعیت آلودگی هوا در اصفهان است؛ اما باعث نشده تا تصمیم‌گیرندگان از سوخت مازوت در این کلانشهر بی‌نفس صرف‌نظر و راه دیگری برای تامین سوخت نیروگاه‌ها اتخاذ کنند. حالا و در شرایطی که روزهای پاییزی به پایان خود نزدیک می‌شوند و به دلیل سردی هوا مصرف گاز را افزایش داده‌اند، سوخت مازوت در اصفهان هم چندوقتی است که آغاز شده است؛ اتفاقی که البته هیچ کدام از مسئولان استانی به‌طور صریح در رابطه با آن صحبت نکرده‌اند و جزئیاتی از آن به رسانه‌ها نمی‌گویند؛ همان‌ها که در این روزها که آلودگی هوا به اوج خود رسیده و شهروندان را به ستوه آورده، روزه سکوت گرفته‌اند و هیچ تمایلی به صحبت درباره مازوت‌سوزی ندارند و فقط توپ را به زمین یکدیگر می‌اندازند. همه مسئولان استانی و شهری و حتی نمایندگان مجلس متفق‌القول می‌گویند، مخالف با سوخت مازوت در اصفهان هستند و می‌دانند مازوت‌سوزی در روزهایی که این کلانشهر پی‌درپی در سیاهی مطلق فرو رفته و هاله سیاه آلودگی دست از آسمانش نمی‌کشد، چه تبعاتی به همراه دارد. مدیرکل اداره حفاظت از محیط‌زیست استان اصفهان، اما حاضر به گفت‌وگو با «هم‌میهن» نمی‌شود؛ او معتقد است، مقامات کشوری که جزو تصمیم‌گیرندگان مازوت‌سوزی در اصفهان هستند، او را از انجام مصاحبه منع کرده‌اند. مدیرکل اداره حفاظت از محیط‌زیست استان اصفهان اما به تازگی پیشنهادی داده است که در کانال‌های تلگرامی دست به دست می‌شود: «با توجه به مازاد ظرفیت تولید برق در کشور، وزارت نیرو، برق مورد نیاز اصفهان را از شبکه سراسری جایگزین و به مدت دو ماه نیروگاه شهید منتظری را خاموش کند. تهاتر، پیشنهادی بود که در سفر دکتر سلاجقه رئیس سازمان محیط‌زیست کشور به اصفهان مطرح شد که از گاز ال‌پی‌جی که در پالایشگاه وجود دارد، برای سوخت نیروگاه استفاده شود. این موضوع فقط به‌عنوان پیشنهاد مطرح شد و زمانی که کارشناسان نیروگاه، پالایشگاه و همکاران ما از نظر فنی ورود و بررسی کردند مشخص شد، میزان گاز ال‌پی‌جی که پالایشگاه اصفهان به‌عنوان مازاد در اختیار دارد حتی در حد تأمین یک واحد نیروگاه منتظری نیست و از سوی دیگر مشکلات گاز ال‌پی‌جی برای برخی مناطق کویری پیش آمد و گفتند همین مقدار کم گاز که پالایشگاه دارد، می‌تواند تامین‌کننده گاز مناطقی باشد که یا گاز ندارند یا به دلیل افت فشار، گاز به آنها نمی‌رسد بنابراین موضوع تهاتر منتفی شد و ما درباره این مسئله باید دنبال راه‌حل‌های جدی‌تر باشیم. باید توجه داشت که به‌دلیل کاهش مصرف برق در پاییز و زمستان نسبت به تابستان، اکنون نیروگاه‌های کشور مازاد ظرفیت تولید برق دارند که اگر نیروگاه شهید منتظری به مدت دوماه تعطیل شود، آنها می‌توانند تامین برق را جبران کنند. صحبت ما این است که وزارت نیرو ازطریق شبکه سراسری، برق مورد نیاز اصفهان را جایگزین کند و به مدت دوماه به نیروگاه شهید منتظری خاموشی بدهد یا اگر نه، دو واحد این نیروگاه را در مدار بگذارد اما برای این دو واحد گاز تامین کند و جبران برق شش‌واحد دیگر از طریق شبکه سراسری تامین شود. معتقدیم انجام این کار امکان‌پذیر است و مشکل آلودگی نیروگاه منتظری را می‌تواند در این شرایط برطرف کند.»
مصطفی قادریان، مدیر روابط عمومی اداره کل محیط‌زیست استان اصفهان در گفت‌وگو با «هم‌میهن» تنها به گفتن این چند کلمه بسنده می‌کند: «یک‌بار محیط‌زیست با استفاده از قدرت مراجع قضایی اقدام به پلمب مشعل‌های مازوت کرده است؛ حالا اما هرکس یا هر دستگاهی که اقدام به باز کردن شیرهای مازوت کرده، باید دراین‌باره هم گفت‌وگو کند و پاسخگو باشد. این تصمیم از سوی مقامات سازمان گرفته شده و ربطی به اصفهان ندارد. حتی استاندار به‌عنوان بالاترین مقام استانی هم نمی‌تواند دراین‌باره اظهارنظر کند.» اشاره او به پلمب ۹۶مشعل مازوت‌سوز در نیروگاه شهید منتظری است که سال ۱۳۹۳ و با حکم مقامات قضایی و با درخواست اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان پلمب شد. آن زمان گفته می‌شد، پلمب مشعل‌های مازوت سوز این نیروگاه تضمین‌کننده استفاده مستمر از سوخت گاز توسط این واحد تولیدی است که از محورهای مهم و اقدام‌های اساسی بند چهاردهم فصل پنجم برنامه جامع کنترل کیفی هوای اصفهان است که به شرکت گاز استان و شرکت برق منطقه‌ای واگذار شده است. پلمب مشعل‌های مازوت سوز در نیروگاه شهید محمد منتظری، مانع از تخلیه روزانه ۳۰۰تن گوگرد به محیط‌زیست می‌شود که در فصول سرد سال به دلیل تامین نشدن سوخت گاز برای این نیروگاه، در اصفهان پدید می‌آمد. سال گذشته، اما کمبود گاز موجب فک‌پلمب مشعل‌های‌مازوت در نیروگاه و سوخت آن به‌مدت دو ماه شد؛ موضوعی که اگرچه با انتقادهای فراوانی همراه شد اما نتوانست راه به‌جایی ببرد و مانع از این تصمیم شود. حالا اما بعد از یک‌سال از فک‌پلمب شیرهای مازوت و اما‌واگرهای بسیار درباره مازوت‌سوزی در اصفهان، همچنین قول‌های مکرر مسئولان برای جلوگیری از این اتفاق، مازوت‌سوزی در فصل سرد آغاز شده و بیم آن می‌رود که با شدت گرفتن برودت هوا، میزان استفاده از این سوخت نیز افزایش یابد و بیش از این به وضعیت آلودگی هوا دامن بزند؛ وضعیتی که دادستان اصفهان هم درباره آن حاضر به گفت‌وگو با « هم‌میهن» نمی‌شود و می‌گوید: «دراین‌باره استاندار باید پاسخگو باشد.» تماس‌های «هم‌مهین» با منصور شیشه‌فروش، مدیرکل مدیریت بحران استانداری هم راه به‌جایی نمی‌برد. مهران زینلیان، معاون عمرانی استانداری اصفهان اما در گفت‌وگو با «هم‌میهن» با بیان اینکه مدیریت استان با مازوت‌سوزی مخالف است، می‌گوید: «بارها دراین‌باره مکاتبات جدی با تهران صورت گرفته است تا راهکار موثری اندیشیده شود؛ چراکه ضرروزیانی که مازوت‌سوزی به محیط‌زیست و سلامت مردم وارد می‌کند، بسیار جدی است؛ بنابراین کمبود گاز باید ازطریق دیگری جبران شود. اما متاسفانه هنوز پاسخی از سوی مسئولان تصمیم‌گیرنده دریافت نکرده‌ایم.» به گفته او، وزارت نفت وظیفه تامین گاز و وزارت نیرو عهده‌دار تولید و توزیع برق است؛ آسیب رساندن به مردم به دلیل تولید برق و کمبود گاز به هیچ وجه دلیل قابل‌قبولی نیست. معاون عمرانی استاندار اصفهان می‌گوید، پیشنهاد داده‌ایم که مصرف حامل‌های انرژی در خود استان‌ها مدیریت شود: «اگر این اتفاق بیفتد، بنا به نیازهایی که در استان‌ها وجود دارد، درباره مصرف انرژی‌ها تصمیم‌گیری می‌شود؛ البته لازم است این پیشنهاد با حضور دستگاه‌های تخصصی بیشتر بررسی شود. او می‌گوید، قوه‌قضائیه باید به این موضوع ورود پیدا و ترک فعل‌هایی که از سوی دستگاه‌های مختلف صورت گرفته را پیگیری کند: «براساس برنامه در سال‌های گذشته، باید تولید و توزیع برق و گاز در کشور مدیریت می‌شد و درکنار آن فیلترگذاری نیروگاه‌ها و منابع آلاینده نیز باید صورت می‌گرفت. اما به دلیل اینکه این اتفاق رخ نداده است، اکنون به چنین وضعیتی رسیده‌ایم. همچنین نمایندگان مردم نیز باید به این مسئله ورود جدی کنند؛ البته این ورود باید عالمانه و منطبق بر واقعیت‌های موجود و به دور از رفتارهای پوپولیستی و تبلیغات انتخاباتی باشد؛ زیرا آنها به‌خوبی می‌دانند تصمیم باز و بسته شدن پلمب مازوت در تهران گرفته شده، نه در استان اصفهان؛ پس باید مازوت‌سوزی را در سطح ملی پیگیری کنند. » زینلیان با اشاره به اینکه نمی‌دانیم مازوت‌سوزی در اصفهان تا چه زمانی ادامه خواهد داشت، می‌گوید: «قاعدتا تا زمانی که برودت هوا و مصرف گاز کاهش پیدا کند، مازوت هم مصرف می‌شود؛ البته در سال گذشته تلاش کردیم که عملیات اجرایی بیش از هزار مگاوات نیروگاه خورشیدی در استان اصفهان را انجام دهیم تا بخشی از مشکلات اینگونه حل شود اما به هر حال این فرآیند هم زمانبر است.» چندی پیش هم امیر سامع، رئیس کمیسیون بهداشت، سلامت و خدمات شهری شورای اسلامی شهر اصفهان انگشت‌انتقاد را به‌سمت بالاترین مقام استانی گرفت و در بخش تذکرات جلسه‌علنی شورای‌شهر گفت: «استاندار و دادستان اصفهان درباره استفاده از مازوت پاسخگو باشند و جلوی پایمال شدن حق مردم را بگیرند؛ متاسفانه در چند روز اخیر شاهد راه‌اندازی غیرمسئولانه برخی مشعل‌های مازوت‌سوز نیروگاه شهید منتظری بودیم که با دور زدن مصوبات قانونی و با نام مدیریت‌بحران توسط مسئولان و بعضی از مرکزنشینان و مسئولان استانی صورت گرفته است. در شرایطی که آلودگی شهر اصفهان به‌دلیل ظرفیت آلایندگی و شرایط آب و هوایی ظرف مدت کمتر از ۴۸ساعت از هوای سالم به مرز هوای خطرناک می‌رسد، هر اقدامی که به هر میزان بتواند این آلایندگی را کنترل کند و کاهش دهد، بر همگان واجب است. از آنجایی که در کشور ظرفیت تولید بیش از ۶۰هزار مگاوات برق وجود دارد و در تابستان این میزان مصرف و تولید را در نیروگاه‌ها داریم و در فصل زمستان مصرف برق به کمتر از ۵۰هزار مگاوات می‌رسد، با مدیریت واحدهای نیروگاهی در کشور و خطوط انتقال، ماموریت غیر شرعی تولید برق با سوخت مازوت را از نیروگاه چسبیده به شهر دو میلیون نفری اصفهان باید از دوش این شهر برداشت تا آلودگی، گریبان شهر را رها کند. استفاده از سوخت مازوت در نیروگاه درواقع پایمال کردن حق بیش از دو میلیون نفر شهروند اصفهانی است که در هر دم آلودگی تشدیدشده از اینگونه سوءتدبیرها را به‌کام خود فرو می‌برند.» او خطاب به استاندار اصفهان می‌گوید، باید به این موضوع وارد شود و با ایجاد یک سازوکار مستمر و جدی برای اجرای قوانین و دستورالعمل‌ها ازجمله قانون هوای پاک و برای کنترل این هیولای لجام‌گسیخته آلودگی هوا، تدبیری عاجل داشته باشد. عباس مقتدایی، نماینده مجلس هم در نامه‌ای خطاب به استاندار اصفهان با انتقاد از انجام نشدن اقدامات موثر برای کاهش آلودگی هوا در این استان گفته است، از متولیان ملی و استانی مصرف سوخت مازوت به دلیل کوتاهی‌های مدیریتی و کم‌کاری‌های ماه‌های گذشته برای کاهش آلودگی هوا به کمیسیون اصل۹۰ شکایت کرده است: «به‌عنوان بالاترین مقام اداری استان پاسخ دهید که چرا کوتاهی صورت گرفته است؟چه اقداماتی انجام داده‌اید و چه برنامه‌ای برای توقف این روند آسیب‌رسان به جان مردم دارید؟»
همه اینها اما درحالی است که استاندار اصفهان تا به این لحظه موضعی درباره مازوت‌سوزی در اصفهان نشان نداده و سکوت را به سخن گفتن ترجیح داده. صحبت‌های حسین علی حاجی دلیگانی، نماینده مردم شاهین‌شهر در مجلس با «هم‌میهن» هم اما حاکی از این است که زور مقامات استانی به مقامات کشوری نمی‌رسد و اصفهانی‌ها ظاهرا تا پایان زمستان باید با آلودگی هوا بسازند و بسوزند. آنطور که او به «هم‌میهن» می‌گوید: «نمایندگان مجلس از سال پیش به این موضوع ورود داشته‌اند. امسال هم چندین‌بار به وزرای نفت و نیرو نامه‌نگاری کرده‌اند و دراین‌باره تذکر داده‌اند و خواسته‌اند جلوی مازوت‌سوزی در اصفهان را بگیرند؛ متاسفانه مرجع دیگری، مسئولان استانی را ملزم به سوخت مازوت و توقف استفاده از گاز کرده است. البته تمام تلاش‌مان را خواهیم کرد که مازوت‌سوزی را متوقف کنیم؛ چراکه این مسئله با سلامتی مردم سروکار دارد.» به گفته او، درست است که نیروگاه باید برق تامین کند؛ اما تولید برق نباید سلامتی مردم را به خطر بیاندازد. باید تدابیر دیگری اتخاذ شود، زیرا نیروگاه در بخشی تعبیه شده که جمعیت زیادی را تحت‌تاثیر خود قرار می‌دهد و مشکلات تنفسی برای شهروندان به وجود می‌آورد: «بنا به اعلام محیط‌زیست، نوع مازوتی که در نیروگاه سوخته می‌شود، آلایندگی بسیار بالایی را به همراه دارد. اگرچه مرجع تصمیم‌گیرنده از موضع بالا اقدام به این کار کرده و معتقد است، در شرایط کنونی نمی‌تواند گاز مصرفی نیروگاه را تامین کند اما وزارت نفت و نیرو باید اولویت‌بندی‌های لازم دراین‌باره انجام دهند.»
بانیان آلودگی هوا در اصفهان
آلودگی هوا در اصفهان مسئله تازه‌ای نیست و سال‌به‌سال هم وضعیت این کلانشهر را بدتر می‌کند. نتایج پروژه منشأیابی ذرات معلق توسط دانشگاه صنعتی و سیاهه انتشار آلودگی هوای اصفهان دانشگاه اصفهان که در سال ۱۳۹۶ تهیه شد، نشان می‌دهد منطقه‌ای مانند اصفهان که در شعاع ۳۰کیلومتری آن عوامل مختلف آلاینده و شهرک‌های صنعتی است و در اطراف آن واحدهای تولیدی و درون شهر حمل‌ونقل و ناوگان‌های سبک و سنگین و اصناف مختلفی وجود دارد که همیشه فعالند، متاثر از مناطق پیرامون خود است و از سوی دیگر تحت‌تاثیر کانون‌های گرد و غبار در شرق اصفهان، استان‌ها و کشورهای همسایه است که با بارندگی و تغییر اقلیم، کاهش یا افزایش پیدا می‌کنند. در فصول سرد عمده آلودگی ناشی از صنایع ۳۷درصد و از فرآیند احتراق بود. این عدد درصورت ثابت بودن فعالیت در فصول گرم سال نیز همین میزان بوده اما اثرگذاری آن متفاوت است. آلودگی ناشی از کامیون‌ها، اتوبوس‌ها و موتورسیکلت‌ها ۳۳ تا ۵۳درصد بین فصول سرد و گرم متفاوت است. دیگر نتایج این تحقیق نشان می‌دهد، در فصول سرد به‌ویژه ماه‌های آبان و آذر مصرف گاز افزایش می‌یابد و در اصفهان به مصرف ۴۰ میلیون مترمکعب گاز در شبانه روز می‌رسد. بر اثر کاهش دما و پایداری هوا در این مدت این ورژن اتفاق می‌افتد و غلظت آلاینده‌ها در شهر افزایش می‌یابد اما با تغییر فصل‌ها مشاهده می‌کنیم که سهم منابع خانگی از هفت‌درصد در پاییز و زمستان به دو درصد در فصول گرم می‌رسد. درصدهای انتشار از منابع ثابت و متحرک در سراسر شهر اصفهان با پیرامون آن، بسته به نوع آلاینده متفاوت است؛ نقش منابع متحرک (حمل‌ونقل) در ترکیباتی مانند مونوکسید کربن، اکسیدهای نیتروژن، ترکیبات آلی فرار از منابع ثابت (صنایع) بیشتر است اما در انتشار ذرات معلق pm و اکسیدهای گوگرد که بسیار مهم بوده و تاثیر آن بر سلامت زیاد است بخش عمده آن ناشی از منابع ثابت یا صنعت است.
سوخت روزانه یک‌هزار و ۸۰۰تن مازوت
متهمان آلودگی هوای اصفهان یکی، دوتا نیستند، در این میان اما نمی‌توان نقش مازوت‌سوزی در تشدید آلودگی هوای اصفهان را نادیده گرفت. حسین احمدی‌کیا، دانشیار گروه مکانیک و عضو گروه پژوهش آلودگی هوا پژوهشکده محیط‌زیست دانشگاه اصفهان به «هم‌میهن» می‌گوید: «به‌نظر می‌رسد تقریبا دو واحد از هشت‌واحد نیروگاه شهید منتظری درحال حاضر از سوخت مازوت استفاده می‌کند؛ این یعنی این نیروگاه تقریبا روزانه حدود یک‌هزار و ۸۰۰تن روزانه مازوت استفاده می‌کند؛ البته اگر کل این واحدها مازوت بسوزانند، حدود ۹هزار تن مصرف خواهند داشت. خبرهای غیررسمی حاکی از این است که در زمستان و با کاهش مصرف برق، برخی از واحدهای مازوت‌سوزی خاموش می‌شوند.» به گفته احمدی‌کیا، اما به هرحال، مازوت سوخت سنگینی است و آلودگی هوای بسیار زیادی به‌همراه دارد که مهم‌ترین و بارزترین ویژگی آن، داشتن اکسید گوگرد است که خطر زیادی دارد و وقتی میزان آن افزایش می‌یابد و به بیشتر از 500ppm می‌رسد، می‌تواند کشنده باشد و به بیماران قلبی و تنفسی آسیب بزند. از سوی دیگر، اطراف پالایشگاه پتروشیمی انتشار اکسید گوگرد زیاد است؛ حالا اگر مازوت‌سوزی هم صورت بگیرد، میزان ذرات معلق بسیار بیشتر از زمانی خواهد شد که گاز سوخته می‌شود. درواقع اکسیدگوگرد ناشی از سوخت مازوت ۱۳۰۰برابر سوخت گاز و ۱۱برابر ذرات‌معلق است. آنطور که احمدی‌کیا می‌گوید: «سال‌هاست مازوتی که اکنون در نیروگاه سوخته می‌شود، مصرفش در اروپا ممنوع شده. مازوتی که مصرف می‌شود، حدود سه‌درصد گوگرد دارد؛ درحالی‌که براساس قانون اروپا، مازوت مصرفی نباید بیش از نیم‌درصد گوگرد داشته باشد.»
آثار باستانی اصفهان در خطر
بررسی‌ها نشان می‌دهد، آلودگی ناشی از سوخت مازوت در نیروگاه شهید محمد منتظری، هفت‌برابر استاندارد اروپاست. همچنین محاسبات نشان می‌دهد، گوگرد حاصل از آن هم ۱۲۰۰ ppm است، درحالی‌که استاندارد اروپا ۱۴۰ ppm است؛ این درحالی‌است که به‌گفته احمدی‌کیا، می‌توان این مازوت را با استفاده از فرآوری‌های خاص به سوخت‌های مفیدی مثل گازوئیل و بنزین تبدیل کرد: «اما این تکنولوژی گران‌قیمت است؛ مثلا اگر نیروگاه شهید منتظری بخواهد این کار را انجام دهد، نیاز به کاتالیست‌های وارداتی دارد که این مسئله هم به ۵۰۰میلیون دلار هزینه نیاز دارد.» او می‌گوید، آلودگی ناشی از ذرات معلق حدود ۴۵۰هزار میلیون دلار به اصفهان خسارت می‌زند اما خسارت ناشی از سوخت مازوت هنوز در اصفهان مشخص نشده است: «این درحالی‌است که اکسید گوگرد ضمن همراه داشتن خسارت‌های بهداشتی، باعث بارش باران‌های اسیدی می‌شود و بر محصولات کشاورزی تاثیر می‌گذارد؛ ضمن اینکه می‌تواند به آثار باستانی هم لطمه وارد کند.»
آیا سوخت مازوت تشدید می‌شود؟
اگرچه سوخت مازوت در اصفهان بی‌سروصدا آغاز شده، جزئیاتی درباره آن منتشر نشده و صرفا گفته می‌شود استفاده از مازوت همچون سال گذشته به‌صورت موقت خواهد بود؛ اما گمانه‌زنی‌ها حاکی از این است که با فرا رسیدن زمستان و سرد شدن هوا، میزان مازوت بیشتری در اصفهان سوزانده خواهد شد. آنطور که احمدی‌کیا می‌گوید: «نیروگاه‌ها نمی‌توانند به‌راحتی سوخت عوض کند و معمولا یک تا دو ماه مازوت خواهند سوزاند. وقتی هوا سرد می‌شود، فشار گاز نیز کاهش می‌یابد و مصرف مازوت هم بیشتر می‌شود؛ پس احتمال مازوت‌سوزی در واحدهای دیگر نیروگاه هم خواهد بود؛ اما برای رفع این مشکلات هم هیچ اقدام کوتاه‌مدتی نمی‌توان انجام داد. نیروگاه قادر به تصفیه مازوت نیست و دولت هم تقصیر را گردن آن می‌اندازد. اگر نیروگاه بخواهد این کار را انجام دهد، باید حدود ۴۰۰میلیون دلار هزینه کند که عدد خیلی بزرگی است؛ پس راهکارهای کاهش آلودگی هوا در اصفهان بلندمدت است. درحال حاضر راندمان نیروگاه شهید منتظری ۳۳درصد است؛ چنانچه نیروگاه جدید ساخته شود، این راندمان به ۵۵درصد می‌رسد؛ یعنی با تبدیل این نیروگاه، یک‌شهر یک‌ودودهم میلیون‌نفری را می‌توان گاز داد؛ زیرا با افزایش راندمان و بهسازی نیروگاه، مصرف گاز پایین می‌آید.»
مسعود برهانی، عضو هیئت‌علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان هم دراین‌باره به «هم‌میهن» می‌گوید: «مازوت، سوختی ناپاک است و نسبت به سوخت‌های دیگر مثل گاز میزان آلایندگی بیشتری را تولید می‌کند و به همین دلیل هم تهدید جدی برای سلامت انسان به‌شمار می‌آید. مقایسه دو سوخت مازوت و گاز نشان می‌دهد، میزان تولید اکسید گوگرد ناشی از سوخت مازوت در نیروگاه به‌ازای هر کیلو وات ساعت تولید برق، ۲۷گرم است؛ اما این میزان در یک نیروگاه گاز سوز سه‌هزارم گرم است؛ اعدادی که نشان می‌دهند مازوت، حتی برای یک‌ساعت هم نباید بسوزد؛ آن هم در جایی که جمعیت گسترده‌ای را تحت‌الشعاع خود قرار می‌دهد. این درحالی‌است که نیروگاه‌های اصفهان در میان بافت جمعیتی و نزدیک به محل سکونت انسان‌ها، همچنین در مسیر غالب باد قرار دارند و به همین دلیل هم سال‌هاست که تبعات آن گریبانگیر اصفهانی‌ها شده است. از سوی دیگر، نیروگاه میزان مصرف سوخت بسیار بالایی دارد؛ هرچند منابع آلاینده در اصفهان تنها به مازوت ختم نمی‌شود و وسایل نقلیه و… نیز آلودگی هوا را تشدید می‌کند. به هرحال، نیروگاه هم طوری طراحی شده که برای تولید برق یا باید از گاز استفاده کند یا مازوت و چاره دیگری هم ندارد. با شروع فصل سرد، مصارف گاز خانگی و تجاری بالا می‌رود و نیروگاه را با کمبود گاز و مصرف مازوت مواجه می‌کند.»
چه باید کرد؟
مشعل‌های مازوت، حالا چند وقتی است که دوباره به مدار آمده‌اند تا جان اصفهانی‌ها را به خطر بیاندازند و نفس‌های‌شان را به شماره، مشعل‌هایی که مخالفت‌ها با روشن شدن آنها راه به جایی نبرده است و گفته‌های اخیر جلیل سالاری، معاون وزیر نفت هم نشان می‌دهد، قرار نیست راهکاری برای خاموش شدن این مشعل‌ها به‌کار گرفته شود. او اخیرا آب پاکی را ریخته است روی دست همه آنهایی که انتظار کوتاه آمدن مسئولان تصمیم‌گیرنده را دارند و گفته است: « باتوجه به رشد حدود ۳۰۰درصدی مصرف گاز طبیعی در بخش خانگی، تجاری، صنایع غیرعمده و حمل‌ونقل (بالغ بر ۷۴درصد گاز تولیدی کشور) نسبت به شهریورماه و درنتیجه کاهش شدید گاز قابل تخصیص به صنایع بزرگ به‌ویژه نیروگاه‌های حرارتی تولید برق، استفاده از سوخت دوم(پشتیبان) که سوخت مایع نفت گاز و نفت کوره(مازوت) است، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است که رویه‌ای مرسوم و متداول در سطح دنیا جهت مقابله با ناترازی تولید و مصارف گاز طبیعی و جلوگیری از بروز خاموشی و قطع برق مشترکین، مورد توجه قرار بگیرد.» او اما نگفته که ساکنان کلانشهر اصفهان چگونه باید زمستان خود را در این وضعیت به‌سر کنند، چرا راهکار دیگری غیر از مازوت‌سوزی در فصل سرد در پیش گرفته نمی‌شود و داستان نخ‌نمای آلودگی هوا تا کی در کلانشهرها ادامه خواهد داشت.
انتهای پیام
